Skuteczność propranololu w leczeniu naczyniaka niemowlęcego i naczyniakowatości limfatycznej

Skuteczność propranololu w leczeniu naczyniaka niemowlęcego i naczyniakowatości limfatycznej

372 PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS Skuteczność propranololu w leczeniu naczyniaka niemowlęcego i naczyniakowatości limfatycznej Propranolol for the treat...
Download PDF
140KB Sizes 49 Downloads 168 Views
Report

372

PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS

Skuteczność propranololu w leczeniu naczyniaka niemowlęcego i naczyniakowatości limfatycznej Propranolol for the treatment of infantile hemangioma and lymphangiomatosis Bogdan Cichy

Pediatr Pol 2011; 86 (4): 372–375 © 2011 by Polskie Towarzystwo Pediatryczne Otrzymano/Received: 30.05.2011 Zaakceptowano do druku/Accepted: 20.06.2011 Przedsiębiorstwo Medyczne „Jastrzębiec” sp. z o. o. Konflikt interesu/ Conflicts of interest: Autor pracy nie zgłasza konfliktu interesów Adres do korespondencji/ Address for correspondence: mgr Bogdan Cichy ul. Kolejowa 12/16 62-600 Koło e-mail: [email protected]

STRESZCZENIE Wstęp. Wyleczenie za pomocą propranololu naczyniaków niemowlęcych i naczyniakowatości limfatycznej, opornych na terapię kortykosteroidami i interferonem, otworzyło nowe możliwości terapii nowotworów naczyń. Cel pracy. Celem pracy jest przedstawienie aktualnych możliwości leczenia propranololem: naczyniaka niemowlęcego, naczyniakowatości limfatycznej i naczyniaków współistniejących z wadami rozwojowymi naczyń. Metoda. Dokonano przeglądu publikacji w bazie PubMed i bazie GBL, począwszy od 2008 r. do maja 2011 r. Przeszukiwano następujące hasła: propranolol, VEGF, naczyniak, naczyniakowatość limfatyczna, zespoły: von HipplaLindaua, Kasabacha-Merritta, Klippla-Trenaunaya-Webera, Sturge’a-Webera oraz kombinacje tych haseł. Ponadto przejrzano piśmiennictwo zamieszczone w publikacjach związanych z tą tematyką. Wyniki. Znaleziono 115 prac dotyczących leczenia naczyniaka niemowlęcego propranololem i jedną pracę dotyczącą wyleczenia naczyniakowatości limfatycznej opornej na leczenie interferonem. Poruszono tematykę niepożądanych skutków leczenia propranololem. Najstarsze dziecko, u którego wyleczono naczyniakowatość limfatyczną, miało 13 lat. Wnioski. Stosując propranolol, można uzyskać dobrą odpowiedź ze strony naczyniaków opornych na leczenie kortykosteroidami i/lub interferonem. Propranolol stosowany jest w leczeniu naczyniaków i naczyniakowatości limfatycznej u niemowląt i dzieci starszych. Należy podjąć badania kliniczne w zakresie leczenia propranololem naczyniaków w zespołach von Hippla-Lindaua i Sturge’a-Webera. Słowa kluczowe: naczyniak, naczyniak limfatyczny, naczyniakowatość limfatyczna, propranolol, wady rozwojowe naczyń, zespół von Hippla-Lindaua, zespół Sturge’a-Webera

ABSTRACT Introduction. The successful result of treatment with propranolol creates new possibilities in vascular tumors therapy. Aim. The aim of the work is to review of current literature related to treatment with propranolol of infantile hemangioma, lymphangiomatosis, as well as angiomas associated with vessels malformation. Method. The PubMed and GBL databases were searched through. The reviewed articles were published between 2008 and May 2011. Search terms were the following: propranolol, VEGF, hemangioma, lymphangiomatosis, and, von Hippel-Lindau, Kasabach-Merritt, Klippel-Trenaunay-Weber, Sturge-Weber syndromes, as well as combination of these terms. Additionally, sources referred in the reviewed articles were examined. Results. 115 papers, describing the effectiveness of propranolol in infantile hemangioma were found, as well as one publication indicating an excellent effect on lymphangiomatosis, intractable to interferon. The side effects of the propranolol therapy were also mentioned in these publications. The oldest child successfully healed from lymphangiomatosis was 13 years old. Conclusions. Propranolol produced good response of hemangiomas intractable to corticosteroids and/or inthe treatment with interferon. The propranolol allows to successfully healing infants with hemangiomas and lymphangiomtosis. The clinical trials related to treatment with propranolol of angiomas associated with von Hippel-Lindau syndrome and Sturge-Weber syndrome should be undertaken. Key words: hemangioma, lymphangioma, lymphangiomatosis, propranolol, vessels malformation, von Hippel-Lindau syndrome, Sturge-Weber syndrome

1PPQVCMJLPXBOJVXSPLVXZOJLËXMFD[FOJBQSP QSBOPMPMFNOBD[ZOJBLËXOJFNPXMÂDZDI<> PQPSOZDI OB TUPTPXBO‘ XD[FvOJFK UFSBQJ  X XJFMV LMJOJLBDI QPEKÂUP QSËCZ MFD[FOJB QSPQSBOPMPMFN OBD[ZOJBLËX P S˗OFK MPLBMJ[BDKJ <  > 6‹BUXJFOJFN CZ‹P XD[F vOJFKT[F TUPTPXBOJF QSPQSBOPMPMV X LBSEJPMPHJJ  DP QP[XPMJ‹P VOJLO‘¾ EPEBULPXZDI CBEBÉ LMJOJD[OZDI 8 QSBLUZDF  X LSËULJN D[BTJF  QSPQSBOPMPM TUB‹ TJÂ

MFLJFN QJFSXT[FHP S[VUV X MFD[FOJV OBD[ZOJBLB OJF NPXMÂDFHP<q> PD[ZNvXJBED[ZGBLU —FEPDIXJMJ PCFDOFKPQVCMJLPXBOPQSBDEPUZD[‘DZDIUFHPUZQV UFSBQJJ 8UFKTZUVBDKJPD[ZXJTUFCZ‹PQZUBOJF D[ZQSPQSB OPMPM NP—F CZ¾ SËXOJF TLVUFD[OZ X MFD[FOJV OBD[Z OJBLBMJNGBUZD[OFHPPSB[OBD[ZOJBLËXX[FTQP‹BDI WPO )JQQMB-JOEBVB  ,BTBCBDIB.FSSJUUB  ,MJQQMB P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 4 , l i p i e c – s i e r p i e ń 2 0 11

PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS 5SFOBVOBZB8FCFSB D[Z 4UVSHFmB8FCFSB 8 UZN DFMVEPLPOBOPQS[FHM‘EVQVCMJLBDKJXCB[JFEBOZDI 1VC.FE PSB[ CB[JF (#-  QPD[‘XT[Z PE  SPLV  LJFEZ UP VLB[B‹B TJÂ QJFSXT[B QVCMJLBDKB OB UFNBU MFD[FOJB OBD[ZOJBLB QSPQSBOPMPMFN  EP  NBKB SPLV 1SPQSBOPMPMXMFD[FOJVOBD[ZOJBLBOJFNPXMÂDFHP /BD[ZOJBLOJFNPXMÂDZNP—FNJF¾LJMLBGB[SP[XPKP XZDIGB[ÂT[ZCLJFKQSPMJGFSBDKJUSXBK‘D‘EPNJFTJ‘DB —ZDJB OBTUÂQOJFPLSFTTUBCJMJ[BDKJ QMBUFBV

USXBK‘DZ PEEPNJFTJ‘DB1PSPLVOBD[ZOJBLNP—FXFKv¾ XGB[ÂTQPOUBOJD[OFHP[BOJLBOJB LUËSBUSXBPEEP  MBU GB[B XD[FTOB

 B OBTUÂQOJF X GB[Â QPXPMOFHP [BOJLV QËyO‘ qUSXBK‘D‘PEEPSPLV—ZDJB<> 0QVCMJLPXBOF EBOF  EPUZD[‘DF JMPvDJ XZTUÂQVK‘DZDI JOXPMVDKJ  T‘ TQS[FD[OF 8FE‹VH 'JOOB <>  X DJ‘HV  MBU JOXPMVDKJ VMFHB PLP‹P  OBD[ZOJBLËX /BUP NJBTUXFE‹VH+BDLTPOB<>J%JOFIBSUB<>PLP‹P EP)BTBOJXTQ<>VUS[ZNVK‘ —FXQS[Z QBELËXLPOJFD[OFKFTUMFD[FOJF -ÁBVUÁ-BCSè[FJXTQ<>QSPQPOVK‘QPEBXBOJF QSPQSBOPMPMV X GB[JF QSPMJGFSBDKJ OBD[ZOJBLB "VUPS OJOJFKT[FKQSBDZ<>QPTUBXJ‹QZUBOJBD[ZXZOJLJMF D[FOJB QBDKFOUËX  LUËS[Z DJFSQJ‘ OB OBD[ZOJBLB PE LJMLV MBU  CÂE‘ SËXOJF— QP[ZUZXOF  J D[Z OJFLUËSF OBD[ZOJBLJ OJF PLB—‘ TJÂ PQPSOF OB MFD[FOJF QSP QSBOPMPMFN $[ÂvDJPX‘PEQPXJFEyTUBOPXJ‘XZOJLJ QS[FETUBXJPOF QS[F[ .FTRVJUB <>  LUËSZ MFD[Z‹ QSP QSBOPMPMFN T[FvDJPMFUOJFHP D[BSOPTLËSFHP DI‹PQDB [OBD[ZOJBLJFN1PUZHPEOJBDIUFSBQJJOBD[ZOJBL [NOJFKT[Z‹TJÂPQP‹PX MFD[OJFVMFHB‹EBMT[FNV[B OJLPXJ  QPNJNP QPEBXBOJB QSPQSBOPMPMV QS[F[ OB TUÂQOF D[UFSZ UZHPEOJF ; QS[FETUBXJPOZDI QPXZ—FK EBOZDI XZOJLB  —F MFD[FOJF OBMF—Z QPEK‘¾ [BSB[ QP VTUBMFOJV EJBHOP[Z  SËXOJF— V E[JFDJ TUBST[ZDI OJ— OJFNPXMÂUB PSB[—FOJFLUËSFOBD[ZOJBLJNPH‘PLB [B¾ TJÂ PQPSOF OB MFD[FOJF QSPQSBOPMPMFN ;BHBE OJFOJF MFD[FOJB EPSPT‹ZDI QBDKFOUËX  [ OBD[ZOJBLB NJVUS[ZNVK‘DZNJTJÂPEXJFMVMBU QP[PTUBKFOBEBM LXFTUJ‘PUXBSU‘ 1SPQSBOPMPMXUFSBQJJOBD[ZOJBLPXBUPvDJ MJNGBUZD[OFK /BD[ZOJBLMJNGBUZD[OZKFTU‹BHPEOZNSP[SPTUFNOB D[ZÉ MJNGBUZD[OZDI X PCSÂCJF H‹PXZ J T[ZJ  KFEOBL PLP‹P  [NJBO MPLVKF TJÂ X KBNJF CS[VT[OFK MVC LMBUDFQJFSTJPXFK<>;LPMFJOBD[ZOJBLPXBUPv¾MJN GBUZD[OBKFTUS[BEL‘DIPSPC‘XSPE[PO‘ DIBSBLUFSZ [VK‘D‘TJÂSP[MBOZNMVCXJFMPPHOJTLPXZNSP[SPTUFN OBD[ZÉMJNGBUZD[OZDI NPH‘DZN[BKNPXB¾X‘USPC  ULBOLJNJÂLLJF LPvDJ vMFE[JPO vSËEQJFSTJFJQ‹VDB +FTU POB D[ÂTUP QP‹‘D[POB [ DIPSPC‘ #PVSOFWJMMF mB<>1P[BMFD[FOJFNDIJSVSHJD[OZNJSBEJPUFSBQJ‘ MFD[FOJF OBD[ZOJBLPXBUPvDJ MJNGBUZD[OFK QPMFHB OB QPEBXBOJV JOUFSGFSPOV BMGBC MVC LPSUZLPTUFSP P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 4 , l i p i e c – s i e r p i e ń 2 0 11

JEËX+FEOBLUBTUSBUFHJBMFD[FOJBCVE[JLPOUSPXFS TKF<> 8 LXJFUOJPXZN OVNFS[F / &OHM + .FE [  SPLV KBQPÉTLJ [FTQˋ QPE LJFSVOLJFN . 0[FLJ <> [VOJXFSTZUFUVX(JGV PQVCMJLPXB‹XZOJLMFD[FOJB MFUOJFHP DI‹PQDB [ DJ—LJN [FTQP‹FN [BCVS[FÉ PEEFDIPXZDI TQPXPEPXBOZDIOBD[ZOJBLPXBUPvDJ‘ MJNGBUZD[O‘QP‹‘D[PO‘[XZMFXFNDI‹POLJEPPQ‹VD OFK$I‹PQDBMFD[POPQPD[‘ULPXPJOUFSGFSPOFNBMGB C;NJBOBPLB[B‹BTJÂPQPSOBOBMFD[FOJF8ËXD[BT X[JÂUP QPE VXBHÂ NP—MJXPv¾ MFD[FOJB QSPQSBOPMP MFN -FD[FOJF SP[QPD[ÂUP PE EBXLJ   NH OB LJMP HSBNNBTZDJB‹BBOBTUÂQOJFEBXLÂ[XJÂLT[POP1P PLP‹PQˋUPSBNJFTJ‘DB[BQS[FTUBOPMFD[FOJBJOUFSGF SPOFN J QPEBXBOP UZMLP QSPQSBOPMPM 4UBO [ESPXJB DI‹PQDB VMFH‹ JTUPUOFK QPQSBXJF  XSËDJ‹ PO EP T[LP ‹Z QS[ZKNVK‘DEBMFKQSPQSBOPMPM LUËSZNCZ‹MFD[POZ QS[F[PLSFTNJFTJÂDZ1S[FETUBXJPOZQS[F[0[FLJ J XTQ <> XZOJL QP[XBMB QS[ZQVT[D[B¾  —F QSPQSB OPMPM NP—F CZ¾ MFLJFN QJFSXT[FHP S[VUV X MFD[FOJV OBD[ZOJBLBMJNGBUZD[OFHP*OUFSFTVK‘DZKFTUSËXOJF— XJFLMFD[POFHPDI‹PQDB MBU

XTLB[VKFPOCPXJFN OBNP—MJXPv¾QPEKÂDJBMFD[FOJBE[JFDJ[OBD[OJFTUBS T[ZDIOJ—OJFNPXMÂUB1S[ZQBEFLUFOKFTUJOUFSFTVK‘ DZSËXOJF—EMBUFHP —FQBDKFOUDJFSQJB‹OBOJFXZEPM OPv¾PEEFDIPX‘ BDIPSPCB[BKNPXB‹BPCVTUSPOOJF Q‹VDB8JBEPNP J—SFDFQUPSZβBESFOFSHJD[OFXQ‹Z XBK‘OBOBQJFDJFNJÂvOJH‹BELJDIESËHPEEFDIPXZDI  B UBL—F SFHVMVK‘ XZE[JFMJOÂ QOFVNPDZUËX ** UZQV <> %‹VHPUSXB‹F QPEBXBOJF βCMPLFSËX QPXPEVKF [X‹ËLOJFOJF ULBOLJ Q‹VDOFK J [BCVS[FOJB QSPEVLDKJ TVSGBLUBOUV <> 1SPQSBOPMPM NP—F SËXOJF— TQPXP EPXB¾TLVSD[PTLS[FMJT[D[FHËMOJFVOJFNPXM‘U<> 1P[BUZNKFTUPODZUPUPLTZD[OZEMBNBLSPGBHËXQÂ DIFS[ZLPXZDI<> 7&('$J7&('%XOBD[ZOJBLBDI +FEO‘ [ QS[FT‹BOFL QPEBOJB QSPQSBQSPOPMV MFD[POF NV QS[F[ 0[FLJ J XTQ DI‹PQDV CZ‹P XZTPLJF TU—F OJF7&(' WBTDVMBSFOEPUIFMJBMHSPXUIGBDUPS XFLSXJ <>  QPEPCOJF KBL UP NB NJFKTDF X QS[ZQBELV E[JFDJ DJFSQJ‘DZDIOBOBD[ZOJBLBOJFNPXMÂDFHP1PQPEBOJV QSPQSBOPMPMVTU—FOJF7&('XFLSXJPCOJ—Z‹PTJÂ 7&('$ J 7&('% NPH‘ BLUZXPXB¾ BOHJPHFOF[Â QS[F[ QPCVE[BOJF SFDFQUPSËX 7&('3 PSB[ SP[XËK OBD[ZÉMJNGBUZD[OZDIQPQS[F[PEE[JB‹ZXBOJF[SFDFQ UPSBNJ 7&('3 3FDFQUPSZ 7&('3 T‘ PCFDOF OB LPNËSLBDIvSËEC‹POLBOBD[ZÉMJNGBUZD[OZDI*DIBL UZXBDKBTBNBKFTUXZTUBSD[BK‘DB BCZVDISPOJ¾LPNËS LJQS[FEBQPQUP[‘JQPCVE[J¾JDINJHSBDKÂJQSPMJGFSBDKÂ <> $[ZOOJL 7&('$ KFTU XB—OZN SFHVMBUPSFN SP[ XPKV OBD[ZÉ MJNGBUZD[OZDI .ZT[Z QP[CBXJPOF HFOV 7&('$ OJF QPTJBEBK‘ OBD[ZÉ MJNGBUZD[OZDI J HJO‘ X FNCSJPOBMOFK GB[JF SP[XPKV <> 3ËXOJF— 7&('% NB VE[JB‹ X SP[XPKV OBD[ZÉ MJNGBUZD[OZDI  MFD[ OJF KFTUEMBUFHPSP[XPKVD[ZOOJLJFNLSZUZD[OZN

373

374

PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS 8TQˋJTUOJFOJF OBD[ZOJBLB J XBE SP[XPKPXZDI OBD[ZÉ *TUOJFKF XJFMF LMBTZGJLBDKJ EPUZD[‘DZDI OBD[ZOJBLB JXBESP[XPKPXZDIOBD[ZÉ0CFDOJFQPXT[FDIOJFBL DFQUPXBOB KFTU LMBTZGJLBDKB .VMMJLFOB J (‹PXBDLJF HP[S<> XFE‹VHLUËSFKOBD[ZOJBLQS[FKBXJB GB[Â HXB‹UPXOFHP X[SPTUV QPMFHBK‘D‘ OB QSPMJGFSBDKJ LPNËSFL vSËEC‹POLB J GB[Â JOXPMVDKJ  X QS[FDJXJFÉ TUXJFEPXBEZSP[XPKPXFKOBD[ZÉ LUËSBQS[FKBXJBTJÂ OJFQSBXJE‹PX‘CVEPX‘OBD[ZÉCF[QSPMJGFSBDKJLPNË SFLJLUËSBSP[SBTUBTJÂSËXOPD[FvOJF[FX[SBTUBOJFN QBDKFOUB 0CZEXB UF TDIPS[FOJB OJF QPXJOOZ CZ¾ [F TPC‘ VUP—TBNJBOF  KFEOBL [EBS[B TJ  —F XZTUÂQVK‘ POFSB[FN ;EJBHOP[PXBOPXZTUÂQPXBOJFOBD[ZOJBLBXTJBU LËXDF PLB J DFOUSBMOZN VL‹BE[JF OFSXPXZN X [F TQPMFWPO)JQQMB-JOEBVB< > OBD[ZOJBLBTLËSZ X[FTQPMF,MJQQMB5SFOBVOBZB<> OBD[ZOJBLBPQPOZ NJÂLLJFKX[FTQPMF4UVSHFmB8FCFSB< >PSB[OB D[ZOJBLPXBUPv¾ Q‹VD X [FTQPMF ,BTBCBDIB.FSSJUUB <> $PNBUJJXTQ<>PQJTBMJX[SPTUFLTQSFTKJ7&(' JSFDFQUPSËX7&('3 7&('3X[FTQPMF4UVSHFmB 8FCFSB 0LB[B‹P TJ  —F PEXBSTUXJFOJF TJBULËXLJ NBK‘DF[XJ‘[FL[IFNBOHJPNBOBD[ZOJËXLJPLBX[F TQPMF4UVSHFmB8FCFSBQPEEBKFTJÂMFD[FOJV1FHBQUBOJ CFN<>;LPMFJXMFD[FOJVIFNBOHJPCMBTUPNBQMBNLJ J OFSXV X[SPLPXFHP PLB X [FTQPMF WPO )JQQMB-JO EBVBTUPTPXBOP[QPXPE[FOJFNNPOPLMPOBMOFQS[F DJXDJB‹P 7&(' q CFWBDJ[VNBC "WBTUJO  <> 8BSUP [BVXB—Z¾ —F[BSËXOP1FHBQUBOJC KBLJ"WBTUJO CMP LVK‘ E[JB‹BOJF 7&(' /BUPNJBTU 3FEPOEP J XTQ <> TUXJFSE[JMJ PCOJ—POZ QP[JPN 7&('$ J 7&('% PSB[ ..1 X TVSPXJDZ V QBDKFOUËX [ XBEBNJ SP[XPKP XZNJ OBD[ZÉ X [FTQPMF ,MJQQMB5SFOBVOBZB 8TLB [VKFUPSBD[FKOBOJFQS[ZEBUOPv¾QSPQSBOPMPMV LUËSZ IBNVKF XZE[JFMBOJF 7&(' <> PSB[ ..1 J ..1 NBUSJY NFUBMMPQSPUFJOBTF  <  > 8ZOJLJ QS[FETUB XJPOF X LJMLV QSBDBDI <      > TVHFSVK‘  —F XQS[ZQBELBDIHEZOBD[ZOJBLXTQˋJTUOJFKF[[FTQP ‹FN4UVSHFmB8FCFSBMVCWPO)JQQMB-JOEBVB MFD[OJF [[FTQP‹FN,MJQQMB5SFOBVOBZB NP—OBQPEK‘¾QSËCÂ MFD[FOJB QSPQSBOPMPMFN +FEOBL X QS[FT[VLJXBOZDI CB[BDI EBOZDI OJF [OBMF[JPOP QSBD EPUZD[‘DZDI XZ OJLËX MFD[FOJB QSPQSBOPMPMFN OBD[ZOJBLËX X UZDI [FTQP‹BDI ;ZTLUFSBQFVUZD[OZ 1PD[‘ULPXPXQVCMJLBDKBDIPQJTVK‘DZDIXZOJLJMFD[F OJBOBD[ZOJBLBOJFNPXMÂDFHPQSPQSBOPMPMFN[XSBDB OP VXBHÂ OB QPXB—OF TLVULJ VCPD[OF TUPTPXBOZDI EPUZDID[BT LPSUZLPTUFSPJEËX PSB[ JOUFSGFSPOV <  > J XJOLSZTUZOZ <> 1PELSFvMBOP OBUPNJBTU SBEZLBMOF XZMFD[FOJF QSPQSBOPMPMFN QS[Z KFEOPD[FTOZN CSBLV FGFLUËX VCPD[OZDI <  > ; ESVHJFK TUSPOZ  -ÁBVUÁ -BCSè[F J XTQ <> [XSËDJMJ VXBHÂ OB SZ[ZLP XZTU‘

QJFOJB TLVULËX VCPD[OZDI [XJ‘[BOZDI [F TUPTP XBOJFN QSPQSBOPMPMV .BUVSP J XTQ <> XZNJFOJBK‘ UBLJF E[JB‹BOJB OJFQP—‘EBOF QSPQSBOPMPMV  KBL PC OJ—FOJF DJvOJFOJB  CSBEZLBSEJB J IJQPHMJLFNJB  LUËSF XJDIPQJOJJT‘QPXB—OZNJTLVULBNJVCPD[OZNJ;B MFDBK‘POJLPOTVMUBDKÂ[LBSEJPMPHJFNJIFNBUPMPHJFN E[JFDJÂDZNPSB[XZLPOBOJF&,(J&$)0TFSDBQS[FE QPEBOJFN QJFSXT[FK EBXLJ   NHLH QSPQSBOPMPMV  BUBL—FNPOJUPSPXBOJFDJvOJFOJBJQSBDZTFSDBDPHP E[JOÂQS[F[QJFSXT[FHPE[JOZQPQPEBOJVMFLV+FvMJ QJFSXT[BEBXLBKFTUEPCS[FUPMFSPXBOB [BMFDBK‘OB TUÂQO‘QPEOJFv¾EPNHLH BOBTUÂQOJF[OËXNPOJ UPSPXB¾QS[F[HPE[JOZQSBDÂTFSDBJDJvOJFOJF3BE[‘ OBVD[Z¾ SPE[JDËX TQPTPCV NJFS[FOJB QVMTV J SP[QP [OBXBOJBPCKBXËXIJQPHMJLFNJJVE[JFDLB8QSBDBDI <  > [XSËDPOP VXBHÂ OB LPOJFD[OPv¾ TUPQOJPXFHP PETUBXJBOJB QSPQSBOPMPMV /JF PLSFvMPOP KFEOBL  KBL EPU‘E  vSFEOJFK EBXLJ QSPHPXFK QSPQSBOPMPMV &%  XQS[ZQBELVMFD[FOJBOBD[ZOJBLB )PMMBOEJXTQ<>PQJTBMJE[JFXD[ZOLJXXJFLV PE  UZHPEOJ EP  NJFTJÂDZ  V LUËSZDI XZTU‘QJ‹B IJ QPHMJLFNJB QPED[BT MFD[FOJB OBD[ZOJBLB QSPQSBOPMP MFN*DI[EBOJFNXZTU‘QJFOJFIJQPHMJLFNJJQPQPEBOJV QSPQSBOPMPMV KFTU OJF[BMF—OF PE EBXLJ %P ‹BHPEOZDI PCKBXËXIJQPHMJLFNJJ[BMJD[BK‘QPDFOJFTJ ESFT[D[F  UBDIZLBSEJ  MÂL J QPD[VDJF H‹PEV 1S[FTUS[FHBK‘ SËX OJF—QS[FENP—MJXPvDJ‘XZTU‘QJFOJBTLVSD[VPTLS[FMJ 4UPTPXBOJF X MFD[FOJV OBD[ZOJBLB [BSËXOP LPS UZLPTUFSPJEËX J JOUFSGFSPOV  KBL J QSPQSBOPMPMV  KFTU PCDJ‘—POFSZ[ZLJFNXZTU‘QJFOJBQPXB—OZDITLVULËX VCPD[OZDI+FEOBLQS[FETUBXJPOFXZOJLJXTLB[VK‘  —FMFD[FOJFQSPQSBOPMPMFNKFTUTLVUFD[OFXQS[ZQBE LBDIPQPSOPvDJOBD[ZOJBLBLSXJPOPvOFHP KBLJMJN GBUZD[OFHP OBLPSUZLPTUFSPJEZJJOUFSGFSPO

Wnioski 4UPTPXBOJF QSPQSBOPMPMV X MFD[FOJV IFNBOHJPNB JOBD[ZOJBLBMJNGBUZD[OFHPNP—FEB¾FGFLUUFSBQFV UZD[OZ X QS[ZQBELV HV[ËX PQPSOZDI OB MFD[FOJF LPSUZLPTUFSPJEBNJJMVCJOUFSGFSPOFN 1 SPQSBOPMPM VNP—MJXJB MFD[FOJF OBD[ZOJBLB J OB D[ZOJBLPXBUPvDJ MJNGBUZD[OFK VOJFNPXM‘U J E[JFDJ TUBST[ZDI /BMF—ZQPEK‘¾CBEBOJBLMJOJD[OFX[BLSFTJFMFD[F OJB QSPQSBOPMFN OBD[ZOJBLËX XTQˋJTUOJFKBDZDI [[FTQP‹BNJWPO)JQQMB-JOEBVBJ4UVSHFmB8FCFSB Piśmiennictwo  -ÁBVUÁ-BCSè[F$ %FMB3PRVF&% )VCJDIF5 #PSBMFWJ'  5IBNCP+# 5BïFC"1SPQSBOPMPMGPSTFWFSFIFNBOHJPNBT PGJOGBODZ/&OHM+.FEq  .BUVSP4 )BSUOJDL$*OJUJBMFYQFSJFODFVTJOHQSPQSBOPMPM BT UIF TPMF USFBUNFOU GPS JOGBOUJMF BJSXBZ IFNBOHJPNBT *OU+1FEJBUS0UPSIJOPMBSZOHPMq  ,VS[ZOB" )BTTNBOO1P[OBÉTLB& 8ËKUPXJD[+ #PTTPX P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 4 , l i p i e c – s i e r p i e ń 2 0 11

PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS TLJ " ;BTUPTPXBOJF QSPQSBOPMPMV X MFD[FOJV OBD[ZOJBLB

/JDF&$JXTQ*TPMBUFEMZNQIBUJDFOEPUIFMJBMDFMMTUSBOT

QPEH‹PvOJPXFHP0UPMBSZOHPM1PMq

EVDFHSPXUI TVSWJWBMBOENJHSBUPSZTJHOBMTWJBUIF7&('

 4JFHGSJFE&$ ,FFOBO8+ "M+VSFJEJOJ4.PSFPOQSPQSB OPMPMGPSIFNBOHJPNBTPGJOGBODZ/&OHM+.FE   +FQITPO $(  .BOVO[B '  4ZFE 4  .JMMT /"  )BSQFS +  )BSUMFZ #&+ 4VDDFTTGVM USFBUNFOU PG JTPMBUFE TVCHMPUUJD IBFNBOHJPNBXJUIQSPQSBOPMPMBMPOF*OU+1FEJBUS0UPSIJ OPMBSZOHPMq  %FOPZFMMF '  -FCPVMBOHFS /  &OKPMSBT 0  )BSSJT 3  3PHFS ( (BSBCFEJBO&/3PMFPGQSPQSBOPMPMJOUIFUIFSBQFVUJD TUSBUFHZPGJOGBOUJMFMBSZOHPUSBDIFBMIFNBOHJPNB*OU+1F EJBUS0UPSIJOPMBSZOHPMq  .FTRVJUB$+( "CPVUTUSBXCFSSZ DSBCDMBXT BOEUIFTJS +BNFT#MBDLmTJOWFOUJPO)ZQPUIFTJTDBOXFCBUUMFLFMPJET XJUIQSPQSBOPMPM .FE)ZQPUIFTFTq  0[FLJ. 'VLBP5 ,POEP/1SPQSBOPMPMGPSJOUSBDUBCMFEJG GVTFMZNQIBOHJPNBUPTJT/&OHM+.FEq   'JOO.$ (MPXBDLJ+ .VMMJLFO+#$POHFOJUBMWBTDVMBSMF

$%SFDFQUPS7&('3&.#0+q  ,BSLLBJOFO.+ )BJLP1 4BJOJP, 1BSUBOFO+ 5BJQBMF+  1FUSPWB57JXTQ7BTDVMBSFOEPUIFMJBMHSPXUIGBDUPS$JT SFRVJSFE GPS TQSPVUJOH PG UIF GJSTU MZNQIBUJD WFTTFMT GSPN FNCSZPOJDWFJOT/BUVSF*NNVOPMq  .VMMJLFO+# (MPXBDLJ+)FNBOHJPNBTBOEWBTDVMBSNBM GPSNBUJPOTJOJOGBOUTBOEDIJMESFOBDMBTTJGJDBUJPOCBTFE POFOEPUIFMJBMDIBSBDUFSJTUJDT1MBTU3FDPOTUS4VSH q  )SJTPNBMPT'/ .BUVSJ3, 1BUB7-POHUFSNVTFPGJOUSB WJUSFBMCFWBDJ[VNBC BWBTUJO GPSUIFUSFBUNFOUPGWPO)JQ QFM-JOEBV BTTPDJBUFE SFUJOBM IFNBOHJPCMBTUPNBT 0QFO 0QIUIBMNPM+q  ;IPV +  8BOH +  -J /  )BOH 9  ;IPV )  )BOH 3 J XTQ .PMFDVMBS HFOFUJD BOBMZTJT PG WPO )JQQFM-JOEBV BTTPDJB UFEDFOUSBMOFSWPVTTZTUFNIFNBOHJPCMBTUPNB1BUIPMPHZ *OUFSOBUJPOBMq  .JNT 3# &OEPDSJOF GVODUJPO JO B QBUJFOU XJUI BTZNNF

TJPOTDMJOJDBMBQQMJDBUJPOPGBOFXDMBTTJGJDBUJPO+1FEJBUS

USJDBMBDSBMIZQFSUSPQIZBOE(JBOUJTNBQPTTJCMFWBSJBOU

4VSHq

PGUIF,MJQQFM5SFOBVOBZTZOESPNF+/BUJPOBM.FE"TTP

 +BDLTPO35IFOBUVSBMIJTUPSZPGTUSBXCFSSZOBFWJ+$V UBO.FE4VSH  %JOFIBSU4. ,JODBOOPO+ (FSPOFNVT3)FNBOHJPNBT FWBMVBUJPO BOE USFBUNFOU %FSNBUPM 4VSH q 

DJBUJPOq  4IJNBLBXB4 .JZBNPUP3 5BOBCF5 5BNBJ)1SPMPOHFE MFGU IPNPOZNPVT IFNJBOPQTJB BTTPDJBUFE XJUI NJHSBJOF MJLFBUUBDLTJOBDIJMEXJUI4UVSHF8FCFSTZOESPNF#SBJO %FWFMPQNFOUq

 )BTBO 2  5BO 45  (VTI +  1FUFST 4(  %BWJT 1' 4UFSPJE

 $PNBUJ" #FDL) )BMMJEBZ8 4OJQFT(+ 1MBUF,) "DLFS

UIFSBQZPGBQSPMJGFSBUJOHIFNBOHJPNBIJTUPDIFNJDBMBOE

56QSFHVMBUJPOPGIZQPYJBJOEVDJCMFGBDUPS )*' 

NPMFDVMBSDIBOHFT1FEJBUSJDTq

BOE )*'  JO MFQUPNFOJOHFBM WBTDVMBS NBMGPSNB

 -ÁBVUÁ-BCSè[F $  5BïFC " &GGJDBDJUÁ EFT CêUBCMPRVBOUT EBOT MFT IÁNBOHJPNFT DBQJMMBJSFT JOGBOUJMFT TJHOJGJDBUJPO QIZTJPQBUIPMHJRVF FU DPOTÁRVFODFT UIÁSBQFVUJRVFT "OO %FSNBUPM7FOFSPMq  $JDIZ#1SPQSBOPMPMXMFD[FOJVOBD[ZOJBLËXqTUBSZMFL  OPXF [BTUPTPXBOJF J XJFMF X‘UQMJXPvDJ 1FEJBUS 1PM  q  "MRVBIUBOJ "  /HVZFO -5  'MBHFPMF )  4IBX ,  -BCFSHF +.ZFBSTmFYQFSJFODFXJUIMZNQIBOHJPNBTJODIJMESFO +1FEJBUS4VSHq

UJPOTPG4UVSHF8FCFSTZOESPNF+/FVSPQBUIPM&YQ/FV SPMq  1SPOJDLJ. *XBOJDLB, .BOPXTLB. ,VMJT[FXTLB. ,P XBMTLB";FTQˋ,BTBCBDIBJ.FSSJUUBVE[JFDLB[OBD[Z OJBLPXBUPvDJ‘Q‹VD1FEJBUS1PMq  1BVMVT:. +BJO" .PTIGFHIJ%.3FTPMVUJPOPGQFSTJTUFOU FYVEBUJWF SFUJOBM EFUBDINFOU JO B DBTF PG 4UVSHF8FCFS TZOESPNFXJUIBOUJ7&('BENJOJTUSBUJPO0DVM*NNVOPM *OGMBNNq  3FEPOEP1 "HVBEP- .BSRVJOB. 1BSBNP+" 4JFSSB" 

 %F'BUUB3+ 7FSSFU+ "EFMTPO35,BQPTJGPSNIFNBOHJP

4¹ODIF[*CBSSPMB " J XTQ "OHJPHFOJD BOE QSPUISPNCJD

FOEPUIFMJPNBDBTFSFQPSUBOEMJUFSBUVSFSFWJFX-BSZOHP

NBSLFST JO FYUFOTJWF TMPXGMPX WBTDVMBS NBMGPSNBUJPOT

TDPQFq

JNQMJDBUJPOTGPSBOUJBOHJPHFOJDBOUJUISPNCPUJDTUSBUFHJFT

 "MWBSF[ 0"  ,KFMMJO *  ;VQQBO $8 5IPSBDJD MZNQIBOHJP NBUPTJT JO B DIJME + 1FEJBUS )FNBUPM 0ODPM   q  4DIVMMFS). 1PSUFS# 3JFDIFSU"#FUBBESFOFSHJDNPEV MBUJPO PG //,JOEVDFE MVOH DBSDJOPHFOFTJT JO IBNTUFST +$BODFS3FT$MJO0ODPMq  ,BTUFMPWB" %JNPWB4 /FNFSZ#1SPQSBOPMPMDZUPUPYJDJUZ

#S+%FSNBUPMq  :BOH&7 4PPE", $IFO. -J: &VCBOL5% .BSTI$# J XTQ /PSFQJOFQISJOF VQSFHVMBUFT UIF FYQSFTTJPO PG WB TDVMBSFOEPUIFMJBMHSPXUIGBDUPS NBUSJYNFUBMMPQSPUFJOBTF ..1  BOE..1JOOPTPQIBSZOHFBMDBSDJOPNBUVNPS DFMMT$BODFS3FTq  "OOBCBJ# -BDIBNCSF.1 1MPVGGF, .PVNEKJBO3 #ÁMJ

JO SBU BOE IVNBO MVOH JO WJUSP .FUIPET 'JOE &YQ $MJO

WFBV 3 1SPQSBOPMPM BESFOFSHJD CMPDLBEF JOIJCJUT IVNBO

1IBSNBDPMq

CSBJOFOEPUIFMJBMDFMMTUVCVMPHFOFTJTBOENBUSJYNFUBMMP

 )PMMBOE,& 'SJFEFO*+ 'SPNNFMU1$ .BODJOJ"+)ZQP

QSPUFJOBTFTFDSFUJPO1IBSNBDPM3FTq

HMZDFNJBJODIJMESFOUBLJOHQSPQSBOPMPMGPSUIFUSFBUNFOUPG

 #POJGB[J&$7 .B[[PUUB' #BMEVDDJ( -BGPSHJB/1SPQSB

JOGBOUJMFIFNBOHJPNB"SDI%FSNBUPMq

OPMPMJOSBQJEMZHSPXJOHIFNBOHJPNBT&VS+1FEJBUS%FS

 .¼LJOFO5 7FJLLPMB5 .VTUKPLJ4 ,BSQBOFO5 $BUJNFM#  P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 4 , l i p i e c – s i e r p i e ń 2 0 11

NBUPMq

375