Profilaktyka próchnicy zębów u dzieci

Profilaktyka próchnicy zębów u dzieci

ARTYKUŁ REDAKCYJNY / LEADING ARTICLE 511 Profilaktyka próchnicy zębów u dzieci Prevention of dental caries in children Barbara Adamowicz-Klepalska ...
Download PDF
178KB Sizes 0 Downloads 80 Views
Report

ARTYKUŁ REDAKCYJNY / LEADING ARTICLE

511

Profilaktyka próchnicy zębów u dzieci Prevention of dental caries in children Barbara Adamowicz-Klepalska

STRESZCZENIE Próchnica w uzębieniu mlecznym i stałym dzieci i młodzieży jest chorobą o najszerszym zasięgu, przebiegającą szczególnie gwałtownie powodują wzrost nie tylko odsetka osób zaatakowanych próchnicą, ale także liczby uszkodzonych zębów u poszczególnej osoby. Choroba próchnicowa uzębienia, jej powikłania zapalne, penetracja drobnoustrojów w głąb jamy zęba do tkanek okołozębowych szczęki lub żuchwy z bólem i obrzękiem mogą doprowadzić do rozprzestrzenienia się infekcji, wpływając na stan zdrowia całego organizmu. Wyniki badań epidemiologicznych prowadzonych w ramach monitoringu, definiują próchnicę zębów jako chorobę społeczną. Profilaktyka przeciwpróchnicowa powinna rozpocząć się już w przedurodzeniowym okresie życia dziecka edukacją kobiet w okresie ciąży przez ginekologa i stomatologa (preprofilaktyka). Po urodzeniu we wczesnych miesiącach życia dziecka najważniejszą rolę edukacyjną przejmuje pediatra, który podczas wizyt może już przekazywać rodzicom pierwsze profesjonalne wskazówki m. in. dotyczące higieny jamy ustnej niemowlęcia, karmienia i odpowiedniej diety oraz eliminacji nieprawidłowych nawyków, szkodliwych dla uzębienia. W stomatologii wielokierunkowe działanie zapobiegawcze obejmuje zapobieganie wczesne oraz tradycyjne a także profilaktykę zbiorową, grupową oraz profilaktykę indywidualną domową i profesjonalną.

Pediatr Pol 2009; 84 (6): 511–516 © 2009 by Polskie Towarzystwo Pediatryczne Otrzymano/Received: 10.08.2009 Zaakceptowano do druku/Accepted: 20.08.2009 Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego Kierownik: prof. dr hab. Barbara Adamowicz-Klepalska

Słowa kluczowe: próchnica zębów, profilaktyka stomatologiczna

Konflikt interesu/ Conflicts of interest: Autorzy pracy nie zgłaszają konfliktu interesów

SUMMARY Dental caries in the primary and permanent dentition is the wide-ranging disease, leading to the rapid development and in particular not only increase the percentage of persons with the tooth decay, but also the number of injured teeth in each person. Caries disease, its inflammable complications, penetration of microorganisms deep within the tooth cavity and reach periapical tissues of mandibular or maxillary jaw provokes pain and swelling, that may lead to spreading infection, affecting the entire health state during child development. Results of the epidemiological research conducted as part of the monitoring, are defining tooth decay as social disease. Prevention of dental caries should begin as early as possible at the prenatal phase, in the first place education of mothers during pregnancy by a dentist and a gynecologist (prevention process), later in the early months of life pediatrician role is the most important. Pediatrician during visits gives professional advice to parents about oral hygiene, appropriate diet and elimination of habits that are harmful to dentition. The multidirectional precaution includes early and traditional preventing, as well as the collective, group prevention and individual home and professional ones.

Adres do korespondencji/ Address for correspondence: prof. dr hab. Barbara Adamowicz-Klepalska Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego ul. E. Orzeszkowej 18 80–208 Gdańsk tel. 058 349-21-03 fax: 058 349-21-31 e-mail: barbara. [email protected]

Key words: dental caries, prevention

1SËDIOJDB [ÂCËX  B X‹BvDJXJF DIPSPCB QSËDIOJ DPXB  QPXTUBKF X XZOJLV KFEOPD[FTOFHP E[JB‹BOJB XJFMV D[ZOOJLËX  BD[LPMXJFL KFTU VNJFKTDPXJPOZN QSPDFTFNQBUPMPHJD[OZNQPDIPE[FOJB[FXO‘US[VTUSP KPXFHP XLUËSZNOBKQJFSXEPDIPE[JEPPEXBQOJFOJB [NJOFSBMJ[PXBOZDI ULBOFL LPSPOZ [ÂCB  OBTUÂQ OJF SP[QBEV QSPUFPMJUZD[OFHP [ QPXTUBOJFN VCZULV QSËDIOJDPXFHP BQS[ZCSBLVMFD[FOJBNPH‘SP[XJKB¾ TJÂ [NJBOZ QBUPMPHJD[OF X NJB[E[F [ÂCB  TUBOPXJ‘D H‹ËXO‘QS[ZD[ZOÂCËMV[ÂCËXPSB[JDIVUSBUZ$IPSP C‘ KV—PEOBKN‹PET[ZDIMBUNPH‘CZ¾EPULOJÂUFOBXFU OJFEBXOPXZS[OJÂUF[ÂCZNMFD[OF [PTUSZNMVCQS[F XMFL‹ZNQS[FCJFHJFNQSËDIOJDZ0TUSZQSPDFTQSËDI OJDPXZ QS[FXB—B V OBKN‹PET[ZDI E[JFDJ  XZTUÂQVK‘D X EXËDI QPTUBDJBDI [ DIBSBLUFSZTUZD[OZN PCSB[FN LMJOJD[OZNqKBLPQSËDIOJDBXD[FTOB DBSJFTQSBFDPY  JQSËDIOJDBPLS—OB DBSJFTDJSDVMBSJT PQJTZXBOBUBL

—FQPES˗OZNJOB[XBNJPEPOUPLMB[KB BNFMP[BE[JF DJÂDB NFMBOPEPODKB DIPSPCB#FMUSBNJFHP<q> 1SËDIOJDB XD[FTOB DBSJFT QSBFDPY  X OJFE‹V HJND[BTJFQPXZS[OJÂDJV[ÂCËXNMFD[OZDI OBKQJFSX XZTUÂQVKF X TJFLBD[BDI T[D[ÂLJ  OBTUÂQOJF X NJBSÂ XZS[ZOBOJB PCFKNVKF LPMFKOF HSVQZ [ÂCËX ;NJBOZ QSËDIOJDPXF OBKQJFSX T‘ [MPLBMJ[PXBOF OB QPXJF S[FOJBDIXBSHPXZDIQS[ZT[ZKLBDI[ÂCËXTJFD[OZDI  OBTUÂQOJFOBQPXJFS[DIOJBDI—VK‘DZDI[ÂCËXUS[POP XZDIJPCFKNVK‘QP[PTUB‹FQPXJFS[DIOJF[ÂCËX1S[F CJFH QSPDFTV DIPSPCPXFHP KFTU CBSE[P T[ZCLJ  OJT[ D[‘DZXLSËULJND[BTJFDB‹FLPSPOZ[ÂCËXNMFD[OZDI JCBSE[PD[ÂTUPEPQSPXBE[BK‘DZEPQPXJL‹BÉ[FTUSP OZNJB[HJ1PTUÂQQSPDFTVDIPSPCPXFHP OBXFUNJNP QSPXBE[POFHP MFD[FOJB TUPNBUPMPHJD[OFHP  KFTU TUB‹Z JOJFQPIBNPXBOZ&UJPMPHJBQSËDIOJDZXD[FTOFKPCFK NVKF D[ZOOJLJ PHËMOF J NJFKTDPXF .BK‘DF [OBD[FOJF

Pediatria Polska tom 84, nr 6, listopad–grudzień 2009

512

ARTYKUŁ REDAKCYJNY / LEADING ARTICLE D[ZOOJLJ PHËMOF QBUPMPHJD[OZ QS[FCJFH DJ‘—Z [BUSV DJB DJ‘—PXF  HSP—‘DF QPSPOJFOJB

 VQPSD[ZXF J E‹VHP USXBK‘DF XZNJPUZ  DIPSPCZ QS[FCZUF QS[F[ NBUL  OJFX‹BvDJXF PE—ZXJBOJF  TUSFT  [‹F XBSVOLJ CZUPXF  QPDIPE[FOJF[DJ‘—ZCMJyOJBD[FK XD[FvOJBDUXP QS[F CZUFQS[F[E[JFDLPDIPSPCZXQJFSXT[ZDINJFTJ‘DBDI —ZDJB BUBL—FOJFCF[[OBD[FOJBXZEBKFTJÂCZ¾XQ‹ZX BOUZCJPUZLËX QPEBXBOZDI XF XD[FTOZN XJFLV OJF NPXMÂDZN %P QSËDIOJDZ XD[FTOFK T[D[FHËMOJF QSF EZTQPOPXBOFT‘T‹BCP[NJOFSBMJ[PXBOF[ÂCZVE[JFDJ XD[FvOJF[‘CLVK‘DZDI< > %P D[ZOOJLËX NJFKTDPXZDI OBMF—‘ E[JB‹BOJF OB ULBOLJ [ÂCËX DVLSV QPEBXBOFHP OJFNPXMÂUPN X VTQPLBKBK‘DZDI TNPD[LBDI [ DVLSFN MVC [ NJP EFN C‘EyT‹PE[POZDIOBENJFSOJFQPLBSNËX QPKFOJF TPLBNJPXPDPXZNJ$[ÂTUPXZTUÂQPXBOJFQSËDIOJDZ [ CBSE[P PTUSZN QS[FCJFHJFN J SP[MFH‹ZNJ VCZULB NJ QSËDIOJDPXZNJ X [ÂCBDI QS[FEOJDI V E[JFDJ EP  SPLV —ZDJB NP—F CZ¾ TQPXPEPXBOF QS[FE‹V—P OZN LBSNJFOJFN CVUFML‘ OVSTJOH CPUUMF DBSJFT  CPU UMFDBSJFTTZOESPNF < >1PEPCOJF EPXZTU‘QJFOJB QSËDIOJDZ XD[FTOFK NP—F QSPXBE[J¾ QS[FE‹V—POF LBSNJFOJF OBUVSBMOF  [X‹BT[D[B OB —‘EBOJF [FTQˋ LBSNJFOJBQJFSTJ‘ XD[BTJFOPDOFHPTOV HEZXZE[JF MBOJFJPDISPOOFE[JB‹BOJFvMJOZKFTU[OBD[OJF[NOJFK T[POF  B SFT[ULJ QPLBSNV CF[ QS[FSXZ [BMFHBK‘ OB T‹BCP [NJOFSBMJ[PXBOZDI [ÂCBDI 1SËDIOJDPUXËSD[F E[JB‹BOJFNBK‘UBL—FMFLJXQPTUBDJMFQLJDIJT‹PELJDI TZSPQËX QPEBXBOZDI E[JFDJPN  T[D[FHËMOJF QPED[BT DIPSËC HPS‘D[LPXZDI  [F [NOJFKT[POZN XZE[JFMB OJFN vMJOZ  B QJFMÂHOBDKB IJHJFOZ KBNZ VTUOFK D[ÂTUP CZXB[BOJFDIBOB 1SËDIOJDB PLS—OB DBSJFT DJSDVMBSJT  [MPLBMJ[P XBOBKFTUTZNFUSZD[OJFXT[D[ÂDFOBQPXJFS[DIOJBDI

      "window of infectivity”

  median age -26months

6,8

25%

75%

  tooth emergence

   birth

0

6

12

18

24

30

3

    

wg P.W. Caufield, J Dent Res 1993 Ryc. 1. Średni czas kolonizacji zębów przez Streptococcus mutans w zależności od wieku dziecka w miesiącach Fig. 1. Average time of the colonization Streptococcus mutans on teeth depending on the age of the child in months

XBSHPXZDI TJFLBD[Z J L‹ËX NMFD[OZDI X PLPMJDZ T[ZKFL[ÂCËX0CSB[LMJOJD[OZKFTUOBTUÂQVK‘DZOBK QJFSXQPKBXJBTJÂQMBNBQSËDIOJDPXB QPUFNVCZUFL QSËDIOJDPXZ PQBTVK‘DZ EPPLP‹B T[ZKLÂ LPSPOZ [ÂCB  LUËSBXLSËULJND[BTJF[PTUBKFDB‹LPXJDJFQP[CBXJP OBT[LMJXB8KBNJFVTUOFKNB‹FHPE[JFDLBQP[PTUBK‘ LJLVUZ [ÂCËX NMFD[OZDI [ SP[NJÂLD[PO‘ [ÂCJO‘ MVC UZMLP JDI LPS[FOJF QP PE‹BNBOJV SFT[UFL LPSPOZ 5B QPTUB¾QSËDIOJDZOJFNBXQF‹OJXZKBvOJPOFKFUJPMPHJJ 1S[ZD[ZOZXZTUÂQPXBOJBQS[ZQJTZXBOFT‘NJODIP SPCPN PHËMOZN LS[ZXJDZ  HSVyMJDZ  TLB[JF XZTJÂLP XFK

T‹BCT[FKNJOFSBMJ[BDKJT[LMJXBJ[ÂCJOZXPLPMJDZ QS[ZT[ZKLPXFKLPSPOZPSB[XZQVL‹PvDJLPSPOZXUZN NJFKTDV[ÂCB DPTQS[ZKB[BMFHBOJVQPLBSNV< > &UJPMPHJB DIPSPCZ QSËDIOJDPXFK 1SËDIOJDB [ÂCËX UP XJFMPQS[ZD[ZOPXB DIPSPCB OBCZUB V[B MF—OJPOB PE KFEOPD[FTOFHP XTQˋE[JB‹BOJB D[UFSFDI D[ZOOJLËX QPEBUOPvDJ ULBOFL [ÂCB  HPST[B KBLPv¾ SP[XPKPXBT[LMJXBJ[ÂCJOZ

CJPGJMNV U[XQ‹ZULBOB [ÂCOB XUZNCBLUFSJFQSËDIOJDPUXËSD[F

TVCTUSBUV XÂHMPXPEBOZ KBLP QPE‹P—F

 D[BTV J D[ÂTUPUMJXPvDJ XTQˋE[JB‹BOJBD[ZOOJLËXQBUPMPHJD[OZDIOBULBOLJ [ÂCBXFLPTZTUFNJFKBNZVTUOFK 1PEBUOPv¾ ULBOFL [ÂCËX NMFD[OZDI OB QSËDIOJ DÂ KFTU VXBSVOLPXBOB OJF[BL‹ËDPOZN QS[FCJFHJFN PEPOUPHFOF[Z  D[ZMJ SP[XPKV J NJOFSBMJ[BDKJ ULBOFL [BXJ‘[LËX [ÂCËX NMFD[OZDI QPXTUBK‘DZDI KV— X  NJFTJ‘DV DJ‘—Z 4QP—ZXBOJF QS[F[ NBULÂ X D[BTJF DJ‘—ZOBENJBSVXÂHMPXPEBOËX[BNJBTU[CJMBOTPXB OFK EJFUZ  QPXPEVKF —F NMFD[OF V[ÂCJFOJF QS[ZT[‹FHP E[JFDLBKFTUT‹BCP[NJOFSBMJ[PXBOFJCBSE[JFKQPEBU OFOBQSËDIOJDÂ/JF[CÂEOZND[ZOOJLJFNXQSPDFTJF QSËDIOJDPXZNT‘CBLUFSJFQSËDIOJDPUXËSD[FCZUVK‘ DFXCJPMPHJD[OFKC‹POJF[XBOFKCJPGJMNFN GVOLDKPOV K‘DZNKBLPXTQËMOPUBESPCOPVTUSPKËXH‹ËXOJF[HSV QZ 4USFQUPDPDDVT NVUBOT J -BDUPCBDJMMVT BDJEPQIJMVT 8ZUXBS[BOFQS[F[CBLUFSJFLXBTZQS[ZQ)PLP‹P  [BQPD[‘ULPXVK‘PEXBQOJFOJF EFNJOFSBMJ[BDK T[LMJ XB 1SPDFT  X [BMF—OPvDJ PE EPTUÂQOPvDJ TVCTUSBUËX XÂHMPXPEBOËX

 [BKNVKF  NJOVU 8 KBNJF VTUOFK OJFJTUPUOF KFTU TU—FOJF XÂHMPXPEBOËX  QPOJFXB— OBXFU OBKNOJFKT[B JDI JMPv¾ KFTU OBUZDINJBTU NFUB CPMJ[PXBOB6E[JFDLBLPMPOJ[BDKB[ÂCËXNMFD[OZDI QS[F[4USFQUPDPDDVTNVUBOTSP[QPD[ZOBTJÂKV—XXJF LVqNJFTJÂDZQPED[BT[‘CLPXBOJB.JÂE[ZB NJFTJ‘DFN—ZDJB[BLByOPv¾[X[SBTUBB—EP  TUBOPXJ‘DU[XPLJFOLP[BLByOPvDJ XJOEPXPEJOGFD UJWJUZ  SZD <> 1SËDIOJDPUXËSD[F CBLUFSJF J XÂHMPXPEBOZ KBLP H‹ËXOF D[ZOOJLJ QPXPEVK‘DF XZTU‘QJFOJF QSËDIOJ DZ E[JB‹BK‘ X vSPEPXJTLV vMJOZ  LUËSFK X‹BvDJXPvDJ GJ[ZD[OF J DIFNJD[OF PEHSZXBK‘ CBSE[P JTUPUO‘ SPMÂ hMJOBNFDIBOJD[OJFPD[ZT[D[B[ÂCZ SP[DJFÉD[BJCV GPSVKF LXBTZ  [BXJFSB N JO HMJLPQSPUFJOZ  [XJ‘[LJ XBQOJBJGPTGPSV JNNVOPHMPCVMJOZ BNZMB[ MJ[P[ZN %PXJFE[JPOF[PTUB‹P —FvMJOBQS[ZD[ZOJBTJÂEPSFEV

Pediatria Polska tom 84, nr 6, listopad–grudzień 2009

ARTYKUŁ REDAKCYJNY / LEADING ARTICLE LPXBOJB Q‹ZULJ OB[ÂCOFK  PT‹BCJBK‘D VE[JB‹ CBLUFSJJ CJPGJMNV X QPXTUBXOJV QSËDIOJDZ 1S[F[ E[JB‹BOJF vMJOZ PSB[ [BXBSUZDI X OJFK OJFLUËSZDI TL‹BEOJLËX NJOFSBMOZDI  UBLJDI KBL GMVPS J XBQÉ  TQS[ZKBK‘DZDI SFNJOFSBMJ[BDKJ  D[ZMJ SFQFSBDKJ VT[LPE[POFHP T[LMJ XB  QSPDFT QSËDIOJDPXZ NP—F CZ¾ PEXSBDBMOZ MVC [XPMOJPOZ;ÂCZNB‹FHPE[JFDLBOBSB—POFT‘OBU[X TUSFTZDVLSPXFXZTUÂQVK‘DFQPLB—EZNQPTJ‹LVJQS[Z QPEKBEBOJV NJÂE[Z QPTJ‹LBNJ %MBUFHP UBL CBSE[P XB—OFKFTUECBOJFPIJHJFOÂKBNZVTUOFK BCZSFT[ULJ QPLBSNPXFOJF[BMFHB‹ZOB[ÂCBDI E[J‘T‹BDI X[B DIZ‹LBDIKBNZVTUOFKJOBKÂ[ZLVE[JFDLB 0CKBXZQSËDIOJDZ1PD[‘UFLQSËDIOJDZKFTUTZHOB MJ[PXBOZ QPXTUBOJFN OB C‹ZT[D[‘DZN  vOJF—OPCJB ‹ZN T[LMJXJF [ÂCB NBUPXFK  T[PSTULJFK LSFEPXPCJB‹FK QMBNZ LUËSBNP—FQPQFXOZND[BTJFVMFHB¾DJFNOZN QS[FCBSXJFOJPN /BTUÂQOJF X QMBNJF QSËDIOJDPXFK [BD[ZOBVCZXB¾T[LMJXB XLPSPOJF[ÂCBQPXTUBK‘[B H‹ÂCJFOJB  T[LMJXP LSVT[Z TJÂ J SP[QBEB  PET‹BOJBK‘D NOJFK UXBSE‘ ULBOLÂ q [ÂCJOÂ ,BOBMJLPXB CVEPXB [ÂCJOZ VNP—MJXJB QS[FOJLBOJF CBLUFSJJ X H‹‘C [ÂCB  B— EP LPNPSZ [OBKEVK‘DFK TJÂ LPSPOJF [ÂCB  X LUËSFK [OBKEVKF TJÂ NJB[HB [ÂCPXB  QPQVMBSOJF [XBOB OFS XFN ;ÂCPXF EPMFHMJXPvDJ CËMPXF NPH‘ XZTUÂQPXB¾ KV—PEQPD[‘ULVQPXTUBOJBQMBNZQSËDIOJDPXFKKBLP SFBLDKBOBOBH‹F[NJBOZUFNQFSBUVSZ DJFQ‹P[JNOP

 OBQ‹ZOZJQPLBSNZT‹PELJFMVCLXBvOF OB[BMFHBOJF SFT[UFLQPLBSNPXZDINJÂE[Z[ÂCBNJ OBEPULOJÂDJF X‹PTJFN T[D[PULJ EP [ÂCËX MVC QPED[BT CBEBOJB OB S[ÂE[JFNTUPNBUPMPHJD[OZN<q> &QJEFNJPMPHJB DIPSPCZ QSËDIOJDPXFK V QPM TLJDI E[JFDJ 8 QPQVMBDKJ E[JFDJ MFUOJDI   NB QSËDIOJDÂ X V[ÂCJFOJV NMFD[OZN  [F [OBD[OZN [S˗OJDPXBOJFN PE   X XPKFXËE[UXJF PQPMTLJN EP   X XPKFXËE[UXJF EPMOPvM‘TLJN /B KFEOP MFUOJFE[JFDLPQS[ZQBEBvSFEOJP [ÂCBNMFD[OFHP [ QSËDIOJD‘ /BKXJÂLT[Z X[SPTU D[ÂTUPvDJ QSËDIOJDZ qPCTFSXPXBOZKFTUOBKQJFSXNJÂE[ZBSP LJFN —ZDJB  B OBTUÂQOZ X[SPTU  XZOPT[‘DZ q XZTUÂQVKF X QS[FE[JBMF XJFLV  J  MBUB 8ZOJLBK‘ DF[XJFMVQS[ZD[ZOUBLXZTPLJFXTLByOJLJD[ÂTUPvDJ QSËDIOJDZXV[ÂCJFOJVNMFD[OZNE[JFDJXXJFLV—‹PC LPXZN J QS[FET[LPMOZN T‘ OJFQPLPK‘DF  TUBOPXJ‘D QSPCMFNOJFUZMLPTUPNBUPMPHJD[OZ BMFUBL—F[ESPXPU OZ TQP‹FD[OZJQPMJUZD[OZ<> 8XJFLVT[LPMOZNE[JFDJMFUOJFX NBK‘ QSËDIOJDÂXV[ÂCJFOJVNJFT[BOZN MFUOJFX X[ÂCBDITUB‹ZDI BN‹PE[JF—MFUOJBB— QS[Z KFEOPD[FvOJFCBSE[PEV—ZN[S˗OJDPXBOJVFQJEFNJP MPHJD[OZN X QPT[D[FHËMOZDI XPKFXËE[UXBDI %[JÂ LJ [BQJTPXJ X /BSPEPXZN 1SPHSBNJF ;ESPXJB OB MBUB q PQFSBDZKOFHP DFMV  a*OUFOTZGJLB DKB QSPGJMBLUZLJ QSËDIOJDZ [ÂCËX J DIPSËC QS[Z[ÂCJB V E[JFDJ  N‹PE[JF—Z PSB[ LPCJFU DJ—BSOZDIo X  S XQSPXBE[POZ [PTUB‹ GJOBOTPXBOZ QS[F[ .JOJTUFS TUXP ;ESPXJB TZTUFN DJ‘H‹FHP NPOJUPSPXBOJB TUBOV

[ESPXJB OBS[‘EV —VDJB S˗OZDI XJFLPXP QPQVMBDKJ  QS[FE‹V—POZXSB[[[BQJTFNOPXFHPDFMVPQFSBDZKOF HPa*OUFOTZGJLBDKB[BQPCJFHBOJBQSËDIOJDZVE[JF DJ J N‹PE[JF—Zo X /BSPEPXZN 1SPHSBNJF ;ESPXJB q 1SËDIOJDB [ÂCËX NMFD[OZDI UP UBL—F QSPCMFN PHËMOFHP [ESPXJB E[JFDLB  KFHP EPCSFHP TBNPQPD[V DJB  QSBXJE‹PXZDI D[ZOOPvDJ —ZDJPXZDI  GJ[KPMPHJD[ OZDIJFTUFUZD[OZDI1SËDIOJDB[ÂCËXNMFD[OZDIPSB[ JDI[CZUXD[FTOBVUSBUBOJFT‘CF[[OBD[FOJBEMBXZ S[ZOBK‘DZDITJÂPEEPSPLV—ZDJB[ÂCËXTUB‹ZDI  SP[XPKV [HSZ[V J D[ÂvDJ UXBS[PXFK D[BT[LJ <> %BOF FQJEFNJPMPHJD[OF EPUZD[‘DFXZTUÂQPXBOJBQSËDIOJDZ [ÂCËXVE[JFDJQPUXJFSE[BK‘ —FQSËDIOJDBOBEBMKFTU XB—O‘ J OBKCBSE[JFK SP[QPXT[FDIOJPO‘ DIPSPC‘ XJF LVE[JFDJÂDFHP;BDIPE[‘DFOBQS[FTUS[FOJPTUBUOJDI E[JFTJÂDJPMFDJ[NJBOZXXZTUÂQPXBOJVQSËDIOJDZTV HFSVK‘  —F [BMFDBOF NFUPEZ [BQPCJFHBOJB QSËDIOJDZ SËXOJF—QPEMFHBK‘NPEZGJLBDKJ BMFOBEBMT‘XTLB[BOF X DFMV TLVUFD[OJFKT[FHP [XBMD[BOJB UFK QS[FOPT[‘DFK TJÂ DIPSPCZ  V[BMF—OJPOFK PE PEQPXJFEOJFHP QP‹‘D[F OJB—ZXJDJFMB CBLUFSJJJvSPEPXJTLB &EVLBDKB QSP[ESPXPUOB  QSPNPDKB [ESPXJB KBNZ VTUOFK J QSPGJMBLUZLB QSËDIOJDZ [ÂCËX 8Z S˗OJB TJÂ US[Z SPE[BKF QSPGJMBLUZLJ [CJPSPX‘ CJFSO‘ GMVPSLPXBOJF XPEZ QJUOFK  TPMJ LVDIFOOFK  NMFLB

 HSVQPX‘ D[ZOO‘ OBE[PSPXBO‘ X —‹PCLBDI  QS[FE T[LPMBDI  T[LP‹BDI  PSB[ JOEZXJEVBMO‘ D[ZOO‘ EP NPXB q XZLPOZXBO‘ QS[F[ SPE[JDËX MVC PQJFLVOËX E[JFDLB  B OBTUÂQOJF QS[F[ TBNP E[JFDLP  QP PEQP XJFEOJNJOTUSVLUBS[V PSB[QSPGJMBLUZLÂQSPGFTKPOBM O‘ q XZLPOZXBO‘ X HBCJOFUBDI TUPNBUPMPHJD[OZDI  H‹ËXOJF QS[F[ vSFEOJ QFSTPOFM NFEZD[OZ QPE OBE[P SFNMVCPTPCJvDJFQS[F[MFLBS[BTUPNBUPMPHB<> &EVLBDKBJQSPNPDKB[ESPXJBV[ÂCJFOJBPSB[KBNZ VTUOFKQPXJOOBSP[QPD[ZOB¾TJÂKV—XPLSFTJFQSFOB UBMOZN FEVLBDK‘ LPCJFUZ X D[BTJF DJ‘—Z X [BLSFTJF PE—ZXJBOJB  TUBOV [ESPXJB X‹BTOFHP V[ÂCJFOJB PSB[ KBNZ VTUOFK  HEZ— UP X‹BvOJF NBULJ [BSB—BK‘ CBLUF SJBNJQSËDIOJDPUXËSD[ZNJTXPKFE[JFDJ4USFDUPDPDDVT NVUBOTLPMPOJ[VKFKBNÂVTUO‘OJFNPXM‘UKV—XLSËU LJN D[BTJF PE XZS[OJÂDJB [ÂCËX NMFD[OZDI  QS[Z D[ZNXZTUÂQPXBOJFQSËDIOJDZKFTUMFQJFKTLPSFMPXBOF [ IJTUPSJ‘ DIPSPCZ QSËDIOJDPXFK [ÂCËX V NBUFL OJ— VPKDËX,PNQMFLTPXFTUPNBUPMPHJD[OFQPTUÂQPXBOJF QSPGJMBLUZD[OFOBEOJFNPXMÂUBNJPCFKNVKFFEVLBDKÂ SPE[JDËXX[BLSFTJFNFUPEIJHJFOZKFT[D[FCF[[ÂCOFK KBNZ VTUOFK J OBTUÂQOJF [ÂCËX  OBUPNJBTU TLVUFD[ OPv¾ QSPGFTKPOBMOFK PQJFLJ TUPNBUPMPHJD[OFK PQBSUB KFTUOBXD[FTOFKJOUFSXFODKJ OBKMFQJFK[[BMFDFÉJBV UPSZUFUVMFLBS[BQFEJBUSZ BOJFEPQJFSPQP[BVXB—F OJVPCKBXËXQSËDIOJDZXD[FTOFKX[ÂCBDINMFD[OZDI OJFNPXM‘UJNB‹ZDIE[JFDJ<  > 1JFSXT[B XJ[ZUB E[JFDLB X HBCJOFDJF TUPNBUPMP HJD[OZN QPXJOOB PECZ¾ TJÂ QS[FE VLPÉD[FOJFN  SPLV —ZDJB 3PE[JDF OJF QPXJOOJ QPEBXB¾ E[JFDLV

Pediatria Polska tom 84, nr 6, listopad–grudzień 2009

513

514

ARTYKUŁ REDAKCYJNY / LEADING ARTICLE QS[FENJPUËX  LUËSF NJB‹Z LPOUBLU [ JDI KBN‘ VTU O‘ PCMJ[ZXBOF TNPD[LJ  ‹Z—FD[LJ  ,POJFD[OF KFTU PD[ZT[D[BOJF [ SFT[UFL QPLBSNV [XJM—PO‘ HB[‘ C‹P OZ vMV[PXFK CF[[ÂCOFK KBNZ VTUOFK /BMF—Z PHM‘EB¾ CBSE[P EPL‹BEOJF LB—EZ OPXP XZS[ZOBK‘DZ TJÂ [‘C NMFD[OZ  DFMFN TQSBXE[FOJB D[Z OB C‹ZT[D[‘DZN T[LMJXJFOJFNBCJB‹ZDI —Ë‹UZDIMVCCS‘[PXZDINBUP XZDIJT[PSTULJDIQMBNTUBOPXJ‘DZDIQJFSXT[FP[OB LJQSËDIOJDZ%PPD[ZT[D[BOJBKV—XZS[OJÂUZDI[ÂCËX NMFD[OZDINP—OB[BD[‘¾TUPTPXB¾QS[F[OBD[PO‘EMB E[JFDJXXJFLVqMBUT[D[PUFD[LÂ[NJÂLLJNX‹PTJFN JQBTUÂEP[ÂCËX[GMVPSFN [BMFDBO‘E[JFDJPNXUZN QS[FE[JBMF XJFLV 1S[ZQPNJOB¾ OBMF—Z SPE[JDPN  BCZ OJHEZ OJF QP[PTUBXJBMJ E[JFDLB X ‹Ë—LV X E[JFÉ JXOPDZ[CVUFML‘[BXJFSBK‘D‘DPLPMXJFLJOOFHPOJ— XPEÂPSB[BCZOJFLBSNJMJE[JFDLBOBLB—EF—‘EBOJF /BMF—ZJOGPSNPXB¾ —FVE[JFDLBSZ[ZLPQSËDIOJDZ[Â CËXNMFD[OZDIKFTUCBSE[JFKV[BMF—OJPOFPED[ÂTUPvDJ TQP—ZXBOJBDVLSVOJ—PETQP—ZUFKKFEOPSB[PXPJMPvDJ ;BDIÂDB¾ EP QS[FDIPE[FOJB [ LBSNJFOJB CVUFML‘ [F TNPD[LJFNOBLVCFD[FLKV—PESPLV—ZDJB;BMFDB¾ SP[DJFÉD[BOJFTPLËXXPE‘1PVLPÉD[FOJVSPLV—Z DJB SP[QPD[‘¾ PE[XZD[BKBOJF E[JFDLB PE OJF[XJ‘[B OFHP [ LBSNJFOJFN OBXZLV TTBOJB 1P VLPÉD[FOJV MBUEPSPLV—ZDJBTUPTPXB¾T[D[PULJEP[ÂCËXEMB XJFLVqMBU BOBTUÂQOZSPE[BKQPXZ—FKSPLV—Z DJB4[D[PUFD[LJEP[ÂCËXEMBE[JFDJNBK‘EPTUPTPXB OFEPXJFLVE[JFDLBFMFNFOUZTL‹BEPXFNB‹‘PXBMO‘ H‹ËXLÂ[NJÂLLJNJ[BPLS‘HMPOZNJX‹ËLOBNJPS˗OFK E‹VHPvDJ  S‘D[LB KFTU FSHPOPNJD[OB  BOUZQPvMJ[HPXB [XZHPEOZNPQBSDJFNOBLDJVLJXSB[[LPMPSZTUZL‘ T[D[PUFD[LJ T‘ [BQSPKFLUPXBOF UBL  BCZ PE OBKN‹PE T[ZDI MBU [BDIÂDB‹Z E[JFDJ EP T[D[PULPXBOJB [ÂCËX <> %[JFDJPEEPSPLV—ZDJB[BD[ZOBK‘USBDJ¾[ÂCZ NMFD[OFJSP[QPD[ZOBTJÂXZS[ZOBOJF[ÂCËXTUB‹ZDI 1PNJNP XJÂLT[FK TBNPE[JFMOPvDJ  TQSBXOPv¾ NBOV BMOBE[JFDLBXDJ‘—TJÂSP[XJKB EMBUFHP[BMFDBTJ BCZ SPE[JDF [BXT[F QPNBHBMJ E[JFDJPN QS[Z T[D[PULPXB OJV[ÂCËXB—EPSPLV—ZDJB3PE[JDFQPXJOOJUBL —FXJFE[JF¾ —FPLP‹PSPLV—ZDJB[BQJ‘UZNJ[ÂCBNJ NMFD[OZNJ XZS[ZOBK‘ TJÂ QJFSXT[F TUB‹F [ÂCZ US[P OPXF D[ZMJU[X[ÂCZT[ËTUF.JÂE[ZBSPLJFN —ZDJB  OBMF—B‹PCZ QBNJÂUB¾  —F X XJFLV  MBU XJÂL T[Pv¾E[JFDJNBKV—XT[ZTULJF[ÂCZTUB‹F [XZK‘ULJFN US[FDJDI [ÂCËX US[POPXZDI U[X ËTFNFL MVC [ÂCËX N‘ESPvDJ 8 UZN XJFLV TQSBXOPv¾ NBOVBMOB QS[Z T[D[PULPXBOJV[ÂCËXOBPHˋKFTUXZTUBSD[BK‘DB BMF N‹PE[JF—Z NP—F CSBLPXB¾ NPUZXBDKJ J TBNPLPOUSPMJ < > 3PMB GMVPSV X FOEPHFOOFK J FH[PHFOOFK QSPGJ MBLUZDF QSËDIOJDZ [ÂCËX 8 FOEPHFOOFK QSPGJMBL UZDF QSËDIOJDZ [ÂCËX OB S˗OZDI FUBQBDI SP[XPKV E[JFDLBQPEB—GMVPSVQPXJOOBCZ¾QS[FEFXT[ZTULJN BEFLXBUOBEP[BXBSUPvDJGMVPSVXXPE[JFQJUOFKPSB[ EPJOOZDIySËEF‹QPEB—ZGMVPSV XPEZNJOFSBMOF PE

—ZXLJEMBE[JFDJ TËMLVDIFOOB NMFLP 8FH[PHFOOFK QSPGJMBLUZDF GMVPSLPXFK HSVQPXFK D[ZOOFK  QPEPCOJF KBLXJOEZXJEVBMOFKD[ZOOFKEPNPXFK T[D[PULPXBOJF [ÂCËXQBTU‘[GMVPSFNMVC—FMFNGMVPSLPXZNPECZXB TJÂQPEOBE[PSFNQS[FT[LPMPOFHPQFSTPOFMVJ[HPEOJF [ BLUVBMOJF PCPXJ‘[VK‘DZNJ XZUZD[OZNJ  OBUPNJBTU X EPNV QPE OBE[PSFN SPE[JDËX MVC PQJFLVOËX <  >  8 NBKV  S [PTUB‹Z VBLUVBMOJPOF XZUZD[OF EPUZD[‘DF TUPTPXBOJB QSPGJMBLUZLJ GMVPSLPXFK [HPE OJF [F TUSBUFHJ‘ E[JB‹BOJB &VSPQFBO "DBEFNZ PG 1B FEJBUSJD %FOUJTUSZ &"1%  q &VSPQFKTLJFK "LBEFNJJ 4UPNBUPMPHJJ%[JFDJÂDFKa(VJEFMJOFTPOUIFVTFPGGMV PSJEF JO DIJMESFO BO &"1% QPMJDZ EPDVNFOU 6QEB UFE .BZ o  [ QPELSFvMFOJFN  —F T‘ UP [BMFDFOJB EP QSPGJMBLUZD[OFHP TUPTPXBOJB GMVPSLËX X FVSPQFK TLJDIQPQVMBDKBDIXJFLVSP[XPKPXFHPPSB[—F&"1% [EFDZEPXBOJFBQSPCVKFDPE[JFOOFTUPTPXBOJFGMVPSV KBLP OBKXB—OJFKT[‘ D[Âv¾ QPXT[FDIOZDI QSPHSBNËX QSPGJMBLUZLJQSËDIOJDZ[ÂCËXVE[JFDJ+FEOBL—F CF[ X[HMÂEV OB SPE[BK SFBMJ[PXBOFHP QSPHSBNV q HSV QPXZ D[Z JOEZXJEVBMOZ  QSPQPOPXBOF V—ZDJF GMVPSV NVTJCZ¾[SËXOPXB—POFNJÂE[ZPDFO‘[NOJFKT[FOJB SZ[ZLB QPXTUBOJB QSËDIOJDZ B NP—MJXZN [BHSP—F OJFN OJFQP—‘EBOZDI FGFLUËX E[JB‹BOJB GMVPSV /BK OPXT[F EPXPEZ OBVLPXF XTLB[VK‘  —F TLVUFD[OPv¾ QS[FDJXQSËDIOJDPXB GMVPSV XZXJFSBOB KFTU H‹ËXOJF QS[F[ KFHP NJFKTDPXF  B OJF PHËMOPVTUSPKPXF E[JB‹B OJF4LVUFD[OPv¾NJFKTDPXFHPE[JB‹BOJBGMVPSVNP—F CZ¾KFT[D[FXJÂLT[B HEZT[D[PULPXBOJF[ÂCËXQBTU‘ [ GMVPSFN QP‹‘D[POF KFTU [ ECBOJFN P EPCS‘ IJHJFOÂ KBNZVTUOFKE[JFDLB&"1%[FX[HMÂEVOBXZLMVD[F OJFQS[ZTUPTPXBOJVTVQMFNFOUBDKJGMVPSVSZ[ZLBXZ TUÂQPXBOJBFXFOUVBMOZDIQS[FCBSXJFÉMVCQMBNJTUP vDJT[LMJXB T[D[FHËMOJFXQJFSXT[ZDIT[FvDJVMBUBDI —ZDJB [BQSPQPOPXB‹BQPE[JB‹OBUS[ZHSVQZXJFLPXF QPEX[HMÂEFNNP—MJXFHPSZ[ZLBQPXTUBOJBQS[FCBS XJFÉ[QPXPEVD[ÂTUFHPQP‹ZLBOJBQS[F[NB‹FE[JFDLP QBTUZEP[ÂCËX[GMVPSFN6E[JFDJXXJFLVqPSB[ qMBUXJÂLT[FKFTUSZ[ZLPXZTU‘QJFOJBQS[FCBSXJFÉ XQS[ZT[‹ZDI[ÂCBDITUB‹ZDI BXXJFLVMBUJQPXZ —FK  SZ[ZLP XZTU‘QJFOJB QS[FCBSXJFÉ OJF EPUZD[Z [Â CËXTUB‹ZDI BUS[FDJDI[ÂCËXUS[POPXZDI1PXZ—T[F XZUZD[OF [BMFDBOF T‘ EP SFBMJ[BDKJ KBLP OJFPE‹‘D[OB D[Âv¾TUPNBUPMPHJD[OZDIQSPHSBNËXQSPGJMBLUZD[OZDI EMBE[JFDJ/BMF—ZKFEOBLQPELSFvMJ¾ —FLB—EZMFLBS[ EFOUZTUB  QP LB—EPSB[PXZN CBEBOJV LMJOJD[OZN V[ÂCJFOJBJIJHJFOZKBNZVTUOFK NVTJVX[HMÂEOJ¾JO EZXJEVBMOFQSPGJMBLUZD[OFJMFD[OJD[FQPUS[FCZE[JFD LB8EPLVNFODJF&"1%QPUXJFSE[BUBL—FTXPKFQP QBSDJFEMBTUPTPXBOJBGMVPSLPXBOJBXPEZQJUOFKKBLP NFUPEZ[BMFDBOFKQS[F[8)0 LUËSFKPHSPNO‘[BMFU‘ KFTU SËXOZ EPTUÂQ EP QSPGJMBLUZLJ QS[FDJXQSËDIOJDP XFK EMB XT[ZTULJDI HSVQ TQP‹FD[OZDI J XJFLPXZDI &"1%XXZUZD[OZDI[BKNVKFUBL—FTUBOPXJTLPXPE OJFTJFOJVEPGMVPSLPXBOJBTPMJUXJFSE[‘D —FQP[XBMB

Pediatria Polska tom 84, nr 6, listopad–grudzień 2009

ARTYKUŁ REDAKCYJNY / LEADING ARTICLE

515

Tabela 1. Zalecane przez EAPD użytkowanie pasty do zębów z fluorem u dzieci Table 1. Recommended use of fluoride toothpaste in children

Grupa wieku

Stężenie fluoru

Codzienne użycie

Ilość użyta

6 miesięcy – <2 lat

500 ppm

dwa razy dziennie

wielkość ziarnka grochu

2 – <6 lat

1000 ppm

dwa razy dziennie

wielkość ziarnka grochu

6 lat i powyżej

1450 ppm

dwa razy dziennie

1–2 cm

UPH‹ËXOJFPTPCPNEPSPT‹ZNOBJOEZXJEVBMOZXZCËS  QS[Z CSBLV XTLB[BÉ V NB‹ZDI E[JFDJ [F X[HMÂEV OB [BMFDBO‘ EJFUÂ NB‹PTPMO‘ <> 'MVPSLPXBOJF NMFLB KFTU TUPTVOLPXP OPX‘ JKFT[D[F OJFEPTUBUFD[OJF VEP LVNFOUPXBO‘QSPQP[ZDK‘OB[BQPCJFHBOJFQSËDIOJDZ VE[JFDJ BMF&"1%QPUXJFSE[BQPQBSDJFEMBEBMT[ZDI CBEBÉ 8 PEOJFTJFOJV EP FOEPHFOOFHP TUPTPXBOJB LSPQMJ J UBCMFUFL [BXJFSBK‘DZDI GMVPS  VXB—B TJÂ —F NP—FUPCZ¾TLVUFD[OZvSPEFL[BQPCJFHBXD[ZVE[JFDJ [ XZTPLJN SZ[ZLJFN QSËDIOJDZ  BMF QS[Z [BXBSUPvDJ QPOJ—FK NHGMVPSVOBMJUSXPEZQJUOFKXPEPDJ‘HP XFK J [ OBTUÂQVK‘DZN EBXLPXBOJFN X XJFLV  EP NJFTJÂDZqOJFOBMF—ZQPEBXB¾ XQS[FE[JBMFXJF LVqMBU NH'E[JFOOJFPSB[XXJFLVqMBU   NH ' E[JFOOJF +F—FMJ TU—FOJF GMVPSV X XPE[JF QJUOFK KFTU NJÂE[Z  q NH 'MJUS XËXD[BT OJF QP XJOJFOCZ¾EPEBULPXPTUPTPXBOZGMVPSX—BEOFKJOOFK QPTUBDJ OJ— QBTUB EP [ÂCËX [ GMVPSFN  KBL EMB E[JFDJ XXJFLVqMBU U[OTU—FOJFGMVPSVQQN EXB SB[Z E[JFOOJF  [ V—ZU‘ JMPvDJ‘ QBTUZ XJFMLPvDJ [JBSO LB HSPDIV 8 QS[FE[JBMF XJFLV q MBU DPE[JFOOB EBXLBQSPGJMBLUZD[OFHPTUPTPXBOJBUBCMFUFLQPXJOOB CZ¾PCOJ—POBEP NH'E[JFOOJF8[BQPCJFHBOJV QSËDIOJDZVNB‹ZDIE[JFDJCBSE[JFKFGFLUZXOFT‘LSP QMF[GMVPSFNTUPTPXBOFEXBSB[ZE[JFOOJF OJ—TTBOJF UBCMFUFL[ NHGMVPSLVTPEPXFHP<> &H[PHFOOB QSPGJMBLUZLB GMVPSLPXB .JFKTDPXP X QSPGFTKPOBMOFK QSPGJMBLUZDF QSËDIOJDZ TUPTPXBOF T‘[BXJFSBK‘DFGMVPS—FMF Q‹VLBOLJPSB[MBLJFSZJMBLJ VT[D[FMOJBK‘DFCSV[EZ[ÂCËX H‹ËXOJF[FXTLB[BOJFN VE[JFDJ[XZTPLJNSZ[ZLJFNQSËDIOJDZ XUZNUBL—F VE[JFDJ[FTQFDKBMOZNJPHËMOPVTUSPKPXZNJQPUS[FCB NJX[BLSFTJF[ESPXJBKBNZVTUOFK %PNPXB JOEZXJEVBMOB QSPGJMBLUZLB GMVPSLP XB 4[D[PULPXBOJF [ÂCËX QBTUBNJ [BXJFSBK‘DZNJ GMVPSXTLB[VKF —FXDJ‘HVPTUBUOJDIMBUQSBXEP QPEPCOJF CZ‹P UP H‹ËXOZN QPXPEFN [OBD[‘DFK SF EVLDKJ QSËDIOJDZ  QPOJFXB— KFTU NFUPE‘ OBKCBSE[JFK [CMJ—PO‘ EP JEFBMOFK NFUPEZ [ESPXJB QVCMJD[OFHP 4[D[PULPXBOJF[ÂCËXQBTU‘[GMVPSFNKFTUXZHPEOF  OJFESPHJF  LVMUVSPXP J QPXT[FDIOJF QS[ZKÂUF $[BT T[D[PULPXBOJB [ÂCËX V E[JFDJ QBTU‘ [ GMVPSFN OJF QPXJOJFO QS[FLSBD[B¾ KFEOFK NJOVUZ %[JFDJ QPXJO OZCZ¾[BDIÂDBOFEPXZQMVXBOJBQP[PTUB‹FHPXCV[J OBENJBSV QBTUZ EP [ÂCËX  BMF KFEOPD[FvOJF VOJLB¾ Q‹VLBOJB XPE‘ 1PXT[FDIOJF [BMFDB TJÂ T[D[PULP

XBOJF [ÂCËX CF[QPvSFEOJP QS[FE TOFN J SBOP QP vOJBEBOJV/BMF—ZVOJLB¾KFE[FOJBCF[QPvSFEOJPQP T[D[PULPXBOJV[ÂCËX%[JFDJNPH‘T[D[PULPXB¾[ÂCZ TBNPE[JFMOJF SÂD[OJF [B QPNPD‘ J QPE LPOUSPM‘ SP E[JDËXMVC[V—ZDJFNNFDIBOJD[OFKNJÂLLJFKT[D[P UFD[LJEP[ÂCËX[NB‹‘H‹ËXL‘;BMFDFOJB&"1%EP V—ZULPXBOJB QS[F[ E[JFDJ QBTUZ EP [ÂCËX [ GMVPSFN [BXBSUFT‘XUBC<>$PE[JFOOFTUPTPXBOJFQBTUZ EP[ÂCËX[GMVPSFN XQP‹‘D[FOJV[JOTUSVLDK‘IJHJF OZKBNZVTUOFK [BMFDBOFKFTUKBLPQPETUBXPXBD[Âv¾ QSPHSBNV [BQPCJFHBK‘DFHP QSËDIOJDZ [ÂCËX XSB[ [EPSBE[UXFNX[BLSFTJFEJFUZ QSPGFTKPOBMOZNNJFK TDPXZN FH[PHFOOZN TUPTPXBOJFN GMVPSLËX [BXBS UZDI X MBLJFSBDI J VT[D[FMOJBK‘DZDI CSV[EZ MBLBDI BUBL—FX—FMBDIPSB[Q‹VLBOLBDI4UPTVK‘DVE[JFDJ QPOJ—FKMBUQBTUZEP[ÂCËX[GMVPSFN XQP‹‘D[FOJV [JOOZNJOPvOJLBNJGMVPSV [BXT[FOBMF—ZCSB¾QPE VXBHÂ TLVNVMPXBOZ FGFLU E[JB‹BOJB GMVPSV /B [B MFDFOJB &"1% NP—F NJF¾ UBL—F XQ‹ZX QPDIPE[FOJF EPEBULPXFK FLTQP[ZDKJ OB E[JB‹BOJF GMVPSV  QP[JPN TPDKPFLPOPNJD[OZ TQP‹FD[OPvDJ PSB[ XJFE[B J QSFGF SFODKFSPE[JOZE[JFDLB<>/BMF—ZQS[FEFXT[ZTULJN [BDIPXB¾PTUSP—OPv¾XDFMV[BQFXOJFOJB[BDIPXBOJB SËXOPXBHJ NJÂE[Z NBLTZNBMJ[BDK‘ FGFLUV [BQPCJF HBXD[FHPQSËDIOJDZ[ÂCËXVE[JFDJBNJOJNBMJ[BDK‘ FXFOUVBMOFHP VXBSVOLPXBOFHP XJFMPNB D[ZOOJLB NJ [FXO‘US[ J XFXO‘US[VTUSPKPXZNJ  XZTU‘QJFOJB GMVPSP[Z[ÂCËXTUB‹ZDI

Piśmiennictwo  8JMMFSTIBVTFO;Î OODIFO #  #VUFOBOEU 0 4UPNBUPMPHJB E[JFDJÂDB  45 1PUPD[FL 8SPD‹BX 6SCBO1BSUOFS qq  $BNFSPO"$ 8JENFS314UPNBUPMPHJBE[JFDJÂDB6 ,BD[NBSFL 8SPD‹BX 6SCBO1BSUOFS  q q   ,OZDIBMTLB,BSXBO ; 4UPNBUPMPHJB [BDIPXBXD[B XJFLV SP[XPKPXFHP,SBLËX8ZEBXOJDUXP6OJXFSTZUFUV+BHJFM MPÉTLJFHPq  4QSJOHFS/PE[BL . 8PDIOB4PCBÉTLB . 4UPNBUPMPHJB XJFLVSP[XPKPXFHP8ZEBXOJDUXP-FLBSTLJF1;8-  .PTT4+;BMF—OPv¾NJÂE[ZEJFU‘ vMJO‘JQSËDIOJD‘CVUFM LPX‘VE[JFDJ/PXB4UPNq  #BHJÉTLB+1SËDIOJDBXD[FTOBqQSPCMFNOJFUZMLPTUPNB

Pediatria Polska tom 84, nr 6, listopad–grudzień 2009

UPMPHJD[OZ/PXB4UPNq

516

ARTYKUŁ REDAKCYJNY / LEADING ARTICLE  $BVGJFME18 $VUUFS(3 %BTBOBZBLF"1*OJUJBMBDR VJTJUJPO

 +BOVT[FXJD[ 1  "EBNPXJD[,MFQBMTLB # ;BMFDFOJB ,PO

PGNVUBOTTUSFQUPDPDDJCZJOGBOUTFWJEFODFGPSBEJTDSFUF

TVMUBOUB,SBKPXFHPXE[JFE[JOJFQFEJBUSJJPSB[,POTVMUBOUB

XJOEPXPGJOGFDUJWJUZ+%FOU3FTq

,SBKPXFHP X E[JFE[JOJF TUPNBUPMPHJJ E[JFDJÂDFK 8BST[BXB

 8JENFS 38  8SJHIU ( 1BFEJBUSJD EFOUJTUSZ %FOUBM DBSF GPSDIJMESFOBHVJEFGPSQBSFOUT5IF$IJMESFOmT)PTQJUBM  8FTUNFBE "VTUSBMJB#3",%"/:$)

  (VJEFMJOFT FO UIF VTF PG GMVPSJEF JO DIJMESFBO BO &"1% QPMJDZEPDVNFOU6QEBUFE.BZ XESVLV&VSPQFBO

 "EBNPXJD[,MFQBMTLB # )JHJFOB KBNZ VTUOFK J TNPD[LJ <8>1JFSXT[FEXBMBUB—ZDJBE[JFDLB"$IZCJDLB " %PCS[BÉTLB  + 4[D[BQB  + 8ZTPDLJ 1JFSXT[F  MBUB —ZDJB E[JFDLB1S[FXPEOJLEMBSPE[JDËX+BLECB¾PSP[XËK QJF MÂHOPXB¾J[BQPCJFHB¾DIPSPCPN,SBLËX.FEZDZOB1SBL UZD[OBq

"SDIJWFTPG1BFEJBUSJD%FOUJTUSZ   .BSUIBMFS 5.  1FUFSTFN 1& 4BMU GMVPSJEBUJPO q BO BMUFS OBUJWFJOBVUPNBUJDQSFWFOUJPOPGEFOUBMDBSJFT*OU%FOU+ q  1FUFSTFO 1& 4PDJPCFIBWJPVSBM SJTL GBDUPST JO EFOUBM DB SJFTJOUFSOBUJPOBMQFSTQFDUJWFT$PNNVOJUZ%FOU0SBM&QJ

 1FUFSTFO1&(MPCBMQPMJDZGPSJNQSPWFNFOUPGPSBMIFBUI JO UIF TU DFOUVSZ q JNQMJDBUJPOT UP PSBM IFBMUI SFTFBSDI

EFNJPMq  0CMBDJÉTLB" 8PKOBSPXTLB#1SPGJMBLUZD[OFCBEBOJBMF

PG8PSE)FBMUI"TTFNCMZ 8PSE)FBMUI0SHBOJ[BUJPO

LBSTLJF J JOOF [BEBOJB MFLBS[B X PQJFDF [ESPXPUOFK OBE

$PNNVOJUZ%FOU0SBM&QJEFNJPMq

VD[OJBNJ 8BST[BXB  *OTUZUVU .BULJ J %[JFDLB  q

 +BÉD[VL ; 1SPGJMBLUZLB QSPGFTKPOBMOB X TUPNBUPMPHJJ 8BST[BXB  8ZEBXOJDUXP -FLBSTLJF 1;8-  q q

  0CMBDJÉTLB" 0TUSÂHB84UBOEBSEZJNFUPEZLBQSBDZQJF MÂHOJBSLJ J IJHJFOJTULJ T[LPMOFK 8BST[BXB *OTUZUVU .BULJ

 4[D[FQBÉTLB + 8Q‹ZX S˗OZDI BTQFLUËX IJHJFOZ KBNZ

J%[JFDLBqq

VTUOFKOBXZTUÂQPXBOJFQSËDIOJDZVE[JFDJXPLSFTJFQP OJFNPXMÂDZN/PXB4UPNq

Pediatria Polska tom 84, nr 6, listopad–grudzień 2009