- Email: [email protected]
Nagrywanie wizyt lekarskich przez pacjentów lub ich bliskich
pediatria polska 91 (2016) 509–513
Dostępne online www.sciencedirect.com
ScienceDirect journal homepage: www.elsevier.com/locate/pepo
Praca poglądowa/Review
Nagrywanie wizyt lekarskich przez pacjentów lub ich bliskich Recording medical consultations by the patients or their relatives Iwona Wrześniewska-Wal 1, Anna Augustynowicz 1,*, Aleksandra Czerw 2, Mariola Kowalska 2 1
Zakład Ekonomiki, Prawa i Zarządzania, Szkoła Zdrowia Publicznego, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie, Polska 2 Zakład Zdrowia Publicznego, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa, Polska
informacje o artykule
abstract
Historia artykułu:
Recording doctors by the patients may be recognised as a violation of the recordee’s
Otrzymano: 14.06.2016
personal interests which may result in a financial compensation liability. Also publishing
Zaakceptowano: 15.06.2016
and distributing such recordings without the doctor’s knowledge and consent is
Dostępne online: 23.06.2016
a violation of the law. At the same time rerecording the conversations that the recorder does not participate in and is not authorised to obtain information from is a crime. The
Słowa kluczowe: pacjent nagrywanie lekarzy dowód tajemnica lekarska
above does not apply when it is the patient who is recording his/her own medical consultation. If the recording takes place with the doctor’s knowledge and consent then such recording can be admitted as evidence in legal proceedings. However if the patient records the consultation without the attending medical personnel’s knowledge and consent, courts weigh the value of such materials as evidence differently. Such recordings may be admitted as evidence in trial.
Keywords: Patients
© 2016 Polish Pediatric Society. Published by Elsevier Sp. z o.o. All rights reserved.
Recording doctors Evidence Doctor-patient confidentiality
Wstęp Nagrywanie lekarzy przez pacjentów bądź ich bliskich może być podyktowane różnymi przyczynami. Może to być chęć uzyskania „dowodu” w razie nieprawidłowego postępowania
lekarza czy ponownego zapoznania się z przekazywanymi informacjami w celu lepszego ich zrozumienia. A czasami uleganie pewnym trendom – bo inni tak robią. W wielu przypadkach lekarz nie jest informowany o tym, że jest nagrywany. Z całą pewnością nagrywanie lekarzy, bez ich zgody i wiedzy, narusza dobre obyczaje i normy etyczne.
* Adres do korespondencji: Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, ul. Kleczewska 61/63, 01-826 Warszawa, Polska. Tel.: +48 22 56-01-131. Adres email: [email protected] (A. Augustynowicz). http://dx.doi.org/10.1016/j.pepo.2016.06.008 0031-3939/© 2016 Polish Pediatric Society. Published by Elsevier Sp. z o.o. All rights reserved.
510
pediatria polska 91 (2016) 509–513
Powstaje pytanie, czy takie działanie narusza przepisy prawa? Wątpliwości dotyczą tego, czy uzyskane nagranie może stanowić w sądzie dowód przeciwko lekarzowi? Istotna jest także kwestia ewentualnych zachowań lekarza w razie uzyskania przypuszczenia o tym, że jest nagrywany. I wreszcie, czy lekarz może nagrywać pacjenta i ewentualnie wykorzystać to nagranie w sądzie?
Prawo do prywatności a prawo do nagrywania Zgodnie z art. 47 Konstytucji RP [1], każdy ma prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym. Prywatność zakłada uprawnienie jednostki do takiego kształtowania sfery życia prywatnego, aby była ona niedostępna dla innych i wolna od ingerencji [2]. W związku z tym należy uznać, że prywatność jest dobrem samoistnym, przyrodzonym i stałym, wyrażającym się przez sferę odosobnienia przysługującą każdej jednostce, w obrębie której jednostka, korzystając z prawa do prywatności, kreuje własną osobowość, decyduje o sprawach osobistych – fizycznych i psychicznych – wtedy, gdy sobie tego życzy, a także chroni prywatność, gdy ta jest naruszana [3]. Strefa prywatności to nie tylko kryterium czy cecha poszczególnych dóbr osobistych, ale samodzielne dobro osobiste [4]. Z dobrem tym ściśle związane są konstytucyjne gwarancje przekazywania informacji. Ludzie porozumiewają się pomiędzy sobą, wykorzystując najróżniejsze techniki i metody, co bezpośrednio wpływa na odbiór i recepcję nadawanego komunikatu. Art. 49 Konstytucji RP zapewnia wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się. Prawo to pojmowane jest bardzo szeroko. Obejmuje różne formy komunikacji między ludźmi. Mieści się w nim tajemnica korespondencji, tajemnica rozmów telefonicznych, a także innych form przekazu, takich jak nagrywanie. Ograniczenie tego prawa może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie. Wspomnianą powyżej regulacją jest Ustawa o ochronie danych osobowych [5], która definiuje dane osobowe i zakres ich ochrony. Za dane osobowe uważa się wszelkie informacje dotyczące zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osoby fizycznej. Jednocześnie w art. 3a ust. 1 pkt. 1 tejże ustawy czytamy, że jej przepisów nie stosuje się do osób fizycznych, które przetwarzają dane wyłącznie w celach osobistych lub domowych. Nie oznacza to jednak, że nagrywanie lekarzy bez ich wiedzy i zgody pozostaje poza ochroną prawną. Takie działanie może być uznane za ingerencję w dobra osobiste osoby nagrywanej, co skutkować może m.in. obowiązkiem zapłaty zadośćuczynienia pieniężnego (art. 24 k.c. [6]). Potwierdził to Sąd Apelacyjny w Warszawie [7], który uznał, że prawo do swobody wypowiedzi, wyboru rozmówcy i tajemnicy rozmowy jest prawem powszechnie szanowanym i respektowanym i pozostaje pod ochroną art. 23 k.c.
Podsłuch – przepisy karne Wedle Kodeksu karnego [8] uzyskanie dostępu do informacji nieprzeznaczonej dla sprawcy (tzn. nieadresowanej do niego) podlega penalizacji. Art. 267 § 3 k.k. stanowi, że
każdy, „kto w celu uzyskania informacji, do której nie jest uprawniony, zakłada lub posługuje się urządzeniem podsłuchowym, wizualnym albo innym urządzeniem lub oprogramowaniem” podlega karze grzywny, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat dwóch. Urządzenie podsłuchowe, wizualne lub inne w rozumieniu art. 267 § 3 k.k. to każde urządzenie, za pomocą którego można uzyskać informację (kamera, telefon, dyktafon, program komputerowy itd.). Penalizowane jest samo założenie lub posługiwanie się urządzeniem i nie jest konieczne wykazanie, by sprawca uzyskał dostęp do informacji (musi jednak działać w celu jej uzyskania). Przepisy te dotyczą jednak wyłącznie podsłuchiwania osób trzecich przez osobę, która nie ma do tego uprawnienia, a więc podsłuchiwania rozmów, w których osoba rejestrująca nie uczestniczy i do uzyskiwania w ten sposób informacji nie jest uprawniona. Bezprawność czynu jest uchylona, jeżeli zapoznanie się z treścią korespondencji, kontrola i utrwalanie rozmów telefonicznych lub obrazu oraz uzyskiwanie informacji za pomocą urządzeń specjalnych dokonane jest przez organ ścigania, prokuraturę lub sąd na podstawie decyzji określonej przez obowiązujące prawo, w sposób przewidziany w odpowiednich przepisach [9]. W innych przypadkach założenie podsłuchu jest przestępstwem. Omawiane przestępstwo jest występkiem umyślnym, przy czym konieczny jest zamiar kierunkowy, tj. sprawca musi działać „w celu” uzyskania informacji. Zatem założenie podsłuchu w gabinecie lekarskim spełnia znamiona czynu zabronionego, tym bardziej, że osoba dopuszczająca się takiego zachowania pozyskuje informacje dotyczące stanu zdrowia innych pacjentów. Przestępstwa z art. 267 k.k. ścigane są wyłącznie na wniosek pokrzywdzonego. W sytuacji, gdy pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy nagrywa przebieg swojej wizyty lekarskiej, nie jest on objęty tą regulacją. Nagrywanie rozmów, w których się uczestniczy, nie może być uznane na gruncie art. 267 k.k. za przestępstwo.
Wartość dowodowa nagrań w sprawach cywilnych Dowodem jest informacja mająca swoje oparcie w rzeczywistości. Przedmiotem dowodu (a więc informacji zgłaszanej sądowi przez stronę) mogą być tylko fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 227 k.p.c.) [10]. Przepis art. 227 k.p.c. określa przedmiot postępowania dowodowego prowadzonego przez sąd przez wskazanie, jakie fakty mają „zdatność” dowodową, a więc jakie zjawiska świata zewnętrznego, jakie okoliczności oraz stany i stosunki są przedmiotem dowodzenia w procesie cywilnym, a ściślej, w konkretnej sprawie przedstawionej do rozstrzygnięcia [11]. Co do zasady, za przedmiot dowodu uznaje się fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Można także posługiwać się środkami dowodowymi, nawet jeśli przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nie wymieniają danego środka dowodowego (art. 309 k.p.c.). Powstaje zatem pytanie, czy nagranie rozmowy pomiędzy pacjentem lub jego przedstawicielem ustawowym a lekarzem może stanowić dowód? Nagranie stanowi dozwolony środek dowodowy, albowiem na zasadzie art. 308 § 1 k.p.c. sąd może dopuścić dowód z filmu, płyt lub taśm dźwiękowych i innych przyrządów
pediatria polska 91 (2016) 509–513
utrwalających albo przenoszących obrazy lub dźwięki. Ponadto w prawie cywilnym mamy zasadę równoważności dowodów. Oznacza to, że każdy dowód (również i nagranie) może służyć na równi z innymi do wykazywania prawdziwości określonego twierdzenia, a do sądu należy ocena jego wartości dowodowej z uwzględnieniem okoliczności konkretnej sprawy. Nie oznacza to jednak, że każdy dowód z nagrania zostanie dopuszczony do toczącego się postępowania. Wynika to z faktu, że w doktrynie funkcjonuje pojęcie dowodu bezprawnego, tzn. takiego, który został uzyskany w sposób sprzeczny z przepisami prawa, zasadami współżycia społecznego lub powszechnie akceptowalnymi normami etycznymi [12, 13]. Jeżeli nagranie odbywa się za wiedzą i zgodą lekarza, może stanowić wartościowy materiał dowodowy, który może zostać wykorzystany jako dowód w postępowaniu sądowym. Sąd Apelacyjny w Gdańsku [14] dopuścił dowód z nagrań, gdyż treść zapisu nie była kwestionowana przez strony, a nagrania dokonano w celu uzasadnionego interesu stron. Jednak warto pamiętać, że sąd oceni wartość dowodową dopuszczonych nagrań poprzez porównane z pozostałym materiałem dowodowym w sprawie, np. zeznaniami świadków. Jeśli pacjent nagrywa przebieg wizyty bez zgody i wiedzy osób udzielających świadczeń zdrowotnych, sądy różnie oceniają walor dowodowy takich materiałów. Część orzecznictwa powołuje się na zasadę „zatrutego drzewa”. Zgodnie z nią, nie można korzystać z dowodów, które zostały uzyskane w sposób sprzeczny z prawem. Skoro „drzewo” (źródło dowodu) jest zepsute, zatruty jest także „owoc” (dowód). Sąd Apelacyjny w Poznaniu [15] uznał, że wprowadzenie do procesu dowodów z nagrań jest niedopuszczalne, bo narusza zasady komunikowania się, tj. art. 49 Konstytucji RP. Zdaniem Sądu, dowód uzyskany w sposób sprzeczny z prawem nie powinien być dopuszczony w postępowaniu cywilnym. Inaczej sprawę nagrań ocenia najnowsze orzecznictwo. Sąd Apelacyjny w Białymstoku [16] stwierdził, że trudne jest wyartykułowanie generalnej zasady. Nagrywanie jest dopuszczalne, gdy nagrywa strona postępowania i wprowadza do procesu też strona będąca uczestnikiem rozmowy, choć druga strona nic o tym nie wie. Takie działanie nie jest sprzeczne z prawem, a co najwyżej z dobrymi obyczajami. Sprawę rozpatrywał również Sąd Najwyższy [17], jednak w istocie stwierdził, że jest zwolniony od oceny zarzutów naruszenia przepisów Konstytucji RP, ponieważ w sprawie tej dowód z potajemnego nagrywania rozmowy nie przesądził o wynikach postępowania dowodowego. Oznacza to, że nagranie rozmowy może być dowodem w sprawie toczącej się między rozmówcami. Pacjenci lub ich przedstawiciele ustawowi, którzy nagrali rozmowę z lekarzem (np. podczas wizyty lekarskiej), mogą wykorzystać zgromadzony materiał jako dowód w sprawie dotyczącej np. błędu diagnostycznego, błędu terapeutycznego lub w sprawie związanej z naruszeniem praw pacjenta. Jeżeli nagrywa osoba trzecia, bez wiedzy uczestników rozmowy, nagranie nie będzie miało jakiekolwiek mocy dowodowej i nie będzie mogło zostać wykorzystane w postępowaniu sądowym. Zdaniem sądów cywilnych, gromadzenie materiału dowodowego w procesie i prezentowanie go przez strony nie powinno odbywać się z naruszeniem
511
zasad współżycia społecznego. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 2002 r. [18] osoba dokonująca w tajemnicy nagrań została zobowiązana m.in. do przeproszenia rozmówcy za podsłuchiwanie, nagrywanie i wykorzystywanie prywatnych rozmów bez uzyskania zgody. Sąd Najwyższy podkreślił jednocześnie, że naruszane przez podsłuch dobro jest wartością konstytucyjną, a prywatny interes w ujawnieniu czyjegoś zachowania nie usprawiedliwia ograniczenia tajemnicy komunikowania się. Ponadto należy pamiętać, że taka sytuacja wypełnia wskazane wcześniej przesłanki art. 267 Kodeksu karnego. W przypadku dopuszczenia dowodu z nagrań, sąd będzie oceniał ten dowód zgodnie z zasadą tzw. swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.). Zgodnie z tą zasadą, sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego. Sąd ocenia wszystkie dowody przeprowadzone w postępowaniu, jak również wszelkie okoliczności towarzyszące przeprowadzaniu poszczególnych dowodów i mające znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności [19].
Publikowanie i rozpowszechnianie Publikowanie i rozpowszechnianie przez pacjenta nagrań bez zgody i wiedzy lekarza jest sprzeczne z przepisami prawa. Nagrania mogą utrwalać dźwięk, ale również i obraz. Kwestia ochrony wizerunku lekarza jest szczegółowo określona w przepisach prawa. Wizerunek jest dobrem osobistym osoby, którą przedstawia, o czym stanowi wprost art. 23 k.c. Ochrona prawa do wizerunku ma charakter autonomiczny, co oznacza, że jest niezależna od naruszenia czci, prywatności czy innych dóbr osobistych [20]. Ochroną z art. 23 k.c. objęty jest nie tylko przykładowo wymieniony w tym przepisie wizerunek człowieka, ale także emitowany np. w telewizji jego głos [21]. Prawo do wizerunku przysługuje tylko osobie fizycznej [22]. Art. 81 Ustawy o prawach autorskich i pokrewnych [23] stanowi, że rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. Dobrem chronionym w tym przepisie jest autonomia każdej osoby w zakresie swobodnego rozstrzygania, czy i w jakich okolicznościach jej wizerunek może być rozpowszechniony. Zgodnie z orzecznictwem zgoda na rozpowszechnienie wizerunku nie może budzić wątpliwości. Istnienia zgody uprawnionego ani jej zakresu nie domniemywa się [24]. Osoba jej udzielająca musi mieć pełną świadomość nie tylko formy przedstawienia jej wizerunku, ale także miejsca i czasu publikacji, towarzyszącego jej komentarza. Zatem co do zasady nagrywanie wizerunku i jego niepublikowanie nie wymaga zgody. Natomiast rozpowszechnienie (z wyjątkami przewidzianymi w ustawie) wymaga zgody lekarza. Wyjątki ustawowe dotyczą rozpowszechniania wizerunku osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek utrwalono w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych czy zawodowych. Zgodnie z Kodeksem karnym, osoba pełniąca funkcję publiczną (art. 115 § 19 k.k.) to funkcjonariusz publiczny, członek organu samorządowego, osoba zatrudniona w jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi. Lekarz dysponujący środkami
512
pediatria polska 91 (2016) 509–513
publicznymi w ramach kontraktu z Narodowym Funduszem Zdrowia, pełni funkcję publiczną, ale nie zawsze jest osobą powszechnie znaną. Bycie znanym „powszechnie” oznacza sytuację, kiedy wiedza o istnieniu danej osoby obiektywnie istnieje w przestrzeni publicznej. Zaliczenie do grona osób powszechnie znanych powinno być dokonane przed ewentualnym rozgłosem wywołanym daną publikacją [25].
Gdy lekarz nagrywa pacjenta W świetle powyższych rozważań, jeżeli lekarz postanawia nagrać przebieg wizyty, za zgodą i wiedzą pacjenta, to jego zachowanie nie budzi wątpliwości. Jeżeli czyni to bez wiedzy i zgody pacjenta, a następnie zechce nagranie wykorzystać w sądzie, to przynajmniej teoretycznie będzie ono mogło stanowić dowód w sądzie cywilnym. Jednak w tym przypadku pojawia się dodatkowy problem, a mianowicie, czy ujawnienie przez lekarza nagrania przebiegu wizyty nie narusza tajemnicy lekarskiej? Zgodnie z art. 40 ust. 1 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty [26], tajemnica zawodowa obejmuje informacje związane z pacjentem, a uzyskane w związku z wykonywaniem zawodu. Jeżeli pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy nie zwolnił lekarza z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, postępowanie lekarza może być co najmniej uznane za niezgodne z zasadami etyki i deontologii zawodowej. Pojawia się także kwestia ewentualnego naruszenia prawa pacjenta do poszanowania godności i intymności. W praktyce zdarza się także umieszczanie np. w salach operacyjnych kamer w celu nagrania przebiegu zabiegu operacyjnego. Filmowanie pacjentów wymaga ich zgody lub zgody przedstawiciela ustawowego poprzedzonej udzieleniem zrozumiałej informacji o celu takiego nagrania, jego zakresie (np. nagrywanie tylko pola operacyjnego lub że na nagraniu będzie widoczna twarz pacjenta itp.), o tym, kto będzie miał dostęp do nagrania oraz gdzie i w jakich warunkach będzie ono przechowywane, a także jakie są zasady dostępu pacjenta do nagrania z przebiegu operacji.
uzyskaniu zgody przełożonego. Wymóg ustawowy będzie spełniało uzyskanie zgody kierownika podmiotu leczniczego, ordynatora oddziału czy kierownika kliniki [27]. Poważne powody to takie, które obiektywnie rzecz biorąc mają racjonalne uzasadnienie, a równocześnie są na tyle istotne, że usprawiedliwiają decyzję lekarza o niepodjęciu lub zaprzestaniu kontynuacji leczenia. W literaturze jako przykłady podaje się obraźliwe zachowanie wobec lekarza, chroniczne niestosowanie się do zaleceń lekarskich [27]. W kontekście tego, że nagrywanie narusza dobra osobiste lekarza i jest zachowaniem co najmniej nieetycznym, prezentujemy pogląd, że nagrywany lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia. 3. Jeżeli lekarz decyduje się na kontynuowanie wizyty pomimo tego, że jest nagrywany, może poinformować nagrywającego o tym, że takie zachowanie stanowi naruszenie jego dóbr osobistych. Jeżeli nagrywani są także inni pacjenci, lekarz powinien poinformować nagrywającego o ewentualnym naruszeniu dóbr osobistych także innych osób. Może odnotować w dokumentacji medycznej fakt nagrywania go przez pacjenta. 4. Lekarz może dochodzić ochrony dóbr osobistych przed sądem cywilnym.
Wkład autorów/Authors’ contributions IW-W – koncepcja pracy, zebranie danych. AA, AC – interpretacja danych. MK – akceptacja ostatecznej wersji, przygotowanie pismiennictwa.
Konflikt interesu/Conflict of interest Nie występuje.
Finansowanie/Financial support Nie występuje.
Postępowanie lekarza Etyka/Ethics 1. Jeżeli pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy informuje lekarza o tym, że będzie nagrywał przebieg wizyty lub lekarz ma podstawy do przypuszczenia, że będzie nagrywany, wówczas powinien poinformować, czy wyraża zgodę na nagrywanie. 2. Jeżeli mimo sprzeciwu nagrywany jest przebieg wizyty, lekarz nie może odebrać lub wyłączyć urządzenia nagrywającego. Ewentualna wątpliwość dotyczy określenia, czy lekarz może w takiej sytuacji nie podjąć lub odstąpić od leczenia. Zgodnie z art. 38 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia pacjenta z wyjątkiem przypadków niecierpiących zwłoki w rozumieniu art. 30 ustawy. W doktrynie prawa prezentowany jest pogląd, że zarówno lekarz zatrudniony na podstawie umowy o pracę, jak i mający nawiązaną umowę cywilnoprawną może nie podjąć lub odstąpić od leczenia, jeżeli istnieją ku temu poważne powody, po
Treści przedstawione w artykule są zgodne z zasadami Deklaracji Helsińskiej, dyrektywami EU oraz ujednoliconymi wymaganiami dla czasopism biomedycznych.
pi smiennictwo/references
[1] Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 (Dz.U. z 1997, Nr 78, poz. 483 z póź. zm) [2] Safian M. Prawo do ochrony życia prywatnego. W: Wiśniewski L, red. Podstawowe prawa jednostki i ich sądowa ochrona. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe; 1997. p. 128. [3] Sakowicz A. Prywatność jako samoistne dobro prawne (per se). Państwo i Prawo nr 1 2006;21–27. [4] Safian M. Prawo i medycyna. Ochrona praw jednostki a dylematy współczesnej medycyny. Warszawa:
pediatria polska 91 (2016) 509–513
[5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12]
[13]
[14] [15]
Wydawnictwo Instytut Wymiaru Sprawiedliwości; 1998: 115. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2015 r., poz. 2135 z późn. zm.) Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r., poz. 121 z późn. zm.) Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 lipca 1999 r., sygn. akt I ACa 380/99, OSA 2001/4/21 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) Waltoś S. Proces karny. Warszawa: Wydawnictwo PWN; 1995: 378–384. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r., poz. 101 z późn. zm.) Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1998 r., sygn. akt II CKN 683/97, Lex nr 322007 Błaszczak Ł. Inne środki dowodowe. W: Błaszczak Łsr, Markiewicz K, reds. Dowody i postępowanie dowodowe w sprawach cywilnych. Komentarz praktyczny z orzecznictwem. Warszawa: Wydawnictwo CH Beck; 2015. p. 763–799. Laskowska A. Dowody w postępowaniu cywilnym uzyskane w sposób sprzeczny z prawem. Państwo i Prawo 2003;12:88–101. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 28 marca 2013 r. sygn. akt I ACa 30\13, LEX nr 1363400 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 10 stycznia 2008 r., sygn. akt I ACa 1057/07, LEX nr 466434
513
[16] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 31 grudnia 2012 r., sygn. akt I ACa 504/11, LEX nr 1278076 [17] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2014 r., sygn. akt IV CSK 257/13, LEX nr 1424900 [18] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 2002 r., sygn. akt I CKN 1150/00, LEX nr 75292 [19] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 1966 r., sygn. akt II CR 423/66, OSNPG 1967 [20] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 5 listopada 2013 r. sygn. akt VI ACa 127/13, http://orzeczenia.waw.sa.gov.pl/ content/$N/154500000003003_VI_ACa_000127_2013_Uz_ 2013-11-05_002 [21] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 21 czerwca 1991 r., sygn. akt I ACr 127/91, OSA 1992, z. 1, poz. 8 [22] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 1977 r., sygn. akt I CR 159/77, LEX nr 70901 [23] Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r, Nr 90, poz. 631 z późn. zm) [24] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 12 czerwca 2014 r. sygn. akt I ACa 185/14, LEX nr 1540922 [25] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 grudnia 2006 r., sygn. akt VI ACa 567/06, LEX nr 558390 [26] Ustawa z 5 grudnia 1996 roku o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. z 2015 r., poz. 464 z późn. zm.) [27] Zielińska E, Barcikowska-Szydło E, Kapko M, Majcher K, Preiss W, Sakowski K. Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Warszawa: Komentarz, ABC a Wolters Kluwer business; 2008.
Dostępne online www.sciencedirect.com
ScienceDirect journal homepage: www.elsevier.com/locate/pepo
Praca poglądowa/Review
Nagrywanie wizyt lekarskich przez pacjentów lub ich bliskich Recording medical consultations by the patients or their relatives Iwona Wrześniewska-Wal 1, Anna Augustynowicz 1,*, Aleksandra Czerw 2, Mariola Kowalska 2 1
Zakład Ekonomiki, Prawa i Zarządzania, Szkoła Zdrowia Publicznego, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie, Polska 2 Zakład Zdrowia Publicznego, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa, Polska
informacje o artykule
abstract
Historia artykułu:
Recording doctors by the patients may be recognised as a violation of the recordee’s
Otrzymano: 14.06.2016
personal interests which may result in a financial compensation liability. Also publishing
Zaakceptowano: 15.06.2016
and distributing such recordings without the doctor’s knowledge and consent is
Dostępne online: 23.06.2016
a violation of the law. At the same time rerecording the conversations that the recorder does not participate in and is not authorised to obtain information from is a crime. The
Słowa kluczowe: pacjent nagrywanie lekarzy dowód tajemnica lekarska
above does not apply when it is the patient who is recording his/her own medical consultation. If the recording takes place with the doctor’s knowledge and consent then such recording can be admitted as evidence in legal proceedings. However if the patient records the consultation without the attending medical personnel’s knowledge and consent, courts weigh the value of such materials as evidence differently. Such recordings may be admitted as evidence in trial.
Keywords: Patients
© 2016 Polish Pediatric Society. Published by Elsevier Sp. z o.o. All rights reserved.
Recording doctors Evidence Doctor-patient confidentiality
Wstęp Nagrywanie lekarzy przez pacjentów bądź ich bliskich może być podyktowane różnymi przyczynami. Może to być chęć uzyskania „dowodu” w razie nieprawidłowego postępowania
lekarza czy ponownego zapoznania się z przekazywanymi informacjami w celu lepszego ich zrozumienia. A czasami uleganie pewnym trendom – bo inni tak robią. W wielu przypadkach lekarz nie jest informowany o tym, że jest nagrywany. Z całą pewnością nagrywanie lekarzy, bez ich zgody i wiedzy, narusza dobre obyczaje i normy etyczne.
* Adres do korespondencji: Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, ul. Kleczewska 61/63, 01-826 Warszawa, Polska. Tel.: +48 22 56-01-131. Adres email: [email protected] (A. Augustynowicz). http://dx.doi.org/10.1016/j.pepo.2016.06.008 0031-3939/© 2016 Polish Pediatric Society. Published by Elsevier Sp. z o.o. All rights reserved.
510
pediatria polska 91 (2016) 509–513
Powstaje pytanie, czy takie działanie narusza przepisy prawa? Wątpliwości dotyczą tego, czy uzyskane nagranie może stanowić w sądzie dowód przeciwko lekarzowi? Istotna jest także kwestia ewentualnych zachowań lekarza w razie uzyskania przypuszczenia o tym, że jest nagrywany. I wreszcie, czy lekarz może nagrywać pacjenta i ewentualnie wykorzystać to nagranie w sądzie?
Prawo do prywatności a prawo do nagrywania Zgodnie z art. 47 Konstytucji RP [1], każdy ma prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym. Prywatność zakłada uprawnienie jednostki do takiego kształtowania sfery życia prywatnego, aby była ona niedostępna dla innych i wolna od ingerencji [2]. W związku z tym należy uznać, że prywatność jest dobrem samoistnym, przyrodzonym i stałym, wyrażającym się przez sferę odosobnienia przysługującą każdej jednostce, w obrębie której jednostka, korzystając z prawa do prywatności, kreuje własną osobowość, decyduje o sprawach osobistych – fizycznych i psychicznych – wtedy, gdy sobie tego życzy, a także chroni prywatność, gdy ta jest naruszana [3]. Strefa prywatności to nie tylko kryterium czy cecha poszczególnych dóbr osobistych, ale samodzielne dobro osobiste [4]. Z dobrem tym ściśle związane są konstytucyjne gwarancje przekazywania informacji. Ludzie porozumiewają się pomiędzy sobą, wykorzystując najróżniejsze techniki i metody, co bezpośrednio wpływa na odbiór i recepcję nadawanego komunikatu. Art. 49 Konstytucji RP zapewnia wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się. Prawo to pojmowane jest bardzo szeroko. Obejmuje różne formy komunikacji między ludźmi. Mieści się w nim tajemnica korespondencji, tajemnica rozmów telefonicznych, a także innych form przekazu, takich jak nagrywanie. Ograniczenie tego prawa może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie. Wspomnianą powyżej regulacją jest Ustawa o ochronie danych osobowych [5], która definiuje dane osobowe i zakres ich ochrony. Za dane osobowe uważa się wszelkie informacje dotyczące zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osoby fizycznej. Jednocześnie w art. 3a ust. 1 pkt. 1 tejże ustawy czytamy, że jej przepisów nie stosuje się do osób fizycznych, które przetwarzają dane wyłącznie w celach osobistych lub domowych. Nie oznacza to jednak, że nagrywanie lekarzy bez ich wiedzy i zgody pozostaje poza ochroną prawną. Takie działanie może być uznane za ingerencję w dobra osobiste osoby nagrywanej, co skutkować może m.in. obowiązkiem zapłaty zadośćuczynienia pieniężnego (art. 24 k.c. [6]). Potwierdził to Sąd Apelacyjny w Warszawie [7], który uznał, że prawo do swobody wypowiedzi, wyboru rozmówcy i tajemnicy rozmowy jest prawem powszechnie szanowanym i respektowanym i pozostaje pod ochroną art. 23 k.c.
Podsłuch – przepisy karne Wedle Kodeksu karnego [8] uzyskanie dostępu do informacji nieprzeznaczonej dla sprawcy (tzn. nieadresowanej do niego) podlega penalizacji. Art. 267 § 3 k.k. stanowi, że
każdy, „kto w celu uzyskania informacji, do której nie jest uprawniony, zakłada lub posługuje się urządzeniem podsłuchowym, wizualnym albo innym urządzeniem lub oprogramowaniem” podlega karze grzywny, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat dwóch. Urządzenie podsłuchowe, wizualne lub inne w rozumieniu art. 267 § 3 k.k. to każde urządzenie, za pomocą którego można uzyskać informację (kamera, telefon, dyktafon, program komputerowy itd.). Penalizowane jest samo założenie lub posługiwanie się urządzeniem i nie jest konieczne wykazanie, by sprawca uzyskał dostęp do informacji (musi jednak działać w celu jej uzyskania). Przepisy te dotyczą jednak wyłącznie podsłuchiwania osób trzecich przez osobę, która nie ma do tego uprawnienia, a więc podsłuchiwania rozmów, w których osoba rejestrująca nie uczestniczy i do uzyskiwania w ten sposób informacji nie jest uprawniona. Bezprawność czynu jest uchylona, jeżeli zapoznanie się z treścią korespondencji, kontrola i utrwalanie rozmów telefonicznych lub obrazu oraz uzyskiwanie informacji za pomocą urządzeń specjalnych dokonane jest przez organ ścigania, prokuraturę lub sąd na podstawie decyzji określonej przez obowiązujące prawo, w sposób przewidziany w odpowiednich przepisach [9]. W innych przypadkach założenie podsłuchu jest przestępstwem. Omawiane przestępstwo jest występkiem umyślnym, przy czym konieczny jest zamiar kierunkowy, tj. sprawca musi działać „w celu” uzyskania informacji. Zatem założenie podsłuchu w gabinecie lekarskim spełnia znamiona czynu zabronionego, tym bardziej, że osoba dopuszczająca się takiego zachowania pozyskuje informacje dotyczące stanu zdrowia innych pacjentów. Przestępstwa z art. 267 k.k. ścigane są wyłącznie na wniosek pokrzywdzonego. W sytuacji, gdy pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy nagrywa przebieg swojej wizyty lekarskiej, nie jest on objęty tą regulacją. Nagrywanie rozmów, w których się uczestniczy, nie może być uznane na gruncie art. 267 k.k. za przestępstwo.
Wartość dowodowa nagrań w sprawach cywilnych Dowodem jest informacja mająca swoje oparcie w rzeczywistości. Przedmiotem dowodu (a więc informacji zgłaszanej sądowi przez stronę) mogą być tylko fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 227 k.p.c.) [10]. Przepis art. 227 k.p.c. określa przedmiot postępowania dowodowego prowadzonego przez sąd przez wskazanie, jakie fakty mają „zdatność” dowodową, a więc jakie zjawiska świata zewnętrznego, jakie okoliczności oraz stany i stosunki są przedmiotem dowodzenia w procesie cywilnym, a ściślej, w konkretnej sprawie przedstawionej do rozstrzygnięcia [11]. Co do zasady, za przedmiot dowodu uznaje się fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Można także posługiwać się środkami dowodowymi, nawet jeśli przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nie wymieniają danego środka dowodowego (art. 309 k.p.c.). Powstaje zatem pytanie, czy nagranie rozmowy pomiędzy pacjentem lub jego przedstawicielem ustawowym a lekarzem może stanowić dowód? Nagranie stanowi dozwolony środek dowodowy, albowiem na zasadzie art. 308 § 1 k.p.c. sąd może dopuścić dowód z filmu, płyt lub taśm dźwiękowych i innych przyrządów
pediatria polska 91 (2016) 509–513
utrwalających albo przenoszących obrazy lub dźwięki. Ponadto w prawie cywilnym mamy zasadę równoważności dowodów. Oznacza to, że każdy dowód (również i nagranie) może służyć na równi z innymi do wykazywania prawdziwości określonego twierdzenia, a do sądu należy ocena jego wartości dowodowej z uwzględnieniem okoliczności konkretnej sprawy. Nie oznacza to jednak, że każdy dowód z nagrania zostanie dopuszczony do toczącego się postępowania. Wynika to z faktu, że w doktrynie funkcjonuje pojęcie dowodu bezprawnego, tzn. takiego, który został uzyskany w sposób sprzeczny z przepisami prawa, zasadami współżycia społecznego lub powszechnie akceptowalnymi normami etycznymi [12, 13]. Jeżeli nagranie odbywa się za wiedzą i zgodą lekarza, może stanowić wartościowy materiał dowodowy, który może zostać wykorzystany jako dowód w postępowaniu sądowym. Sąd Apelacyjny w Gdańsku [14] dopuścił dowód z nagrań, gdyż treść zapisu nie była kwestionowana przez strony, a nagrania dokonano w celu uzasadnionego interesu stron. Jednak warto pamiętać, że sąd oceni wartość dowodową dopuszczonych nagrań poprzez porównane z pozostałym materiałem dowodowym w sprawie, np. zeznaniami świadków. Jeśli pacjent nagrywa przebieg wizyty bez zgody i wiedzy osób udzielających świadczeń zdrowotnych, sądy różnie oceniają walor dowodowy takich materiałów. Część orzecznictwa powołuje się na zasadę „zatrutego drzewa”. Zgodnie z nią, nie można korzystać z dowodów, które zostały uzyskane w sposób sprzeczny z prawem. Skoro „drzewo” (źródło dowodu) jest zepsute, zatruty jest także „owoc” (dowód). Sąd Apelacyjny w Poznaniu [15] uznał, że wprowadzenie do procesu dowodów z nagrań jest niedopuszczalne, bo narusza zasady komunikowania się, tj. art. 49 Konstytucji RP. Zdaniem Sądu, dowód uzyskany w sposób sprzeczny z prawem nie powinien być dopuszczony w postępowaniu cywilnym. Inaczej sprawę nagrań ocenia najnowsze orzecznictwo. Sąd Apelacyjny w Białymstoku [16] stwierdził, że trudne jest wyartykułowanie generalnej zasady. Nagrywanie jest dopuszczalne, gdy nagrywa strona postępowania i wprowadza do procesu też strona będąca uczestnikiem rozmowy, choć druga strona nic o tym nie wie. Takie działanie nie jest sprzeczne z prawem, a co najwyżej z dobrymi obyczajami. Sprawę rozpatrywał również Sąd Najwyższy [17], jednak w istocie stwierdził, że jest zwolniony od oceny zarzutów naruszenia przepisów Konstytucji RP, ponieważ w sprawie tej dowód z potajemnego nagrywania rozmowy nie przesądził o wynikach postępowania dowodowego. Oznacza to, że nagranie rozmowy może być dowodem w sprawie toczącej się między rozmówcami. Pacjenci lub ich przedstawiciele ustawowi, którzy nagrali rozmowę z lekarzem (np. podczas wizyty lekarskiej), mogą wykorzystać zgromadzony materiał jako dowód w sprawie dotyczącej np. błędu diagnostycznego, błędu terapeutycznego lub w sprawie związanej z naruszeniem praw pacjenta. Jeżeli nagrywa osoba trzecia, bez wiedzy uczestników rozmowy, nagranie nie będzie miało jakiekolwiek mocy dowodowej i nie będzie mogło zostać wykorzystane w postępowaniu sądowym. Zdaniem sądów cywilnych, gromadzenie materiału dowodowego w procesie i prezentowanie go przez strony nie powinno odbywać się z naruszeniem
511
zasad współżycia społecznego. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 2002 r. [18] osoba dokonująca w tajemnicy nagrań została zobowiązana m.in. do przeproszenia rozmówcy za podsłuchiwanie, nagrywanie i wykorzystywanie prywatnych rozmów bez uzyskania zgody. Sąd Najwyższy podkreślił jednocześnie, że naruszane przez podsłuch dobro jest wartością konstytucyjną, a prywatny interes w ujawnieniu czyjegoś zachowania nie usprawiedliwia ograniczenia tajemnicy komunikowania się. Ponadto należy pamiętać, że taka sytuacja wypełnia wskazane wcześniej przesłanki art. 267 Kodeksu karnego. W przypadku dopuszczenia dowodu z nagrań, sąd będzie oceniał ten dowód zgodnie z zasadą tzw. swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.). Zgodnie z tą zasadą, sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego. Sąd ocenia wszystkie dowody przeprowadzone w postępowaniu, jak również wszelkie okoliczności towarzyszące przeprowadzaniu poszczególnych dowodów i mające znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności [19].
Publikowanie i rozpowszechnianie Publikowanie i rozpowszechnianie przez pacjenta nagrań bez zgody i wiedzy lekarza jest sprzeczne z przepisami prawa. Nagrania mogą utrwalać dźwięk, ale również i obraz. Kwestia ochrony wizerunku lekarza jest szczegółowo określona w przepisach prawa. Wizerunek jest dobrem osobistym osoby, którą przedstawia, o czym stanowi wprost art. 23 k.c. Ochrona prawa do wizerunku ma charakter autonomiczny, co oznacza, że jest niezależna od naruszenia czci, prywatności czy innych dóbr osobistych [20]. Ochroną z art. 23 k.c. objęty jest nie tylko przykładowo wymieniony w tym przepisie wizerunek człowieka, ale także emitowany np. w telewizji jego głos [21]. Prawo do wizerunku przysługuje tylko osobie fizycznej [22]. Art. 81 Ustawy o prawach autorskich i pokrewnych [23] stanowi, że rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. Dobrem chronionym w tym przepisie jest autonomia każdej osoby w zakresie swobodnego rozstrzygania, czy i w jakich okolicznościach jej wizerunek może być rozpowszechniony. Zgodnie z orzecznictwem zgoda na rozpowszechnienie wizerunku nie może budzić wątpliwości. Istnienia zgody uprawnionego ani jej zakresu nie domniemywa się [24]. Osoba jej udzielająca musi mieć pełną świadomość nie tylko formy przedstawienia jej wizerunku, ale także miejsca i czasu publikacji, towarzyszącego jej komentarza. Zatem co do zasady nagrywanie wizerunku i jego niepublikowanie nie wymaga zgody. Natomiast rozpowszechnienie (z wyjątkami przewidzianymi w ustawie) wymaga zgody lekarza. Wyjątki ustawowe dotyczą rozpowszechniania wizerunku osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek utrwalono w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych czy zawodowych. Zgodnie z Kodeksem karnym, osoba pełniąca funkcję publiczną (art. 115 § 19 k.k.) to funkcjonariusz publiczny, członek organu samorządowego, osoba zatrudniona w jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi. Lekarz dysponujący środkami
512
pediatria polska 91 (2016) 509–513
publicznymi w ramach kontraktu z Narodowym Funduszem Zdrowia, pełni funkcję publiczną, ale nie zawsze jest osobą powszechnie znaną. Bycie znanym „powszechnie” oznacza sytuację, kiedy wiedza o istnieniu danej osoby obiektywnie istnieje w przestrzeni publicznej. Zaliczenie do grona osób powszechnie znanych powinno być dokonane przed ewentualnym rozgłosem wywołanym daną publikacją [25].
Gdy lekarz nagrywa pacjenta W świetle powyższych rozważań, jeżeli lekarz postanawia nagrać przebieg wizyty, za zgodą i wiedzą pacjenta, to jego zachowanie nie budzi wątpliwości. Jeżeli czyni to bez wiedzy i zgody pacjenta, a następnie zechce nagranie wykorzystać w sądzie, to przynajmniej teoretycznie będzie ono mogło stanowić dowód w sądzie cywilnym. Jednak w tym przypadku pojawia się dodatkowy problem, a mianowicie, czy ujawnienie przez lekarza nagrania przebiegu wizyty nie narusza tajemnicy lekarskiej? Zgodnie z art. 40 ust. 1 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty [26], tajemnica zawodowa obejmuje informacje związane z pacjentem, a uzyskane w związku z wykonywaniem zawodu. Jeżeli pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy nie zwolnił lekarza z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, postępowanie lekarza może być co najmniej uznane za niezgodne z zasadami etyki i deontologii zawodowej. Pojawia się także kwestia ewentualnego naruszenia prawa pacjenta do poszanowania godności i intymności. W praktyce zdarza się także umieszczanie np. w salach operacyjnych kamer w celu nagrania przebiegu zabiegu operacyjnego. Filmowanie pacjentów wymaga ich zgody lub zgody przedstawiciela ustawowego poprzedzonej udzieleniem zrozumiałej informacji o celu takiego nagrania, jego zakresie (np. nagrywanie tylko pola operacyjnego lub że na nagraniu będzie widoczna twarz pacjenta itp.), o tym, kto będzie miał dostęp do nagrania oraz gdzie i w jakich warunkach będzie ono przechowywane, a także jakie są zasady dostępu pacjenta do nagrania z przebiegu operacji.
uzyskaniu zgody przełożonego. Wymóg ustawowy będzie spełniało uzyskanie zgody kierownika podmiotu leczniczego, ordynatora oddziału czy kierownika kliniki [27]. Poważne powody to takie, które obiektywnie rzecz biorąc mają racjonalne uzasadnienie, a równocześnie są na tyle istotne, że usprawiedliwiają decyzję lekarza o niepodjęciu lub zaprzestaniu kontynuacji leczenia. W literaturze jako przykłady podaje się obraźliwe zachowanie wobec lekarza, chroniczne niestosowanie się do zaleceń lekarskich [27]. W kontekście tego, że nagrywanie narusza dobra osobiste lekarza i jest zachowaniem co najmniej nieetycznym, prezentujemy pogląd, że nagrywany lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia. 3. Jeżeli lekarz decyduje się na kontynuowanie wizyty pomimo tego, że jest nagrywany, może poinformować nagrywającego o tym, że takie zachowanie stanowi naruszenie jego dóbr osobistych. Jeżeli nagrywani są także inni pacjenci, lekarz powinien poinformować nagrywającego o ewentualnym naruszeniu dóbr osobistych także innych osób. Może odnotować w dokumentacji medycznej fakt nagrywania go przez pacjenta. 4. Lekarz może dochodzić ochrony dóbr osobistych przed sądem cywilnym.
Wkład autorów/Authors’ contributions IW-W – koncepcja pracy, zebranie danych. AA, AC – interpretacja danych. MK – akceptacja ostatecznej wersji, przygotowanie pismiennictwa.
Konflikt interesu/Conflict of interest Nie występuje.
Finansowanie/Financial support Nie występuje.
Postępowanie lekarza Etyka/Ethics 1. Jeżeli pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy informuje lekarza o tym, że będzie nagrywał przebieg wizyty lub lekarz ma podstawy do przypuszczenia, że będzie nagrywany, wówczas powinien poinformować, czy wyraża zgodę na nagrywanie. 2. Jeżeli mimo sprzeciwu nagrywany jest przebieg wizyty, lekarz nie może odebrać lub wyłączyć urządzenia nagrywającego. Ewentualna wątpliwość dotyczy określenia, czy lekarz może w takiej sytuacji nie podjąć lub odstąpić od leczenia. Zgodnie z art. 38 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia pacjenta z wyjątkiem przypadków niecierpiących zwłoki w rozumieniu art. 30 ustawy. W doktrynie prawa prezentowany jest pogląd, że zarówno lekarz zatrudniony na podstawie umowy o pracę, jak i mający nawiązaną umowę cywilnoprawną może nie podjąć lub odstąpić od leczenia, jeżeli istnieją ku temu poważne powody, po
Treści przedstawione w artykule są zgodne z zasadami Deklaracji Helsińskiej, dyrektywami EU oraz ujednoliconymi wymaganiami dla czasopism biomedycznych.
pi smiennictwo/references
[1] Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 (Dz.U. z 1997, Nr 78, poz. 483 z póź. zm) [2] Safian M. Prawo do ochrony życia prywatnego. W: Wiśniewski L, red. Podstawowe prawa jednostki i ich sądowa ochrona. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe; 1997. p. 128. [3] Sakowicz A. Prywatność jako samoistne dobro prawne (per se). Państwo i Prawo nr 1 2006;21–27. [4] Safian M. Prawo i medycyna. Ochrona praw jednostki a dylematy współczesnej medycyny. Warszawa:
pediatria polska 91 (2016) 509–513
[5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12]
[13]
[14] [15]
Wydawnictwo Instytut Wymiaru Sprawiedliwości; 1998: 115. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2015 r., poz. 2135 z późn. zm.) Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r., poz. 121 z późn. zm.) Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 lipca 1999 r., sygn. akt I ACa 380/99, OSA 2001/4/21 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) Waltoś S. Proces karny. Warszawa: Wydawnictwo PWN; 1995: 378–384. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r., poz. 101 z późn. zm.) Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1998 r., sygn. akt II CKN 683/97, Lex nr 322007 Błaszczak Ł. Inne środki dowodowe. W: Błaszczak Łsr, Markiewicz K, reds. Dowody i postępowanie dowodowe w sprawach cywilnych. Komentarz praktyczny z orzecznictwem. Warszawa: Wydawnictwo CH Beck; 2015. p. 763–799. Laskowska A. Dowody w postępowaniu cywilnym uzyskane w sposób sprzeczny z prawem. Państwo i Prawo 2003;12:88–101. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 28 marca 2013 r. sygn. akt I ACa 30\13, LEX nr 1363400 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 10 stycznia 2008 r., sygn. akt I ACa 1057/07, LEX nr 466434
513
[16] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 31 grudnia 2012 r., sygn. akt I ACa 504/11, LEX nr 1278076 [17] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2014 r., sygn. akt IV CSK 257/13, LEX nr 1424900 [18] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 2002 r., sygn. akt I CKN 1150/00, LEX nr 75292 [19] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 1966 r., sygn. akt II CR 423/66, OSNPG 1967 [20] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 5 listopada 2013 r. sygn. akt VI ACa 127/13, http://orzeczenia.waw.sa.gov.pl/ content/$N/154500000003003_VI_ACa_000127_2013_Uz_ 2013-11-05_002 [21] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 21 czerwca 1991 r., sygn. akt I ACr 127/91, OSA 1992, z. 1, poz. 8 [22] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 1977 r., sygn. akt I CR 159/77, LEX nr 70901 [23] Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r, Nr 90, poz. 631 z późn. zm) [24] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 12 czerwca 2014 r. sygn. akt I ACa 185/14, LEX nr 1540922 [25] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 grudnia 2006 r., sygn. akt VI ACa 567/06, LEX nr 558390 [26] Ustawa z 5 grudnia 1996 roku o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. z 2015 r., poz. 464 z późn. zm.) [27] Zielińska E, Barcikowska-Szydło E, Kapko M, Majcher K, Preiss W, Sakowski K. Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Warszawa: Komentarz, ABC a Wolters Kluwer business; 2008.