- Email: [email protected]
Subpopulacje limfocytów T i komórek NK we krwi obwodowej u zdrowych dzieci w wieku 3–19 lat
123
PRACE ORYGINALNE / ORIGINAL ARTICLES
Subpopulacje limfocytów T i komórek NK we krwi obwodowej u zdrowych dzieci w wieku 3–19 lat T-cell and NK-cell subsets in peripheral blood of healthy children aged 3–19 years Maria Szczepańska1, Joanna Bulsa 2, Łukasz Sędek 2, Ewa Muszewska1, Aurelia Morawiec-Knysak1, Aleksander Matyl2, Alicja Sonsala 2, Bogdan Mazur3, Jacek Karpe 4, Tomasz Szczepański2
STRESZCZENIE Wstęp. Ocena poszczególnych subpopulacji komórek linii limfocytarnej krwi obwodowej ma istotne znaczenie w diagnostyce wielu zaburzeń u dzieci. Analiza wyników i możliwość oceny zmian w układzie limfoidalnym wymaga znajomości wartości odsetkowych i liczbowych poszczególnych linii limfocytów określonych dla zdrowej populacji. Cel. Celem aktualnej pracy było dokładne określenie wartości odsetkowych oraz bezwzględnych komórek układu limfoidalnego (subpopulacje linii limfocytów T i NK) we krwi obwodowej w populacji dzieci zdrowych. Materiał i metoda. Badania wykonano za pomocą 6-kolorowej cytometrii przepływowej u 40 zdrowych dzieci w wieku 3–19 lat. Wyniki. Przedstawione w niniejszym opracowaniu mogą posłużyć jako odniesienie do celów kontrolno-porównawczych dla wyników pacjentów z zaburzeniami w układzie immunologicznym w przebiegu różnego typu schorzeń. Jest to pierwsza w Polsce publikacja w tak szeroki sposób określająca rozkład wybranych subpopulacji komórek jednojądrzastych krwi obwodowej u dzieci. Słowa kluczowe: dzieci, limfocyty T, komórki NK
ABSTRACT Introduction. Evaluation of particular lymphocyte subsets in peripheral blood plays a significant role in diagnostics of many pediatric disorders. The knowledge of relative and absolute values of particular lymphocyte lineages in healthy population is essential to analyze results and to evaluate observed changes in immune system. Aim. The current study aimed at thorough evaluation of relative and absolute values of lymphoid cells (T and NK cell subsets) in peripheral blood of healthy children. Material and methods. The values of different lymphocyte subsets were evaluated using 6-color flow cytometry with regard to age and gender in children aged 3–19 years. Results. The results presented in the manuscript might serve as reference to assess the results of patients with immunological abnormalities in the course of various disorders. To our knowledge, this is the first Polish publication evaluating in such detail the composition of various subsets of mononuclear cells in peripheral blood in children. Key words: children, T-cell, NK-cell
Wprowadzenie #BEBOJF QPT[D[FHËMOZDI TVCQPQVMBDKJ LPNËSFL MJOJJ MJNGPDZUBSOFK LSXJ PCXPEPXFK NB JTUPUOF [OBD[FOJF X EJBHOPTUZDF XJFMV [BCVS[FÉ V E[JFDJ EP LUËSZDI OBMF NJÂE[Z JOOZNJ XSPE[POF J OBCZUF OJFEPCP SZ PEQPSOPvDJ DIPSPCZ IFNBUPMPHJD[OF OPXPUXPSZ VLBEVLSXJPUXËSD[FHP OJFLUËSF[BLBFOJB DIPSPCZ BMFSHJD[OF BTUNB BUPQPXF[BQBMFOJFTLËSZ
DIPSPCZ BVUPJNNVOPMPHJD[OF PSB[ TUBOZ QP QS[FT[D[FQJFOJV T[QJLVJOBS[EËXNJT[PXZDI<q>8XBSVOLBDI [ESPXJBVLBEJNNVOPMPHJD[OZXZLB[VKFBLUZXOPv¾ QPETUBXPX q PLSFvMBO NJBOFN UPMFSBODKJ q X TUP TVOLV EP BOUZHFOËX XBTOZDI BOUZHFOËX QPLBS NPXZDIPSB[BOUZHFOËXNJLSPGMPSZKFMJUPXFK6MVE[J VLBE JNNVOPMPHJD[OZ KFTU OJF[XZLMF EZOBNJD[OZ QPEMFHB OJFVTUBOOZN [NJBOPN X PEQPXJFE[J OB [BLBFOJF PTUSZ MVC QS[FXMFLZ TUBO [BQBMOZ PCFD P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 2 , m a r z e c – k w i e c i e ń 2 0 11
OPv¾ OPXPUXPSV 0EQPXJFEy JNNVOPMPHJD[OB VMFHB SËXOJFNPEZGJLBDKJQPEXQZXFNMFLËXJTVCTUBODKJ DIFNJD[OZDI 6EPXPEOJPOP QPOBEUP F X VLBE[JF MJNGPJEBMOZN [BDIPE[J XJFMF NPEZGJLBDKJ X [BMF OPvDJ PE XJFLV B SËOJDF UF KBLP OBUVSBMOZ QSPDFT EPKS[FXBOJB OBCZXBOJB QBNJÂDJ JNNVOPMPHJD[OFK BOBTUÂQOJFQSPDFTTUBS[FOJBTJÂ TQPETUBXEPUV NBD[FOJB[KBXJTLPSB[QSPDFTËXDIPSPCPXZDIXZTUÂ QVKDZDI[F[OBNJFOOJFXZT[D[ÂTUPvDJXPLSFvMP OFK HSVQJF XJFLPXFK <q> ;BPCTFSXPXBOP QPOBEUP F XBSUPvDJ QPT[D[FHËMOZDI TVCQPQVMBDKJ MJNGPDZUËX XZLB[VKSËOJDFX[BMFOPvDJPEQDJ<> "OBMJ[B XZOJLËX J NPMJXPv¾ PDFOZ XQZXV [NJBOXVLBE[JFMJNGPJEBMOZNXZNBHB[OBKPNPvDJ XBSUPvDJ PETFULPXZDI J MJD[CPXZDI QPT[D[FHËMOZDI MJOJJMJNGPDZUËXPLSFvMPOZDIEMB[ESPXFKQPQVMBDKJ
Pediatr Pol 2011; 86 (2): 123–132 © 2011 by Polskie Towarzystwo Pediatryczne Otrzymano/Received: 12.01.2011 Zaakceptowano do druku/Accepted: 23.01.2011 Katedra i Klinika Pediatrii, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Kierownik: Dr hab. n. med. Katarzyna Ziora
1
2 Katedra i Klinika Pediatrii, Hematologii i Onkologii Dziecięcej, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Tomasz Szczepański
Katedra Mikrobiologii i Immunologii, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Wojciech Król 3
4 Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Kierownik: prof. dr hab. Hanna Misiołek
Konflikt interesu/ Conflicts of interest: Autorzy pracy nie zgłaszają konfliktu interesów Adres do korespondencji/ Address for correspondence: Prof. dr hab. n. med. Tomasz Szczepański Katedra i Klinika Pediatrii, Hematologii i Onkologii Dziecięcej Ul. 3 Maja 13/15 41-800 Zabrze Tel./Fax. 32 2736075 e-mail: [email protected] Pracę wykonano w ramach grantu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego Nr N407 008 32/0179 i badań statutowych KNW 1-044/08 Śląskiego Uniwersytetu Medycznego.
124
PRACE ORYGINALNE / ORIGINAL ARTICLES 5FDIOJLB DZUPNFUSJJ QS[FQZXPXFK TUBOPXJ JTUPUOF EJBHOPTUZD[OJF OBS[ÂE[JF E[JÂLJ LUËSFNV NPMJXFTUBPTJÂT[ZCLJFSP[QP[OBOJF B UBLFNP OJUPSPXBOJF SËOFHP UZQV [BCVS[FÉ X VLBE[JF JN NVOPMPHJD[OZN1PQS[F[XZLSZXBOJFQPXJFS[DIOJP XZDI PSB[ XFXOUS[LPNËSLPXZDI BOUZHFOËX QS[Z VZDJV TQFDZGJD[OZDI QS[FDJXDJB NPOPLMPOBMOZDI XJFMPQBSBNFUSZD[OBDZUPNFUSJBQS[FQZXPXBVNP MJXJBEPLBEOFSP[SËOJFOJFQPT[D[FHËMOZDILPNËSFL VLBEV MJNGPJEBMOFHP XF LSXJ PCXPEPXFK QP[XBMB OBPDFOÂJDIEPKS[FXBOJBJTQPTËCBLUZXBDKJ< > 0HSPNOZQPTUÂQXE[JFE[JOJFDZUPNFUSJJQS[FQZXP XFK LUËSZEPLPOBTJÂXPTUBUOJDIMBUBDI PSB[T[F SPLBEPTUÂQOPv¾DPSB[UPXJÂLT[FKMJD[CZQS[FDJXDJB NPOPLMPOBMOZDIJPEQPXJFEOJDIGMVPSPDISPNËXEBKF NPMJXPv¾ SËXOPD[FTOFHP P[OBD[BOJB LPNCJOBDKJ T[FvDJV J XJÂDFK SËOZDI BOUZHFOËX 1P[XBMB UP OB [NOJFKT[FOJF PCKÂUPvDJ QSËCFL QPCJFSBOZDI EP CB EBÉ DP NB T[D[FHËMOF [OBD[FOJF X QPQVMBDKJ E[JF DJÂDFK B [XBT[D[B V E[JFDJ NPET[ZDI J OJFNPXMU 8BSUPv¾ EJBHOPTUZD[OB XTQPNOJBOFK LPMPSPXFK BOBMJ[ZDZUPNFUSZD[OFK[OBD[OJFQS[FXZT[BNFUPEZ MVCLPMPSPXF<> %PLBEOFVTUBMFOJFXBSUPvDJSFGFSFODZKOZDIVLB EVMJNGPDZUBSOFHPVPTËC[ESPXZDINBPHSPNOF[OB D[FOJF EMB XBvDJXFK JOUFSQSFUBDKJ XZOJLËX CBEBOJB DZUPNFUSZD[OFHP X QS[ZQBELV SËOJDPXBOJB XJFMV TDIPS[FÉ JNNVOPIFNBUPMPHJD[OZDI NJO [BCVS[FÉ PEQPSOPvDJD[ZDIPSËCIFNBUPPOLPMPHJD[OZDI *TUOJFKFXJFMFEBOZDI[QJvNJFOOJDUXBvXJBUPXFHP OB UFNBU SP[LBEV TVCQPQVMBDKJ MJNGPDZUËX V [ESP XZDIPTËCEPSPTZDIXSËOZDIHSVQBDIXJFLPXZDI BUBLFJDI[SËOJDPXBOJBX[BMFOPvDJPEQDJ< > 8JÂLT[Pv¾ [ UZDI CBEBÉ PQJFSB TJÂ OB XZLPS[Z
TUBOJV MVC LPMPSPXFK DZUPNFUSJJ QS[FQZXPXFK +FEOBLF EPOJFTJFOJB DIBSBLUFSZ[VKDF TVCQPQVMB DKFMJNGPDZUËXLSXJPCXPEPXFKJLPNËSFL/,VE[JFDJ [ESPXZDITOJFMJD[OF $FMFN BLUVBMOFK QSBDZ CZP EPLBEOF PLSFvMFOJF XBSUPvDJ PETFULPXZDI PSB[ CF[X[HMÂEOZDI LPNËSFL VLBEVMJNGPJEBMOFHP TVCQPQVMBDKFMJOJJMJNGPDZUËX5 J/, XFLSXJPCXPEPXFKXQPQVMBDKJE[JFDJ[ESPXZDI QS[Z XZLPS[ZTUBOJV LPMPSPXFK DZUPNFUSJJ QS[FQZ XPXFK B UBLF QPSËXOBOJF V[ZTLBOZDI XBSUPvDJ XCBEBOFKHSVQJF[VX[HMÂEOJFOJFNQDJJXJFLV
Materiał i Metody 1SËCLJ LSXJ PCXPEPXFK V[ZTLBOF PE [ESPXZDI E[JFDJPSB[NPE[JFZXQS[FE[JBMFXJFLPXZNPEEP MBU q
NFEJBOB SPLV QPEEBOP BOB MJ[JF [B QPNPD DZUPNFUSJJ QS[FQZXPXFK #BEBO QPQVMBDKÂ E[JFXD[ZOFLJDIPQDËX QPE[JFMPOP XFEVHXJFLVOBUS[ZLPMFKOFHSVQZqMBU HSVQB O CBEBOZDI X UZN DIPQDËX PSB[ E[JFX D[ZOLJ NFEJBOBXJFLV SPLV
qMBU HSVQB O CBEBOZDIqDIPQDËXPSB[E[JFXD[ZOFL NF EJBOBXJFLV SPLV PSB[qMBU HSVQBO CBEBOZDI XUZNDIPQDËXPSB[E[JFXD[ZOLJ NF EJBOBXJFLV SPLV %SPHOBLVDJBZZPCXPEPXFKLBEPSB[PXPQP CJFSBOP NM LSXJ OB BOUZLPBHVMBOU OJFGSBLDKPOP XBOBIFQBSZOB
BOBTUÂQOJFQPEEBXBOPKBOBMJ[JF XD[BTJFOJFEVT[ZNOJHPE[JOZPENPNFOUVQP CSBOJB8CBEBOFKHSVQJFE[JFDJOJFTUXJFSE[POPPC KBXËX JOGFLDKJ D[Z PEDIZMFÉ X CBEBOJV GJ[ZLBMOZN XSPE[POZDI DIPSËC P QPEPV HFOFUZD[OZN [BCV S[FÉPEQPSOPvDJ%[JFDJOJFQS[ZKNPXBZBEOZDIMF
Tabela I. Panel przeciwciał monoklonalnych do oceny subpopulacji limfocytów T i NK Table I. Monoclonal antibodies used for assessment of T and NK cell subsets
PerCP
PE-Cy
1
Lp CD2 BD
FITC CD7 BD
PE
CD3 BD
CD56 BD
CD5 BD
APC
CD8 BD
APC-Cy
2
CD45RO Dako
CD45RA Dako
CD3 BD
CD4 BD
CD27 BD
CD8 BD
3
CD45RO Dako
CD197 BD Phamingen
CD3 BD
CD19 BD
CD27 BD Phamingen
CD8 BD
4
TCRαβ BD
TCRγδ BD
CD3 BD
CD4 BD
CD25 BD
CD8 BD
5
CD2 BD
CD56 BD
CD3 BD
CD16 BD
CD94 BD Phamingen
CD8 BD
6
Perforyna BD Phamingen
CD56 BD
CD3 BD
CD69 BD
HLA-DR BD
CD8 BD
7
CD57 BD
CD38 BD
CD3 BD
CD56 BD
CD4 BD
CD8 BD
8
Vα24 Immunotech
Vβ11 Immunotech
CD3 BD
CD56 BD
CD4 BD
CD8 BD
Przeciwciała monoklonalne stosowane w badaniu: BD – Becton Dickinson, San Jose, CA, USA BD Pharmingen – Becton Dickinson Pharmingen-Biosciences, La Jolla, CA, USA Dako – Dakopatts, Glostrup, Dania Immunotech – Immunotech, Marsylia, Francja FITC: izotiocyjanian fluoresceiny; PE: fikoerytryna; PerCP: peridininino-chlorofil; PE-Cy7: fikoerytryna-cyjanina 7; APC: allofikocyjanina; APC-Cy7: allofikocyjanina-cyjanina 7. P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 2 , m a r z e c – k w i e c i e ń 2 0 11
125
PRACE ORYGINALNE / ORIGINAL ARTICLES
Tabela II. Odsetek limfocytów T i wybranych subpopulacji limfocytów T we krwi obwodowej u dzieci zdrowych w trzech grupach wiekowych Table II. Relative values of T cells and various T-cell subsets in peripheral blood in healthy children in three age groups
Subpopulacje limfocytów [%]
3–10 lat
10–15 lat
15–19 lat
p
Limfocyty T
70,5 (60,3–85,5)
69,3 (41,0–78,0)
64,6 (36,7–91,9)
0,7305
Limfocyty T CD4+
33,7 (26,7–58,0)
34,2 (11,4–49,4)
35,9 (18,3–44,1)
0,6344
Limfocyty T CD8+
25,4 (15,1–41,9)
19,1 (8,4–39,7)
25,6 (9,7–42,1)
0,0910
Limfocyty T CD45RA+
41,6 (32,4–63,9)
33,0 (12,2–50,6)
33,5 (14,0–51,3)
0,0579
Limfocyty T CD45RO+
25,2 (14,5–46,3)
27,3 (15,2–56,1)
27,2 (15,5–46,8)
0,4614
Limfocyty T αβ +
64,3 (56,7–82,3)
65,1 (39,7–74,6)
63,1 (33,8–86,2)
0,7831
Limfocyty T γδ +
5,0 (3,0–14,6)
4,8 (0,6–14,1)
2,9 (1,8–17,0)
0,8708
Limfocyty T CD45RA+CD4+
20,1 (13,3–37,8)
18,9 (6,8–28,5)
16,8 (7,5–28,4)
0,1646
Limfocyty T CD45RA+CD8+
18,8 (6,9–25,6)
12,7 (3,8–29,9)
14,1 (6,3–27,5)
0,1779
Limfocyty T CD45RA+CD27+
38,5 (19,1–63,1)
31,7 (0,7–49,1)
29,9 (12,6–50,8)
0,0832
Limfocyty T CD45RO+CD4+
13,5 (8,7–25,9)
16,0 (11,3–22,5)
17,9 (10,1–32,8)
0,1605
Limfocyty T CD45RO+CD8+
7,9 (3,9–20,2)
6,5 (3,3–31,3)
8,2 (3,4–15,9)
0,9600
Limfocyty T CD45RO+CD27+
25,1 (12,8–35,5)
23,0 (10,2–45,5)
23,5 (14,6–42,8)
0,8121
Limfocyty T CD45RO+CD28+
18,6 (9,7–20,8)
23,2 (10,1–32,2)
22,0 (13,3–38,1)
0,2990
Limfocyty T CD38+
50,3 (26,3–71,4)
38,7 (26,4–56,4)
35,9 (5,1–50,5)
0,9060
Limfocyty T CD38+CD8+
20,3 (9,0–26,2)
14,6 (9,5–28,9)
11,4 (1,8–22,0)
0,0194
Limfocyty T CD25+
5,6 (2,5–15,8)
5,5 (1,6–7,1)
5,5 (1,9–15,3)
0,5976
Limfocyty T CD25+CD4+
4,5 (2,3–7,5)
4,6 (1,3–5,8)
3,8 (1,9–8,3)
0,7981
Limfocyty T CD25+CD8+
0,37 (0–9,85)
0,56 (0–5,24)
0,7 (0–12,0)
0,7160
Limfocyty T HLA-DR+
6,1 (2,8–13,6)
4,9 (1,7–13,7)
5,7 (3,5–18,5)
0,5572
Limfocyty T CD69+
2,2 (0,5–9,3)
3,6 (0,1–11,7)
2,8 (0,3–7,1)
0,2163
Limfocyty T HLA-DR+CD69+
0,39 (0,0008–1,5)
0,4 (0,0006–4,2)
0,7 (0,3–3,6)
0,3587
Limfocyty T HLA-DR+CD57+
1,6 (0,28–2,6)
0,9 (0,3–8,4)
1,1 (0,001–7,8)
0,6531
Limfocyty T CD57+
6,2 (3,6–17,1)
7,4 (0,7–23,6)
7,4 (2,4–26,9)
0,3213
Limfocyty T Vα24+ Vβ11+
0,0005 (0–0,002)
0,2 (0–0,6)
0,001 (0–0,6)
0,1821
Limfocyty T Perforyna+
1,4 (0,001–10,5)
1,5 (0,0003–5,5)
1,2 (0,3–12,0)
0,1725
Limfocyty T CD56+
1,1 (0,43–4,9)
2,0 (0,5–5,1)
2,4 (0,3–5,7)
0,1253
Limfocyty T CD16+
0,5 (0,1–3,0)
0,7 (0,0002–2,6)
0,6 (0,1–6,4)
0,4472
Limfocyty T CD16+CD8+
0,2 (0,001–2,0)
0,3 (0,001–1,9)
0,4 (0,001–1,4)
0,3088
Limfocyty T CD94+
3,3 (1,92–11,3)
4,0 (0,001–8,3)
4,0 (1,8–30,6)
0,2154
Wartości odsetkowe przedstawiono w postaci mediany (minimum–maksimum) p – prawdopodobieństwo w teście ANOVA
LËX1BDKFODJJJDIPQJFLVOPXJF[PTUBMJQPJOGPSNPXB OJPT[D[FHËBDIFLTQFSZNFOUV OBVE[JBXLUËSZN XZSB[JMJ vXJBEPN [HPEÂ #BEBOJF [PTUBP [BBLDFQ UPXBOFQS[F[,PNJTKÂ#JPFUZD[Oh6.X,BUPXJDBDI OS[HPEZ// 0[OBD[FOJBDBLPXJUFKMJD[CZMFVLPDZUËXXZLP OZXBOP [B QPNPD BOBMJ[BUPSB IFNBUPMPHJD[OFHP .JDSP%JGG ** $PVMUFS 64" *NNVOPGFOPUZQJ[BDKÂ LBEFKQSËCLJXZLPOBOPNFUPELPMPSPXFKDZUP NFUSJJQS[FQZXPXFKOBDZUPNFUS[FQS[FQZXPXZN P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 2 , m a r z e c – k w i e c i e ń 2 0 11
#%'"$4$BOUP %PBOBMJ[ZEBOZDI XZLPS[ZTUBOP QSPHSBNLPNQVUFSPXZ%*7" GJSNZ#FDUPO%JDLJO TPO #JPTDJFODFT 4BO +PTF $" 64" ;BTUPTP XBOPNFUPEÂ[OBLPXBOJBQFOFKLSXJ[OBTUÂQD[ MJ[FSZUSPDZUËX$FMFNPLSFvMFOJBQPT[D[FHËMOZDI TVCQPQVMBDKJ MJNGPDZUËX [BTUPTPXBOP QBOFM LPNCJOBDKJ QS[FDJXDJB NPOPLMPOBMOZDI [HPEOJF [F TUBOEBSEPXZN QSPUPLPFN CBSXJFOJB ,PN CJOBDKF QS[FDJXDJB XDIPE[DF X TLBE XZLPS[Z TUBOFHP QBOFMV EJBHOPTUZD[OFHP QS[FETUBXJPOP
126
PRACE ORYGINALNE / ORIGINAL ARTICLES X UBCFMJ * XZT[D[FHËMOJPOP UBLF QPT[D[FHËMOF G MVPSPDISPNZ 1PXJFS[DIOJPXF NBSLFSZ LPNËSLP XF [PTUBZ PLSFvMPOF [HPEOJF [ PCPXJ[VKD LMB TZGJLBDK LPNQMFLTËX SËOJDPXBOJB $% DMVTUFS PG EJGGFSFOUJBUJPO "OBMJ[BTUBUZTUZD[OB 8BSUPvDJ CF[X[HMÂEOF vSFEOJB PEDIZMFOJF TUBOEBS
EPXF PSB[ QSPDFOUPXF NFEJBOB NJOJNVNqNBL TJNVN MJNGPDZUËX 5 J /, PSB[ JDI XZCSBOZDI TVC QPQVMBDKJ QS[FETUBXJPOP [ VX[HMÂEOJFOJFN QPE[JBV XFEVH US[FDI HSVQ XJFLPXZDI q q S q S J q S PSB[ QDJ %P QPSËXOBOJB XBSUPvDJ MJNGPDZUËX X XZPESÂCOJPOZDI QPEHSVQBDI B UBLF V DIPQDËX J E[JFXD[ZOFL [BTUPTPXBOP UFTU "/07" +BLPJTUPUOQS[ZKÂUPXBSUPv¾Q
Tabela III. Liczba limfocytów T i wybranych subpopulacji limfocytów T we krwi obwodowej u dzieci zdrowych w trzech grupach wiekowych Table III. Absolute values of T cells and various T-cell subsets in peripheral blood in healthy children in three age groups
Subpopulacje limfocytów [G/l]
3–10 lat
10–15 lat
15–19 lat
p
Limfocyty T
2,12 ± 0,71
1,58 ± 0,42
1,83 ± 0,55
0,0573
Limfocyty T CD4+
1,10 ± 0,46
0,78 ± 0,30
0,95 ± 0,28
0,0730
Limfocyty T CD8+
0,76 ± 0,27
0,47 ± 0,25
0,66 ± 0,27
0,0284
Limfocyty T CD45RA+
1,36 ± 0,59
0,85 ± 0,34
0,96 ± 0,31
0,0114
Limfocyty T CD45RO+
0,79 ± 0,29
0,68 ± 0,36
0,87 ± 0,36
0,4707
Limfocyty T αβ +
1,97 ± 0,66
1,48 ± 0,44
1,73 ± 0,51
0,0755
Limfocyty T γδ +
0,17 ± 0,08
0,13 ± 0,07
0,14 ± 0,11
0,3698
Współczynnik CD4+/C8+
1,49 ± 0,47
1,78 ± 0,53
1,56 ± 0,55
0,3288
Limfocyty T CD45RA+CD4+
0,73 ± 0,4
0,45 ± 0,22
0,50 ± 0,2
0,0300
Limfocyty T CD45RA+CD8+
0,54 ± 0,21
0,33 ± 0,19
0,43 ± 0,17
0,0364
Limfocyty T CD45RA+CD27+
1,24 ± 0,65
0,75 ± 0,40
0,85 ± 0,30
0,1204
Limfocyty T CD45RO+CD4+
0,44 ± 0,17
0,38 ± 0,16
0,52 ± 0,19
0,1962
Limfocyty T CD45RO+CD8+
0,24 (0,06–0,47)
0,14 (0,06–0,32)
0,21 (0,09–0,56)
0,8201
Limfocyty T CD45RO+CD27+
0,70 ± 0,23
0,58 ± 0,33
0,70 ± 0,26
0,4889
Limfocyty T CD45RO+CD28+
0,51 ± 0,16
0,52 ± 0,19
0,66 ± 0,23
0,2040
Limfocyty T CD38+
1,52 ± 0,59
0,93 ± 0,29
0,92 ± 0,41
0,0021
Limfocyty T CD38+CD8+
0,57 ± 0,22
0,40 ± 0,18
0,31 ± 0,16
0,0039
Limfocyty T CD25+
0,16 ± 0,07
0,11± 0,04
0,18 ± 0,13
0,1825
Limfocyty T CD25+CD4+
0,13 ± 0,05
0,09 ± 0,04
0,11 ± 0,06
0,1707
Limfocyty T CD25+CD8+
0,01 (0–0,19)
0,01 (0–0,098)
0,02 (0–0,45)
0,4673
Limfocyty T HLA-DR+
0,22 ± 0,14
0,14 ± 0,07
0,19 ± 0,08
0,1112
0,05 (0,017–0,14)
0,09 (0,02–0,37)
0,07 (0,01–0,21)
0,4115
Limfocyty T CD69+ Limfocyty T HLA-DR+CD69+
0,01 (0,00002–0,035)
0,01(0–0,207)
0,02(0,008–0,14)
0,5320
Limfocyty T HLA-DR+CD57+
0,04 (0,00004–0,09)
0,02 (0,008–0,091)
0,03 (0,02–0,16)
0,6959
0,16 (0,1–0,69)
0,16 (0,02–0,42)
0,24 (0,07–0,79)
0,2309
0,00002 (0,00001–0,009)
0,005 (0–0,007)
0,00003 (0,00001–0,01)
0,3256
0,04 (0,00001–0,12)
0,04 (0,00001–0,14)
0,04 (0,006–0,3)
0,1601
0,04 ± 0,03
0,06 ± 0,04
0,07 ± 0,03
0,1820
Limfocyty T CD57+ Limfocyty T Vα24+ Vβ11+ Limfocyty T Perforyna+ Limfocyty T CD56+ Limfocyty T CD16+ Limfocyty T CD16+CD8+ Limfocyty T CD94+
0,01 (0,005–0,04)
0,02 (0,00001–0,95)
0,02 (0,004–0,22)
0,4580
0,01 (0,00001–0,03)
0,01 (0,00001–0,05)
0,01 (0,00001–0,02)
0,3111
0,11 (0,06–0,22)
0,10 (0,00003–0,18)
0,09 (0,06–0,58)
0,1200
Wartości liczbowe przedstawiono w postaci średniej ± odchylenie standardowe w przypadku rozkładu normalnego, w pozostałych przypadkach w postaci mediany (minimum–maksimum) p – prawdopodobieństwo w teście ANOVA P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 2 , m a r z e c – k w i e c i e ń 2 0 11
127
PRACE ORYGINALNE / ORIGINAL ARTICLES
Wyniki 8BSUPvDJ MJNGPDZUËX 5 PSB[ JDI TVCQPQVMBDKJ PETF UFL XF LSXJ PCXPEPXFK PSB[ JDI XBSUPv¾ CF[X[HMÂE OB X QPT[D[FHËMOZDI HSVQBDI XJFLPXZDI [PTUBZ T[D[FHËPXP TDIBSBLUFSZ[PXBOF X UBCFMBDI **q*** 1PQVMBDKB MJNGPDZUËX 5 LUËS XZPESÂCOJPOP OB QPETUBXJF QP[ZUZXOFK FLTQSFTKJ BOUZHFOV $% TUB OPXJB XHSVQJFE[JFDJqMBU XHSVQJF qMBUPSB[ XHSVQJFqMBUJOJFSËOJB
TJÂ QPNJÂE[Z CBEBOZNJ QPEHSVQBNJ 8BSUPvDJ CF[ X[HMÂEOF MJNGPDZUËX 5 XZLB[ZXBZ UFOEFODKÂ NBMF KD X HSVQJF E[JFDJ PE EP MBU /JF CZP SËOJD X [BLSFTJF TVCQPQVMBDKJ MJNGPDZUËX QPNPDOJD[ZDI $% $% OBUPNJBTU MJD[CB MJNGPDZUËX DZUPUPL TZD[OZDI $% $% CZBOBKOJT[BXHSVQJFE[JF DJ PE q MBU 4VCQPQVMBDKB MJNGPDZUËX OBJXOZDI PJNNVOPGFOPUZQJF$% $%3" DIBSBLUFSZ[PXB B TJÂ OBKOJT[ZNJ XBSUPvDJBNJ MJD[CPXZNJ X HSVQJF
Tabela IV. Limfocyty całkowite i wybrane subpopulacje limfocytów T u dziewcząt i chłopców zdrowych – rozkład procentowy limfocytów krwi obwodowej Table IV. Relative values of T cells and various T-cell subsets in peripheral blood in healthy boys and girls
Subpopulacje limfocytów [%]
Dziewczęta
Chłopcy
p
Limfocyty T
70,4 (60,3–84,5)
64,4 (36,7–91,9)
0,2705
Limfocyty T CD4+
34,8 (28,1–58,0)
33,7 (11,4–49,0)
0,1158
Limfocyty T CD8+
20,3 (14,5–39,7)
23,8 (8,4–42,2)
0,9047
Limfocyty T CD45RA+
40,3 (29,2–63,9)
55,5 (14,6–58,9)
0,4058
Limfocyty T CD45RO+
44,4 (19,9–56,1)
40,6 (14,5–46,8)
0,1853
Limfocyty T αβ +
66,4 (52,7–82,3)
62,6 (33,8–86,2)
0,2355
Limfocyty T γδ +
4,7 (1,8–14,6)
4,4 (0,6–17,0)
0,8727
Limfocyty T CD45RA+CD4+
20,2 (11,7–36,1)
18,6 (6,8–37,8)
0,2657
Limfocyty T CD45RA+CD8+
13,6 (9,9–29,9)
16,6 (3,8–27,5)
0,9893
Limfocyty T CD45RA+CD27+
36,8 (0,7–63,1)
30,5 (7,6–57,6)
0,6709
Limfocyty T CD45RO+CD4+
16,6 (10,0–32,8)
15,7 (8,7–24,0)
0,1296
Limfocyty T CD45RO+CD8+
8,1 (4,7–33,0)
6,9 (3,3–20,2)
0,4641
Limfocyty T CD45RO+CD27+
25,1 (10,2–45,5)
22,8 (10,2–45,5)
0,4084
Limfocyty T CD45RO+CD28+
22,0 (12,6–34,4)
19,2 (9,7–38,2)
0,6234
Limfocyty T CD38+
42,1 (26,3–71,4)
43,3 (5,1–63,4)
0,4747
Limfocyty T CD38+CD8+
18,1 (7,3–28,9)
13,5 (0–24,1)
0,1614
5,6 (1,6–7,3)
5,4 (1,9–15,8)
0,5627
Limfocyty T CD25+CD4+
4,5 (1,3–7,3)
3,9 (1,3–8,3)
0,7348
Limfocyty T CD25+CD8+
0,6 (0,001–3,0)
0,5 (0–12,0)
0,3993
Limfocyty T HLA-DR+
5,4 (3,7–18,5)
5,3 (1,8–13,7)
0,4098
Limfocyty T CD25+
Limfocyty T CD69+
3,6 (0,5–11,7)
2,2 (0,3–7,6)
0,0723
Limfocyty T HLA-DR+CD69+
0,6 (0,001–6,5)
0,6 (0,001–4,2)
0,4738
Limfocyty T HLA-DR+CD57+
1,4 (0,3–7,9)
1,0 (0,001–8,4)
0,5447
Limfocyty T CD57+
6,0 (0,7–24,8)
7,9 (1,0–26,9)
0,3754
0,0021 (0,0003–0,6)
0,0012 (0–0,6)
0,3801
1,7 (0,0008–10,5)
1,3 (0,0003–12,0)
0,6940
Limfocyty T CD56+
1,9 (0,4–4,5)
1,4 (0,3–5,7)
0,5031
Limfocyty T CD16+
0,76 (0,0002–3,2)
0,5 (0,1–3,0)
0,1194
Limfocyty T CD16+CD8+
0,4 (0,001–1,9)
0,3 (0,0003–2,0)
0,1585
Limfocyty T CD94+
3,3 (0,001–30,6)
3,9 (2,0–19,9)
0,9778
Limfocyty T Vα24+ Vβ11+ Limfocyty T Perforyna+
Wartości odsetkowe przedstawiono w postaci mediany (minimum–maksimum) p – prawdopodobieństwo w teście ANOVA P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 2 , m a r z e c – k w i e c i e ń 2 0 11
128
PRACE ORYGINALNE / ORIGINAL ARTICLES
Tabela V. Limfocyty całkowite i wybrane subpopulacje limfocytów T u dziewcząt i chłopców zdrowych – wartości bezwzględne limfocytów krwi obwodowej Table V. Absolute values of T cells and various T-cell subsets in peripheral blood in healthy boys and girls
Subpopulacje limfocytów [G/l]
Dziewczęta
Chłopcy
p
Limfocyty T
1,93 ± 0,40
1,76 ± 0,71
0,4036
Limfocyty T CD4+
1,05 ± 0,34
0,88 ± 0,40
0,1903
Limfocyty T CD8+
0,63 ± 0,27
0,61 ± 0,31
0,8338
Współczynnik CD4+/C8+
1,75 ± 0,64
1,54 ± 0,47
0,2557
Limfocyty T CD45RA+
1,12 ± 0,38
1,0 ± 0,54
0,4058
Limfocyty T CD45RO+
0,86 ± 0,32
0,71 ± 0,35
0,1853
Limfocyty T αβ +
1,81 ± 0,42
1,64 ± 0,66
0,3542
Limfocyty T γδ +
0,15 ± 0,07
0,14 ± 0,10
0,8804
Limfocyty T CD45RA+CD4+
0,61 ± 0,27
0,52 ± 0,33
0,2657
Limfocyty T CD45RA+CD8+
0,44 ± 0,21
0,42 ± 0,21
0,7515
Limfocyty T CD45RA+CD27+
1,0 ± 0,49
0,90 ± 0,54
0,5146
Limfocyty T CD45RO+CD4+
0,51 ± 0,20
0,41 ± 0,17
0,1005
Limfocyty T CD45RO+CD8+
0,26 ± 0,23
0,21 ± 0,13
0,3632
Limfocyty T CD45RO+CD27+
0,74 ± 0,29
0,61 ± 0,28
0,1969
Limfocyty T CD45RO+CD28+
0,59 ± 0,19
0,53 ± 0,22
0,4100
Limfocyty T CD38+
1,19 ± 0,41
1,08 ± 0,58
0,4876
Limfocyty T CD38+CD8+
0,46 ± 0,18
0,38 ± 0,24
0,2649
Limfocyty T CD25+
0,15 ± 0,06
0,15 ± 0,11
0,8473
Limfocyty T CD25+CD4+
0,12 ± 0,05
0,11 ± 0,05
0,4720
Limfocyty T CD25+CD8+
0,01 (0,00002–0,12)
0,01 (0–0,45)
0,4939
Limfocyty T HLA-DR+
0,19 ± 0,09
0,17 ± 0,12
0,5142
Limfocyty T CD69+
0,12 ± 0,09
0,08 ± 0,05
0,0611
Limfocyty T HLA-DR+CD69+
0,017 (0,00002–0,21)
0,01 (0,00002–0,14)
0,4545
Limfocyty T HLA-DR+CD57+
0,04 (0,01–0,16)
0,02 (0,00004–0,15)
0,3934
0,21 ± 0,18
0,22 ± 0,15
0,7666
Limfocyty T CD57+ Limfocyty T Vα24+ Vβ11+ Limfocyty T Perforyna+ Limfocyty T CD56+
0,00005 (0,00001–0,013)
0,00002 (0–0,01)
0,3801
0,05 (0,00003–0,34)
0,04 (0,00001–0,28)
0,6160
0,06 ± 0,04
0,05 ± 0,03
0,2273
Limfocyty T CD16+
0,02 (0,00001–0,95)
0,01 (0,003–0,04)
0,1081
Limfocyty T CD16+CD8+
0,01 (0,00003–1,09)
0,008 (0,00001–0,03)
0,1510
Limfocyty T CD94+
0,09 (0,00003–0,62)
0,1 (0,06–0,58)
0,1510
Wartości liczbowe przedstawiono w postaci średniej ± odchylenie standardowe w przypadku rozkładu normalnego, w pozostałych przypadkach w postaci mediany (minimum–maksimum) p – prawdopodobieństwo w teście ANOVA
E[JFDJPEqMBU QPXZT[[BMFOPv¾PEOPUPXBOP UBLF EMB OBJXOZDI MJNGPDZUËX 5 $% J 5 $% ; LPMFJ TVCQPQVMBDKB MJNGPDZUËX QBNJÂDJ P JNNVOP GFOPUZQJF $% $%30 OJF XZLB[ZXBB [NJBO X CBEBOZDI HSVQBDI ;EFDZEPXBOB XJÂLT[Pv¾ MJN GPDZUËX 5 XZLB[ZXBB PCFDOPv¾ QPXJFS[DIOJPXFHP SFDFQUPSB MJNGPDZUËX 5 q 5$3αβ XF XT[ZTULJDI HSV QBDI X TUPTVOLV EP SFDFQUPSB 5$3γδ CF[ JTUPUOZDI
SËOJD X PCSÂCJF QPEHSVQ 4VCQPQVMBDKB BLUZXPXB OZDIMJNGPDZUËX5PGFOPUZQJF$% $% X[BLSF TJFXBSUPvDJMJD[CPXZDICZBOBKOJT[BXHSVQJFE[JFDJ OBKTUBST[ZDI'SBLDKBMJNGPDZUËX$% $% $% QPEPCOJFCZBOBKOJT[BXHSVQJFE[JFDJPEqMBU ; LPMFJ OJF XZLB[BOP SËOJD QPNJÂE[Z HSVQBNJ EMB BLUZXPXBOZDI MJNGPDZUËX $% $% MJNGPDZUËX 5)-"%3 .)$LMBTZ** PSB[TQFDZGJD[OZDIMJNGP
P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 2 , m a r z e c – k w i e c i e ń 2 0 11
129
PRACE ORYGINALNE / ORIGINAL ARTICLES
Tabela VI. Wybrane subpopulacje komórek NK u dzieci zdrowych w trzech grupach wiekowych – procent limfocytów krwi obwodowej Table VI. Relative values of various NK-cell subsets in peripheral blood in healthy children in three age groups
Subpopulacje komórek NK [%]
3–10 lat
10–15 lat
15–19 lat
p
Komórki NK CD2+
4,8 (0,7–12,4)
3,0 (1,3–20,3)
3,8 (1,7–10,6)
0,9420
Komórki NK CD16+
6,2 (1,3–14,6)
3,3 (0,6–16,9)
7,2 (3,8–22,4)
0,0750
Komórki NK CD16+CD56+
7,1 (2,3–13,2)
8,1 (0,001–16,9)
9,7 (1,0–22,4)
0,5752
Komórki NK CD16+CD56+CD94+
4,5 (1,5–10,4)
4,8 (0,002–13,5)
6,7 (0,5–18,4)
0,4015
Komórki NK CD56+
7,9 (3,4–15,1)
8,7 (0,3–17,7)
11,0 (1,6–23,6)
0,6217
Komórki NK CD16+CD57+
3,0 (1,0–9,1)
2,8 (0,0002–8,1)
3,9 (0,7–16,3)
0,6197
Komórki NK CD16+Perforyna+
3,0 (0,3–19,2)
4,3 (0,001–15,3)
4,3 (0,001–15,3)
0,7924
Wartości odsetkowe przedstawiono w postaci mediany (minimum–maksimum) p – prawdopodobieństwo w teście ANOVA
Tabela VII. Wybrane subpopulacje komórek NK u dzieci zdrowych w trzech grupach wiekowych – liczba limfocytów krwi obwodowej Table VII. Absolute values of various NK-cell subsets in peripheral blood in healthy children in three age groups
Subpopulacje komórek NK (G/L) Komórki NK CD2+
3–10 lat
10–15 lat
15–19 lat
p
0,22 ± 0,11
0,21 ± 0,08
0,23 ± 0,06
0,8473
Komórki NK CD16+
0,22 (0,1–0,51)
0,22 (0,02–0,3)
0,29 (0,07–0,65)
0,1975
Komórki NK CD16+CD56+
0,18 (0,09–0,39)
0,18 (0,00002–0,26)
0,24 (0,03–0,65)
0,4170
Komórki NK CD16+CD56+CD94+
0,12 (0,07–0,31)
0,12 (0,00001–0,24)
0,16 (0,02–0,54)
0,4015
0,24 ± 0,11
0,20 ± 0,09
0,27 ± 0,16
0,4319
Komórki NK CD16+CD57+
Komórki NK CD56+
0,09 (0,03–0,26)
0,08 (0,00001–0,15)
0,1 (0,008–0,48)
0,3129
Komórki NK CD16+Perforyna+
0,11 (0,01–0,44)
0,12 (0,00003–0,31)
0,15 (0,06–0,33)
0,9143
Wartości liczbowe przedstawiono w postaci średniej ± odchylenie standardowe w przypadku rozkładu normalnego, w pozostałych przypadkach w postaci mediany (minimum–maksimum) p – prawdopodobieństwo w teście ANOVA
Tabela VIII. Wybrane subpopulacje komórek NK krwi obwodowej u dziewcząt i chłopców zdrowych – rozkład procentowy Table VIII. Relative values of various NK-cell subsets in peripheral blood in healthy boys and girls
Subpopulacje komórek NK [%]
Dziewczęta
Chłopcy
p
Komórki NK CD2+
3,0 (1,7–12,4)
4,0 (0,7–20,3)
0,5254
Komórki NK CD16+
5,0 (2,2–14,7)
4,6 (0,6–22,4)
0,3860
Komórki NK CD16+CD56+
6,7 (2,4–13,0)
8,3 (0,001–22,4)
0,8245
Komórki NK CD16+CD56+CD94+
4,5 (1,0–12,2)
5,8 (0,0002–18,4)
0,6472
Komórki NK CD56+
7,7 (3,4–13,8)
9,7 (0,3–23,4)
0,3540
Komórki NK CD16+CD57+
2,1 (0,3–6,4)
4,2 (0,0002–16,3)
0,0655
4,4 (0,001–12,3)
3,5 (0,3–19,2)
0,6389
Komórki NK CD16+Perforyna+
Wartości odsetkowe przedstawiono w postaci mediany (minimum–maksimum) p – prawdopodobieństwo w teście ANOVA
DZUËX/,5 MJNGPDZUZ5XZLB[VKDFPCFDOPv¾NBSLF SËX QPXJFS[DIOJPXZDI DIBSBLUFSZTUZD[OZDI EMB LP NËSFL/, PGFOPUZQBDI7α 7β $% $% PSB[ $% $% XF LSXJ PCXPEPXFK X CBEBOZDI
HSVQBDI-JNGPDZUZ5[PCFDOPvDJQËyOFHPBOUZHFOV BLUZXBDZKOFHP$%SËXOJFOJFXZLB[ZXBZSËOJD QPNJÂE[ZCBEBOZNJHSVQBNJX[BLSFTJFXBSUPvDJPE TFULPXZDIJMJD[CPXZDI
P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 2 , m a r z e c – k w i e c i e ń 2 0 11
130
PRACE ORYGINALNE / ORIGINAL ARTICLES
Tabela IX. Wybrane subpopulacje komórek NK krwi obwodowej u dziewcząt i chłopców zdrowych – wartości bezwzględne Table IX. Absolute values of various NK-cell subsets in peripheral blood in healthy boys and girls
Subpopulacje komórek NK (G/L)
Dziewczęta
Chłopcy
p
Komórki NK CD2+
0,24 ± 0,08
0,21 ± 0,10
0,3074
Komórki NK CD16+
0,25 ± 0,12
0,26 ± 0,15
0,7566
Komórki NK CD16+CD56+
0,20 ± 0,08
0,15 ± 0,11
0,8245
Komórki NK CD16+CD56+CD94+
0,15 ± 0,07
0,15 ± 0,11
0,9326
Komórki NK CD56+
0,23 ± 0,08
0,24 ± 0,15
0,7710
Komórki NK CD16+CD57+
0,07 ± 0,06
0,11 ± 0,10
0,2206
Komórki NK CD16+Perforyna+
0,14 ± 0,09
0,15 ± 0,13
0,8177
Wartości liczbowe przedstawiono w postaci średniej ± odchylenie standardowe w przypadku rozkładu normalnego, w pozostałych przypadkach w postaci mediany (minimum–maksimum) p – prawdopodobieństwo w teście ANOVA
$IBSBLUFSZTUZLB QPQVMBDKJ MJNGPDZUËX 5 XBSUP vDJQSPDFOUPXFJCF[X[HMÂEOF VX[HMÂEOJBKDBSËOJDF [XJ[BOF [ QDJ QS[FETUBXJPOB [PTUBB X UBCFMBDI *7q7 8T[ZTULJF XBSUPvDJ OJF XZLB[ZXBZ JTUPUOZDI SËOJD X [BMFOPvDJ PE QDJ +FEZOJF TVCQPQVMBDKB MJNGPDZUËX 5 [ XD[FTOZN BOUZHFOFN BLUZXBDZKOZN $% XZLB[ZXBB UFOEFODKÂ EP OJT[ZDI XBSUPvDJ VDIPQDËX 8 UBCFMBDI 7*q*9 QS[FETUBXJPOF [PTUBZ XZCSB OF TVCQPQVMBDKF LPNËSFL /, -JNGPDZUZ /, [PTUBZ [SËOJDPXBOF X PQBSDJV P CSBL FLTQSFTKJ BOUZHFOV $% [ KFEOPD[FTO PCFDOPvDJ UBLJDI DIBSBLUFSZ TUZD[OZDI EMB UFK QPQVMBDKJ NBSLFSËX QPXJFS[DIOJP XZDI KBL$% $% $% $%JJDILPFLTQSFTKF /JF XZLB[BOP SËOJD XBSUPvDJ PETFULPXZDI J MJD[CP XZDI QPNJÂE[Z CBEBOZNJ HSVQBNJ XJFLPXZNJ PSB[ QPNJÂE[ZE[JFXD[ZOLBNJJDIPQDBNJ
Omówienie *NNVOPGFOPUZQPXB DIBSBLUFSZTUZLB TVCQPQVMBDKJ MJNGPDZUËX TUBOPXJ KFEO [ QPETUBXPXZDI UFDIOJL TUPTPXBOZDI X EJBHOPTUZDF VLBEV PEQPSOPvDJPXF HP 0E NFUPEZ XZLPS[ZTUZXBOFK XZD[OJF X CBEB OJBDI OBVLPXZDI QS[FLT[UBDJB TJÂ X XBOF OBS[Â E[JFXZLPS[ZTUZXBOFXSVUZOPXFKEJBHOPTUZDF NJO X T[D[FHËPXFK EJBHOPTUZDF DIPSËC SP[SPTUPXZDI VLBEVLSXJPUXËSD[FHP XUZNEPXZLSZXBOJBNJOJ NBMOFK DIPSPCZ SFT[ULPXFK PSB[ EP LXBMJGJLBDKJ CJPS DËXQS[FT[D[FQVOBS[EËX< > 8 DFMV XBvDJXFK JOUFSQSFUBDKJ XZOJLËX CBEBÉ VLBEVMJNGPDZUBSOFHP OJF[CÂEOFKFTUEPLBEOFPLSF vMFOJF[BLSFTVQSBXJEPXZDIXBSUPvDJQSPDFOUPXZDI PSB[ CF[X[HMÂEOZDI MJNGPDZUËX J JDI TVCQPQVMBDKJ XF LSXJ PCXPEPXFK #BEBOJB TVCQPQVMBDKJ MJNGPDZ UËX QSPXBE[POF V PTËC [ESPXZDI X SËOZDI PvSPE LBDICBEBXD[ZDID[ÂTUPXZLB[VKQFXOFSËOJDFQPE X[HMÂEFNEPCPSVCBEBOZDIHSVQPSB[JDIMJD[FCOPvDJ DP OBTUSÂD[B XJFMF USVEOPvDJ QPSËXOBXD[PJOUFSQSF
UBDZKOZDI $[ÂTUP QPELSFvMBOZ KFTU GBLU J SËOJDF X XZOJLBDI QPT[D[FHËMOZDI QSBDPXOJ [XJ[BOF T [ JDI MPLBMO TQFDZGJL PESÂCOPvDJBNJ BQBSBUVSZ PQSPHSBNPXBOJB QSPUPLPËX QS[ZHPUPXZXBOJB QSË CFL PSB[ JOUFSQSFUBDKJ EBOZDI 8ZEBKF TJÂ CZ¾ [BUFN JTUPUOFPQSBDPXBOJFXBSUPvDJSFGFSFODZKOZDIEMBLPO LSFUOFK QSBDPXOJ EJBHOPTUZD[OFK DP VNPMJXJ XB vDJX PDFOÂ EBOZDI J XZFMJNJOPXBOJF CÂEËX XZOJ LBKDZDI [ PQJTZXBOZDI QPXZFK USVEOPvDJ %VZN PHSBOJD[FOJFN X PLSFvMFOJV XBSUPvDJ SFGFSFODZKOZDI KFTUNBBMJD[FCOPv¾HSVQZCBEBXD[FKXQPQVMBDKBDI E[JFDJÂDZDI J XZTPLJF LPT[UZ P[OBD[FOJB KFEOPD[B TPXP XJFMV BOUZHFOËX QPXJFS[DIOJPXZDI OB LPNËS LBDI VLBEV CJBPLSXJOLPXFHP 8 XJFMV PvSPELBDI OJFVEBKFTJÂV[ZTLB¾PEQPXJFEOJFKMJD[CZQSËCFLPE E[JFDJ[ESPXZDI %BOF[QJvNJFOOJDUXBvXJBUPXFHPXZLB[VKSË OPSPEOF QPEFKvDJF EP XZ[OBD[BOJB XBSUPvDJ SFGFSFO DZKOZDIVLBEVMJNGPDZUBSOFHPOBQPETUBXJFCBEBOJB JNNVOPGFOPUZQV #BEBOJBLPNËSFLVLBEVMJNGPDZUBSOFHP[XZLP S[ZTUBOJFNJLPMPSPXFKDZUPNFUSJJQS[FQZXPXFK QS[FQSPXBE[POF QS[F[ #JTTFUB J XTQ <> PLSFvMBZ [NJBOZTLBEVQPT[D[FHËMOZDITVCQPQVMBDKJMJNGPDZ UËXX[BMFOPvDJPEQDJJXJFLVXHSVQJF[ESPXZDI PTËCEPSPTZDI8TQPNOJBOFCBEBOJFXQPSËXOBOJV [BLUVBMOZNXZLB[VKFQFXOFSËOJDF OJT[FXBSUP vDJXJÂLT[PvDJQBSBNFUSËXVEPSPTZDIXQPSËXOBOJV [ QPQVMBDK E[JFDJ
DP NPF CZ¾ [XJ[BOF [ GBLUFN OBUVSBMOFHP PCOJBOJB TJÂ XSB[ [ XJFLJFN MJD[FCOP vDJQPT[D[FHËMOZDIMJOJJMJNGPDZUBSOZDI6EPSPTZDI TUXJFSE[BTJÂOJT[FXBSUPvDJDBLPXJUFKMJD[CZMJNGP DZUËX B UBLF MJNGPDZUËX [ BOUZHFOBNJ QPXJFS[DI OJPXZNJ $% $% PSB[ $% 8BSUPvDJ MJNGPDZUËX OBJXOZDI$% $%3" $% J$% CZZXZT[F VE[JFDJ QS[ZQPSËXOZXBMOZDIXBSUPvDJBDIMJNGPDZ UËXQBNJÂDJ$% $%30 4UPTVOFLMJNGPDZUËX5 $% 5$% CZXZT[ZXHSVQJFEPSPTZDI/JT[F XBSUPvDJPETFULPXFJMJD[CPXFBLUZXPXBOZDIMJNGPDZ
P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 2 , m a r z e c – k w i e c i e ń 2 0 11
PRACE ORYGINALNE / ORIGINAL ARTICLES UËX5)-"%3 XZTUÂQPXBZXHSVQJFPTËCEPSPTZDI 1POBEUP PENJFOOJF OJ X OBT[ZN CBEBOJV TUXJFS E[POP SËOJDÂ OJFLUËSZDI XBSUPvDJ MJNGPDZUËX J JDI TVCQPQVMBDKJVLPCJFUXQPSËXOBOJV[NÂD[Z[OBNJ 4IFBSFS J XTQ <> X CBEBOJV QS[Z VZDJV LP MPSPXFK DZUPNFUSJJ OB EVFK HSVQJF [ESPXZDI PTËC NJFT[LBÉDËX NJBTU BNFSZLBÉTLJDI PLSFvMJMJ XBSUP vDJ TVCQPQVMBDKJ MJNGPDZUËX X QS[FE[JBMF XJFLPXZN PE VSPE[FOJB EP S 1POBEUP BVUPS[Z DJ QPUXJFS E[JMJ JOBKXZT[FXBSUPvDJMJNGPDZUËX5XZTUÂQPXBZ V E[JFDJ EP S J XZLB[ZXBZ UFOEFODKÂ NBMFKD XSB[[XJFLJFN;LPMFJTUXJFSE[JMJX[SPTUXSB[[XJF LJFNMJNGPDZUËXQBNJÂDJPGFOPUZQJF$% $%30 $% $%30 $% PSB[ $% $%30 $% 8ZLB[BMJ UBLF J BLUZXPXBOF MJNGPDZUZ VUS[ZNZ XBZTJÂXHSVQJFE[JFDJEPSOBX[HMÂEOJFTUB ZNQP[JPNJF QS[ZD[ZNMJNGPDZUZPGFOPUZQJF$% $% )-"%3 PSB[ $% $% )-"%3 $% PTJHOÂZOJFXJFMLJT[D[ZUQPNJÂE[ZqNJFTJDFN ZDJB BPGFOPUZQJF$% $% )-"%3 JMJNGPDZUZ $% $% )-"%3 $% QPNJÂE[Z B SP LJFNZDJB 4BOTPOJ J XTQ <> X QSBDZ QPvXJÂDPOFK CBEBOJV TVCQPQVMBDKJ MJNGPDZUËX V MVE[J X XJFLV q MBU [ XZLPS[ZTUBOJFN LPMPSPXFK DZUPNFUSJJ QS[FQZ XPXFK QS[FETUBXJMJ [NJBOZ [BDIPE[DF X VLBE[JF JNNVOPMPHJD[OZN PE XJFLV E[JFDJÂDFHP QP QËyO TUBSPv¾"VUPS[ZXZLB[BMJ JXSB[[XJFLJFNNBMFKF DBLPXJUBMJD[CBMJNGPDZUËX MJNGPDZUËX$% [BSËX OP $% KBL J $% OBUPNJBTU SPvOJF MJD[CB BLUZ XPXBOZDIMJNGPDZUËX5PGFOPUZQJF$% )-"%3 8 CBEBOJV XZLB[BOP QPOBEUP [OBD[D FLTQBOTKÂ MJNGPDZUËX/,PJNNVOPGFOPUZQBDI$% $% $% $%$% $%$% -JNGPDZUZ QB NJÂDJ $% $%30 VUS[ZNZXBZ TUBF XBSUPvDJ XFXT[ZTULJDIHSVQBDIXJFLPXZDI ,PMFKOF CBEBOJF TVCQPQVMBDKJ MJNGPDZUËX [ XZ LPS[ZTUBOJFN qLPMPSPXFK DZUPNFUSJJ QS[FQZXP XFK QS[FQSPXBE[POF QS[F[ $PNBOT#JUUFS J XTQ <> X MJD[OFK HSVQJF XDIPE[DFK X TLBE [ESPXFK QPQV MBDKJ NPF TVZ¾ KBLP XJBSZHPEOF ySËEP XBSUPvDJ SFGFSFODZKOZDIXXJFLVPEOBSPE[JOEPEPSPTPvDJ8 CBEBOJVQSFDZ[ZKOJFPLSFvMPOP[NJBOZJMPvDJPXFMJN GPDZUËXX[BMFOPvDJPEXJFLV4UXJFSE[POP FMJD[CB MJNGPDZUËX5 $% X[SBTUBPLPP SB[BQPQPSP E[JF TUPQOJPXPPCOJBKDTJÂ[XJFLJFNEPPLPPS EP XBSUPvDJ XZKvDJPXZDI J PTJHBKD PLPP LSPUOJF OJT[ XBSUPv¾ V EPSPTZDI 1POBEUP BVUPS[Z [XSB DBKVXBHÂOB[OBD[FOJFKFEOPD[BTPXFHPP[OBD[BOJB XBSUPvDJQSPDFOUPXZDIPSB[CF[X[HMÂEOZDIQPT[D[F HËMOZDI MJNGPDZUËX DP VNPMJXJ QFO JOUFSQSFUBDKÂ XZOJLËXCBEBÉXEBOFKHSVQJFXJFLPXFK OQQSPDFO UPXZ VE[JB QPT[D[FHËMOZDI MJOJJ MJNGPDZUËX [NJFOJB TJÂ[XJFLJFN BQS[FKvDJPXBQS[FXBHBPETFULBKFEOFK MJOJJ NPF XQZXB¾ OB X[HMÂEOF PCOJFOJF TJÂ PE TFULB QP[PTUBZDI MJOJJ QS[Z JDI TUBZDI XBSUPvDJBDI
CF[X[HMÂEOZDI "VUPS[Z QPUXJFSE[BK QPOPXOJF F X XJFLV E[JFDJÂDZN MJD[CB MJNGPDZUËX KFTU [OBD[OJF XZT[BXQPSËXOBOJV[PLSFTFNEPSPTPvDJ #BEBOJF .D$MPTLFZmB J XTQ <> [ XZLPS[ZTUB OJFN LPMPSPXFK DZUPNFUSJJ QS[FQZXPXFK QP[XPMJP OB PLSFvMFOJF QSBXJEPXZDI XBSUPvDJ QSPDFOUPXZDI PSB[ CF[X[HMÂEOZDI MJNGPDZUËX 5 X [ESPXFK QPQVMB DKJ #BEBOJF QS[FQSPXBE[POP X US[FDI HSVQBDI XJF LPXZDIOPXPSPELËX E[JFDJPSB[EPSPTZDI"VUPS[Z QSBDZ [BPCTFSXPXBMJ X[SPTU XBSUPvDJ QSPDFOUPXZDI BLUZXPXBOZDI MJNGPDZUËX 5 )-"%3 PSB[ 5 )-" %3 $% XSB[ [ XJFLJFN [BSËXOP XvSËE MJNGP DZUËX$% KBLJ$% ;LPMFJQPQVMBDKBMJNGPDZUËX PGFOPUZQJF$% $% $% $% PSB[$% $% XZLB[ZXBB TUPQOJPXZ TQBEFL QPD[XT[Z PE XJFLVOPXPSPELPXFHPEPEPSPTPvDJ1POBEUPTUXJFS E[POPOBSBTUBOJF[XJFLJFNMJNGPDZUËXQBNJÂDJPJN NVOPGFOPUZQJF $% $%30 $% PSB[ $% $%30 $% ; LPMFJ CBEBOJF & EF 7SJFT J XTQ <> EPUZD[ZP PLSFvMFOJBTVCQPQVMBDKJMJNGPDZUËX[BQPNPDLP MPSPXFK DZUPNFUSJJ QS[FQZXPXFK V E[JFDJ X S 8 CBEBOJV XZLB[BOP J MJD[CB MJNGPDZUËX 5 SPvOJF XQJFSXT[ZDIEOJBDIQPQPSPE[JF,PNËSLJ/,XZ LB[VK [OBD[OZ TQBEFL XBSUPvDJ MJD[CPXZDI J PETFU LPXZDIXDJHVQJFSXT[FHPUZHPEOJBQPQPSPE[JF DP XFEVH BVUPSËX XTLB[VKF OB JDI XJÂLT[F [OBD[FOJF XD[BTJFZDJBQPEPXFHP4UXJFSE[POPQS[FXBHÂMJN GPDZUËX OBJXOZDI $% $%3" OBE MJNGPDZUBNJ QBNJÂDJ $% $%30 V OJFNPXMU PSB[ PEXSË DFOJF TUPTVOLV V EPSPTZDI q XBSUPvDJ MJNGPDZUËX QBNJÂDJ $% $%30 CZZ [OBD[OJF XZT[F OJ MJNGPDZUËX$% $%3" XUFKHSVQJFXJFLPXFK8 CBEBOJVXZLB[BOPX[SPTUMJD[CZMJNGPDZUËX5$% JMJNGPDZUËX5$% XQJFSXT[ZNUZHPEOJVQPQPSP E[JFPSB[XZT[ZOJVEPSPTZDITUPTVOFLMJNGPDZUËX 5 $% 5 $% X S 1PUXJFSE[POP [XJÂLT[PO FLTQSFTKÂBOUZHFOV$%OBQPXJFS[DIOJMJNGPDZUËX X S OJ X MBUBDI QËyOJFKT[ZDI PSB[ OBSBTUBOJF [ XJFLJFN BLUZXPXBOZDI MJNGPDZUËX )-"%3 1SB DB TUBOPXJ DFOOF ySËEP PCSB[VKD [NJBOZ QS[ZTUP TPXBXD[F [BDIPE[DF X VLBE[JF JNNVOPMPHJD[OZN XS +FEOZN [ OBKOPXT[ZDI EPOJFTJFÉ PDFOJBKDZDI TVCQPQVMBDKF MJNGPDZUËX 5 V E[JFDJ KFTU QSBDB WBO (FOU J XTQ <> "VUPS[Z T[D[FHËPXP BOBMJ[VK SP[ LBEXJFMVTVCQPQVMBDKJMJNGPDZUËXXQPQVMBDKJE[JF DJ IPMFOEFSTLJDI J XZ[OBD[BK XBSUPvDJ SFGFSFODZKOF QS[ZEBUOF X CBEBOJBDI OBE [BCVS[FOJBNJ JNNVOP MPHJD[OZNJPSB[QS[ZPDFOJFPECVEPXZVLBEVJNNV OPMPHJD[OFHP QP MFD[FOJV DIPSËC IFNBUPMPHJD[OZDI %POJFTJFOJFUPTUBOPXJUBLFOPXFTQPKS[FOJFOBGFOP UZQPXFEPKS[FXBOJFVLBEVMJNGPDZUBSOFHP 1PETVNPXVKD OBMFZ TUXJFSE[J¾ F XZOJLJ CB EBÉQPT[D[FHËMOZDIQSBDPXOJEJBHOPTUZD[OZDIXZLB [VK QFXOF SËOJDF EPUZD[DF XBSUPvDJ TVCQPQVMBDKJ
P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 2 , m a r z e c – k w i e c i e ń 2 0 11
131
132
PRACE ORYGINALNE / ORIGINAL ARTICLES MJNGPDZUËX DP D[ÂvDJPXP XZOJLB [ OJFKFEOPSPEOFHP NBUFSJBVCBEBXD[FHPJTUBOPXJLPMFKOZEPXËEOBUP JJTUPUOFQPXJOOPCZ¾PQSBDPXBOJFXBSUPvDJSFGFSFO DZKOZDIEMBLPOLSFUOFKQSBDPXOJJLPOLSFUOFK SËOFK EFNPHSBGJD[OJF QPQVMBDKJ 8JÂLT[Pv¾ XTQPNOJBOZDI QPXZFKQVCMJLBDKJQPUXJFSE[BOBUPNJBTU[NJBOZQSP QPSDKJMJOJJMJNGPDZUBSOZDIX[BMFOPvDJPEXJFLVPSB[ XZLB[VKFSËOJDFX[BMFOPvDJPEQDJ8JÂLT[Pv¾BV UPSËX KFTU [HPEOB DP EP TFLXFODKJ DIBSBLUFSZTUZD[ OZDI[NJBO[BDIPE[DZDIXVLBE[JFJNNVOPMPHJD[ OZNXSB[[XJFLJFN1PELSFvMBOPX[SPTUMJNGPDZUËX 5 X QJFSXT[ZDI EOJBDI QP VSPE[FOJV B OBTUÂQOJF TVLDFTZXOFPCOJBOJFTJÂJDIMJD[CZXSB[[XJFLJFN ;BPCTFSXPXBOP TQBEFL MJD[CZ MJNGPDZUËX OBJXOZDI $% $%3" PSB[ X[SPTU MJNGPDZUËX QBNJÂDJ $% $%30 XSB[[XJFLJFN DPXJFTJÂCF[QP vSFEOJP [ QSPDFTFN SP[XPKV QBNJÂDJ JNNVOPMPHJD[ OFKXPEQPXJFE[JOBBOUZHFOZvSPEPXJTLPXF1POBE UP TUXJFSE[BOP [XJÂLT[BOJF TJÂ [ XJFLJFN QPQVMBDKJ BLUZXPXBOZDI MJNGPDZUËX 5 P GFOPUZQJF )-"%3 ;NJBOZUFPCSB[VK[KBXJTLB[BDIPE[DFXVLBE[JF JNNVOPMPHJD[OZN X PLSFvMPOZDI QVOLUBDI D[BTP XZDI q QP QPSPE[JF X PLSFTJF EPKS[FXBOJB B UBLF XUSBLDJFTUBS[FOJBTJÂPSHBOJ[NV JNPHUVNBD[Z¾ TLPOOPv¾EPXZTUÂQPXBOJBQFXOZDIDIPSËCXPLSF vMPOFKHSVQJFXJFLPXFK 8ZOJLJQS[FETUBXJPOFXOJOJFKT[ZNPQSBDPXBOJV NPH QPTVZ¾ KBLP PEOJFTJFOJF EP DFMËX LPOUSPMOP QPSËXOBXD[ZDIEMBXZOJLËXQBDKFOUËX[[BCVS[FOJB NJXVLBE[JFJNNVOPMPHJD[OZNXQS[FCJFHVSËOFHP UZQV TDIPS[FÉ +FTU UP QJFSXT[B X 1PMTDF QVCMJLBDKB XUBLT[FSPLJTQPTËCPLSFvMBKDBSP[LBETVCQPQVMBDKJ MJNGPDZUËX5JLPNËSFL/,LSXJPCXPEPXFKVE[JFDJ
EF7SJFT&*NNVOPQIFOPUZQJOHPGMZNQIPDZUFTJOIFBMUIZ BOEJNNVOPEFGJDJFOUDIJMESFO3PUUFSEBN&SBTNVT6OJ WFSTJUZ3PUUFSEBN 4BOTPOJ 1 $PTTBSJ[[B " #SJBOUJ 7 'BHOPOJ ' 4OFMMJ ( .POUJ% FUBM-ZNQIPDZUF4VCTFUTBOE/BUVSBM,JMMFS$FMM "DUJWJUZ JO )FBMUIZ 0ME 1FPQMF BOE $FOUFOBSJBOT #MPPE q 4IFBSFS8 3PTFOCMBUU) (FMNBO3 0ZPNPQJUP3 1MBFHF 4 4UJFIN& FUBM-ZNQIPDZUFTVCTFUTJOIFBMUIZDIJMESFO GSPN CJSUI UISPVHI ZFBST PG BHF 5IF 1FEJBUSJD "*%4 $MJOJDBM5SJBMT(SPVQ1TUVEZ+"MMFSHZ$MJO*NNVOPM q $BFUBOP 'BSJB ". .POUFJSP EF .PSBFT 4 'FSSFJSB EF 'SFJUBT -) 4QF[JBMJ & 'JHVFJSFEP 4PBSFT 5 'JHVFJSFEP /FWFT41 FUBM7BSJBUJPO3IZUINTPG-ZNQIPDZUF4VCTFUT EVSJOH)FBMUIZ"HJOH/FVSPJNNVOPNPEVMBUJPO q (BQJO-J/,5DFMMBVUPSFBDUJWJUZXIBUJTlTFMGmBOEIPXJT JUSFDPHOJ[FE /BU3FW*NNVOPM q 4[D[FQBÉTLJ 5 WBO EFS 7FMEFO 7 WBO %POHFO + 'MPX DZUPNFUSJDJNNVOPQIFOPUZQJOHPGOPSNBMBOENBMJHOBOU MZNQIPDZUFT$MJO$IFN-BC.FE q WBO -PDIFN & WBO EFS 7FMEFO 7 8JOE ) UF .BSWFMEF + 8FTUFSEBBM / WBO %POHFO + *NNVOPQIFOPUZQJD EJGGFSFOUJBUJPOQBUUFSOTPGOPSNBMIFNBUPQPJFTJTJOIVNBO CPOF NBSSPX SFGFSFODF QBUUFSOT GPS BHFSFMBUFE DIBOHFT BOEEJTFBTFJOEVDFETIJGUT$ZUPNFUSZ#$MJO$ZUPN q 8BOH - (BJHBMBT " :BO . 2VBOUJUBUJWF GMVPSFTDFODF NFBTVSFNFOUT XJUI NVMUJDPMPS GMPX DZUPNFUSZ .FUIPET .PM#JPM q 1FJ 3 -FF + 4IJI / $IFO . 5FSBTBLJ 1 4JOHMF IVNBO MFVLPDZUF BOUJHFO GMPX DZUPNFUSZ CFBET GPS BDDVSBUF JEFOUJGJDBUJPO PG IVNBO MFVLPDZUF BOUJHFO BOUJCPEZ TQFDJGJDJUJFT5SBOTQMBOUBUJPO q
Piśmiennictwo
EF 7SJFT & EF #SVJO7FSTUFFH 4 $PNBOT#JUUFS 8. EF
.D$MPTLFZ58 $BWBMJFSF5 #BLTIJ4 )BSQFS3 'BHJO+
(SPPU3 )PQ8$ #PFSNB(+ FUBM-POHJUVEJOBM4VSWFZ
,PIO / FU BM *NNVOPQIFOPUZQJOH PG 5 -ZNQIPDZUFT CZ
PG -ZNQIPDZUF 4VCQPQVMBUJPOT JO UIF 'JSTU :FBS PG -JGF 1FEJBUSJD3FTFBSDI q
5ISFF$PMPS 'MPX $ZUPNFUSZ JO )FBMUIZ /FXCPSOT $IJM ESFO BOE "EVMUT $MJO *NNVOPM *NNVOPQBUIPM
WBO (FOU 3 WBO 5JMCVSH $ /JCCFMLF & 0UUP 4 (BJTFS + +BOTTFOT,PSQFMB 1 FU BM 3FGJOFE DIBSBDUFSJ[BUJPO
q #JTTFU- -VOH5 ,BFMJO. -VEXJH& %VCT33FGFSFODF WBMVFTGPSQFSJQIFSBMCMPPEMZNQIPDZUFQIFOPUZQFTBQQMJ
BOE SFGFSFODF WBMVFT PG UIF QFEJBUSJD 5 BOE #DFMM DPNQBSUNFOUT$MJOJDBM*NNVOPMPHZ
DBCMFUPUIFIFBMUIZBEVMUQPQVMBUJPOJO4XJU[FSMBOE&VS+ )BFNBUPM q $PNBOT#JUUFS8. EF(SPPU3 7BOEF#FFNE3 /FJKFOT ) )PQ 8$ (SPFOWFME , FU BM *NNVOPQIFOPUZQJOH PG CMPPEMZNQIPDZUFTJODIJMEIPPE3FGFSFODFWBMVFTGPSMZN QIPDZUFTVCQPQVMBUJPOT+1FEJBUS q
P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 2 , m a r z e c – k w i e c i e ń 2 0 11
PRACE ORYGINALNE / ORIGINAL ARTICLES
Subpopulacje limfocytów T i komórek NK we krwi obwodowej u zdrowych dzieci w wieku 3–19 lat T-cell and NK-cell subsets in peripheral blood of healthy children aged 3–19 years Maria Szczepańska1, Joanna Bulsa 2, Łukasz Sędek 2, Ewa Muszewska1, Aurelia Morawiec-Knysak1, Aleksander Matyl2, Alicja Sonsala 2, Bogdan Mazur3, Jacek Karpe 4, Tomasz Szczepański2
STRESZCZENIE Wstęp. Ocena poszczególnych subpopulacji komórek linii limfocytarnej krwi obwodowej ma istotne znaczenie w diagnostyce wielu zaburzeń u dzieci. Analiza wyników i możliwość oceny zmian w układzie limfoidalnym wymaga znajomości wartości odsetkowych i liczbowych poszczególnych linii limfocytów określonych dla zdrowej populacji. Cel. Celem aktualnej pracy było dokładne określenie wartości odsetkowych oraz bezwzględnych komórek układu limfoidalnego (subpopulacje linii limfocytów T i NK) we krwi obwodowej w populacji dzieci zdrowych. Materiał i metoda. Badania wykonano za pomocą 6-kolorowej cytometrii przepływowej u 40 zdrowych dzieci w wieku 3–19 lat. Wyniki. Przedstawione w niniejszym opracowaniu mogą posłużyć jako odniesienie do celów kontrolno-porównawczych dla wyników pacjentów z zaburzeniami w układzie immunologicznym w przebiegu różnego typu schorzeń. Jest to pierwsza w Polsce publikacja w tak szeroki sposób określająca rozkład wybranych subpopulacji komórek jednojądrzastych krwi obwodowej u dzieci. Słowa kluczowe: dzieci, limfocyty T, komórki NK
ABSTRACT Introduction. Evaluation of particular lymphocyte subsets in peripheral blood plays a significant role in diagnostics of many pediatric disorders. The knowledge of relative and absolute values of particular lymphocyte lineages in healthy population is essential to analyze results and to evaluate observed changes in immune system. Aim. The current study aimed at thorough evaluation of relative and absolute values of lymphoid cells (T and NK cell subsets) in peripheral blood of healthy children. Material and methods. The values of different lymphocyte subsets were evaluated using 6-color flow cytometry with regard to age and gender in children aged 3–19 years. Results. The results presented in the manuscript might serve as reference to assess the results of patients with immunological abnormalities in the course of various disorders. To our knowledge, this is the first Polish publication evaluating in such detail the composition of various subsets of mononuclear cells in peripheral blood in children. Key words: children, T-cell, NK-cell
Wprowadzenie #BEBOJF QPT[D[FHËMOZDI TVCQPQVMBDKJ LPNËSFL MJOJJ MJNGPDZUBSOFK LSXJ PCXPEPXFK NB JTUPUOF [OBD[FOJF X EJBHOPTUZDF XJFMV [BCVS[FÉ V E[JFDJ EP LUËSZDI OBMF NJÂE[Z JOOZNJ XSPE[POF J OBCZUF OJFEPCP SZ PEQPSOPvDJ DIPSPCZ IFNBUPMPHJD[OF OPXPUXPSZ VLBEVLSXJPUXËSD[FHP OJFLUËSF[BLBFOJB DIPSPCZ BMFSHJD[OF BTUNB BUPQPXF[BQBMFOJFTLËSZ
DIPSPCZ BVUPJNNVOPMPHJD[OF PSB[ TUBOZ QP QS[FT[D[FQJFOJV T[QJLVJOBS[EËXNJT[PXZDI<q>8XBSVOLBDI [ESPXJBVLBEJNNVOPMPHJD[OZXZLB[VKFBLUZXOPv¾ QPETUBXPX q PLSFvMBO NJBOFN UPMFSBODKJ q X TUP TVOLV EP BOUZHFOËX XBTOZDI BOUZHFOËX QPLBS NPXZDIPSB[BOUZHFOËXNJLSPGMPSZKFMJUPXFK6MVE[J VLBE JNNVOPMPHJD[OZ KFTU OJF[XZLMF EZOBNJD[OZ QPEMFHB OJFVTUBOOZN [NJBOPN X PEQPXJFE[J OB [BLBFOJF PTUSZ MVC QS[FXMFLZ TUBO [BQBMOZ PCFD P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 2 , m a r z e c – k w i e c i e ń 2 0 11
OPv¾ OPXPUXPSV 0EQPXJFEy JNNVOPMPHJD[OB VMFHB SËXOJFNPEZGJLBDKJQPEXQZXFNMFLËXJTVCTUBODKJ DIFNJD[OZDI 6EPXPEOJPOP QPOBEUP F X VLBE[JF MJNGPJEBMOZN [BDIPE[J XJFMF NPEZGJLBDKJ X [BMF OPvDJ PE XJFLV B SËOJDF UF KBLP OBUVSBMOZ QSPDFT EPKS[FXBOJB OBCZXBOJB QBNJÂDJ JNNVOPMPHJD[OFK BOBTUÂQOJFQSPDFTTUBS[FOJBTJÂ TQPETUBXEPUV NBD[FOJB[KBXJTLPSB[QSPDFTËXDIPSPCPXZDIXZTUÂ QVKDZDI[F[OBNJFOOJFXZT[D[ÂTUPvDJXPLSFvMP OFK HSVQJF XJFLPXFK <q> ;BPCTFSXPXBOP QPOBEUP F XBSUPvDJ QPT[D[FHËMOZDI TVCQPQVMBDKJ MJNGPDZUËX XZLB[VKSËOJDFX[BMFOPvDJPEQDJ<> "OBMJ[B XZOJLËX J NPMJXPv¾ PDFOZ XQZXV [NJBOXVLBE[JFMJNGPJEBMOZNXZNBHB[OBKPNPvDJ XBSUPvDJ PETFULPXZDI J MJD[CPXZDI QPT[D[FHËMOZDI MJOJJMJNGPDZUËXPLSFvMPOZDIEMB[ESPXFKQPQVMBDKJ
Pediatr Pol 2011; 86 (2): 123–132 © 2011 by Polskie Towarzystwo Pediatryczne Otrzymano/Received: 12.01.2011 Zaakceptowano do druku/Accepted: 23.01.2011 Katedra i Klinika Pediatrii, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Kierownik: Dr hab. n. med. Katarzyna Ziora
1
2 Katedra i Klinika Pediatrii, Hematologii i Onkologii Dziecięcej, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Tomasz Szczepański
Katedra Mikrobiologii i Immunologii, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Wojciech Król 3
4 Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Kierownik: prof. dr hab. Hanna Misiołek
Konflikt interesu/ Conflicts of interest: Autorzy pracy nie zgłaszają konfliktu interesów Adres do korespondencji/ Address for correspondence: Prof. dr hab. n. med. Tomasz Szczepański Katedra i Klinika Pediatrii, Hematologii i Onkologii Dziecięcej Ul. 3 Maja 13/15 41-800 Zabrze Tel./Fax. 32 2736075 e-mail: [email protected] Pracę wykonano w ramach grantu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego Nr N407 008 32/0179 i badań statutowych KNW 1-044/08 Śląskiego Uniwersytetu Medycznego.
124
PRACE ORYGINALNE / ORIGINAL ARTICLES 5FDIOJLB DZUPNFUSJJ QS[FQZXPXFK TUBOPXJ JTUPUOF EJBHOPTUZD[OJF OBS[ÂE[JF E[JÂLJ LUËSFNV NPMJXFTUBPTJÂT[ZCLJFSP[QP[OBOJF B UBLFNP OJUPSPXBOJF SËOFHP UZQV [BCVS[FÉ X VLBE[JF JN NVOPMPHJD[OZN1PQS[F[XZLSZXBOJFQPXJFS[DIOJP XZDI PSB[ XFXOUS[LPNËSLPXZDI BOUZHFOËX QS[Z VZDJV TQFDZGJD[OZDI QS[FDJXDJB NPOPLMPOBMOZDI XJFMPQBSBNFUSZD[OBDZUPNFUSJBQS[FQZXPXBVNP MJXJBEPLBEOFSP[SËOJFOJFQPT[D[FHËMOZDILPNËSFL VLBEV MJNGPJEBMOFHP XF LSXJ PCXPEPXFK QP[XBMB OBPDFOÂJDIEPKS[FXBOJBJTQPTËCBLUZXBDKJ< > 0HSPNOZQPTUÂQXE[JFE[JOJFDZUPNFUSJJQS[FQZXP XFK LUËSZEPLPOBTJÂXPTUBUOJDIMBUBDI PSB[T[F SPLBEPTUÂQOPv¾DPSB[UPXJÂLT[FKMJD[CZQS[FDJXDJB NPOPLMPOBMOZDIJPEQPXJFEOJDIGMVPSPDISPNËXEBKF NPMJXPv¾ SËXOPD[FTOFHP P[OBD[BOJB LPNCJOBDKJ T[FvDJV J XJÂDFK SËOZDI BOUZHFOËX 1P[XBMB UP OB [NOJFKT[FOJF PCKÂUPvDJ QSËCFL QPCJFSBOZDI EP CB EBÉ DP NB T[D[FHËMOF [OBD[FOJF X QPQVMBDKJ E[JF DJÂDFK B [XBT[D[B V E[JFDJ NPET[ZDI J OJFNPXMU 8BSUPv¾ EJBHOPTUZD[OB XTQPNOJBOFK LPMPSPXFK BOBMJ[ZDZUPNFUSZD[OFK[OBD[OJFQS[FXZT[BNFUPEZ MVCLPMPSPXF<> %PLBEOFVTUBMFOJFXBSUPvDJSFGFSFODZKOZDIVLB EVMJNGPDZUBSOFHPVPTËC[ESPXZDINBPHSPNOF[OB D[FOJF EMB XBvDJXFK JOUFSQSFUBDKJ XZOJLËX CBEBOJB DZUPNFUSZD[OFHP X QS[ZQBELV SËOJDPXBOJB XJFMV TDIPS[FÉ JNNVOPIFNBUPMPHJD[OZDI NJO [BCVS[FÉ PEQPSOPvDJD[ZDIPSËCIFNBUPPOLPMPHJD[OZDI *TUOJFKFXJFMFEBOZDI[QJvNJFOOJDUXBvXJBUPXFHP OB UFNBU SP[LBEV TVCQPQVMBDKJ MJNGPDZUËX V [ESP XZDIPTËCEPSPTZDIXSËOZDIHSVQBDIXJFLPXZDI BUBLFJDI[SËOJDPXBOJBX[BMFOPvDJPEQDJ< > 8JÂLT[Pv¾ [ UZDI CBEBÉ PQJFSB TJÂ OB XZLPS[Z
TUBOJV MVC LPMPSPXFK DZUPNFUSJJ QS[FQZXPXFK +FEOBLF EPOJFTJFOJB DIBSBLUFSZ[VKDF TVCQPQVMB DKFMJNGPDZUËXLSXJPCXPEPXFKJLPNËSFL/,VE[JFDJ [ESPXZDITOJFMJD[OF $FMFN BLUVBMOFK QSBDZ CZP EPLBEOF PLSFvMFOJF XBSUPvDJ PETFULPXZDI PSB[ CF[X[HMÂEOZDI LPNËSFL VLBEVMJNGPJEBMOFHP TVCQPQVMBDKFMJOJJMJNGPDZUËX5 J/, XFLSXJPCXPEPXFKXQPQVMBDKJE[JFDJ[ESPXZDI QS[Z XZLPS[ZTUBOJV LPMPSPXFK DZUPNFUSJJ QS[FQZ XPXFK B UBLF QPSËXOBOJF V[ZTLBOZDI XBSUPvDJ XCBEBOFKHSVQJF[VX[HMÂEOJFOJFNQDJJXJFLV
Materiał i Metody 1SËCLJ LSXJ PCXPEPXFK V[ZTLBOF PE [ESPXZDI E[JFDJPSB[NPE[JFZXQS[FE[JBMFXJFLPXZNPEEP MBU q
NFEJBOB SPLV QPEEBOP BOB MJ[JF [B QPNPD DZUPNFUSJJ QS[FQZXPXFK #BEBO QPQVMBDKÂ E[JFXD[ZOFLJDIPQDËX QPE[JFMPOP XFEVHXJFLVOBUS[ZLPMFKOFHSVQZqMBU HSVQB O CBEBOZDI X UZN DIPQDËX PSB[ E[JFX D[ZOLJ NFEJBOBXJFLV SPLV
qMBU HSVQB O CBEBOZDIqDIPQDËXPSB[E[JFXD[ZOFL NF EJBOBXJFLV SPLV PSB[qMBU HSVQBO CBEBOZDI XUZNDIPQDËXPSB[E[JFXD[ZOLJ NF EJBOBXJFLV SPLV %SPHOBLVDJBZZPCXPEPXFKLBEPSB[PXPQP CJFSBOP NM LSXJ OB BOUZLPBHVMBOU OJFGSBLDKPOP XBOBIFQBSZOB
BOBTUÂQOJFQPEEBXBOPKBOBMJ[JF XD[BTJFOJFEVT[ZNOJHPE[JOZPENPNFOUVQP CSBOJB8CBEBOFKHSVQJFE[JFDJOJFTUXJFSE[POPPC KBXËX JOGFLDKJ D[Z PEDIZMFÉ X CBEBOJV GJ[ZLBMOZN XSPE[POZDI DIPSËC P QPEPV HFOFUZD[OZN [BCV S[FÉPEQPSOPvDJ%[JFDJOJFQS[ZKNPXBZBEOZDIMF
Tabela I. Panel przeciwciał monoklonalnych do oceny subpopulacji limfocytów T i NK Table I. Monoclonal antibodies used for assessment of T and NK cell subsets
PerCP
PE-Cy
1
Lp CD2 BD
FITC CD7 BD
PE
CD3 BD
CD56 BD
CD5 BD
APC
CD8 BD
APC-Cy
2
CD45RO Dako
CD45RA Dako
CD3 BD
CD4 BD
CD27 BD
CD8 BD
3
CD45RO Dako
CD197 BD Phamingen
CD3 BD
CD19 BD
CD27 BD Phamingen
CD8 BD
4
TCRαβ BD
TCRγδ BD
CD3 BD
CD4 BD
CD25 BD
CD8 BD
5
CD2 BD
CD56 BD
CD3 BD
CD16 BD
CD94 BD Phamingen
CD8 BD
6
Perforyna BD Phamingen
CD56 BD
CD3 BD
CD69 BD
HLA-DR BD
CD8 BD
7
CD57 BD
CD38 BD
CD3 BD
CD56 BD
CD4 BD
CD8 BD
8
Vα24 Immunotech
Vβ11 Immunotech
CD3 BD
CD56 BD
CD4 BD
CD8 BD
Przeciwciała monoklonalne stosowane w badaniu: BD – Becton Dickinson, San Jose, CA, USA BD Pharmingen – Becton Dickinson Pharmingen-Biosciences, La Jolla, CA, USA Dako – Dakopatts, Glostrup, Dania Immunotech – Immunotech, Marsylia, Francja FITC: izotiocyjanian fluoresceiny; PE: fikoerytryna; PerCP: peridininino-chlorofil; PE-Cy7: fikoerytryna-cyjanina 7; APC: allofikocyjanina; APC-Cy7: allofikocyjanina-cyjanina 7. P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 2 , m a r z e c – k w i e c i e ń 2 0 11
125
PRACE ORYGINALNE / ORIGINAL ARTICLES
Tabela II. Odsetek limfocytów T i wybranych subpopulacji limfocytów T we krwi obwodowej u dzieci zdrowych w trzech grupach wiekowych Table II. Relative values of T cells and various T-cell subsets in peripheral blood in healthy children in three age groups
Subpopulacje limfocytów [%]
3–10 lat
10–15 lat
15–19 lat
p
Limfocyty T
70,5 (60,3–85,5)
69,3 (41,0–78,0)
64,6 (36,7–91,9)
0,7305
Limfocyty T CD4+
33,7 (26,7–58,0)
34,2 (11,4–49,4)
35,9 (18,3–44,1)
0,6344
Limfocyty T CD8+
25,4 (15,1–41,9)
19,1 (8,4–39,7)
25,6 (9,7–42,1)
0,0910
Limfocyty T CD45RA+
41,6 (32,4–63,9)
33,0 (12,2–50,6)
33,5 (14,0–51,3)
0,0579
Limfocyty T CD45RO+
25,2 (14,5–46,3)
27,3 (15,2–56,1)
27,2 (15,5–46,8)
0,4614
Limfocyty T αβ +
64,3 (56,7–82,3)
65,1 (39,7–74,6)
63,1 (33,8–86,2)
0,7831
Limfocyty T γδ +
5,0 (3,0–14,6)
4,8 (0,6–14,1)
2,9 (1,8–17,0)
0,8708
Limfocyty T CD45RA+CD4+
20,1 (13,3–37,8)
18,9 (6,8–28,5)
16,8 (7,5–28,4)
0,1646
Limfocyty T CD45RA+CD8+
18,8 (6,9–25,6)
12,7 (3,8–29,9)
14,1 (6,3–27,5)
0,1779
Limfocyty T CD45RA+CD27+
38,5 (19,1–63,1)
31,7 (0,7–49,1)
29,9 (12,6–50,8)
0,0832
Limfocyty T CD45RO+CD4+
13,5 (8,7–25,9)
16,0 (11,3–22,5)
17,9 (10,1–32,8)
0,1605
Limfocyty T CD45RO+CD8+
7,9 (3,9–20,2)
6,5 (3,3–31,3)
8,2 (3,4–15,9)
0,9600
Limfocyty T CD45RO+CD27+
25,1 (12,8–35,5)
23,0 (10,2–45,5)
23,5 (14,6–42,8)
0,8121
Limfocyty T CD45RO+CD28+
18,6 (9,7–20,8)
23,2 (10,1–32,2)
22,0 (13,3–38,1)
0,2990
Limfocyty T CD38+
50,3 (26,3–71,4)
38,7 (26,4–56,4)
35,9 (5,1–50,5)
0,9060
Limfocyty T CD38+CD8+
20,3 (9,0–26,2)
14,6 (9,5–28,9)
11,4 (1,8–22,0)
0,0194
Limfocyty T CD25+
5,6 (2,5–15,8)
5,5 (1,6–7,1)
5,5 (1,9–15,3)
0,5976
Limfocyty T CD25+CD4+
4,5 (2,3–7,5)
4,6 (1,3–5,8)
3,8 (1,9–8,3)
0,7981
Limfocyty T CD25+CD8+
0,37 (0–9,85)
0,56 (0–5,24)
0,7 (0–12,0)
0,7160
Limfocyty T HLA-DR+
6,1 (2,8–13,6)
4,9 (1,7–13,7)
5,7 (3,5–18,5)
0,5572
Limfocyty T CD69+
2,2 (0,5–9,3)
3,6 (0,1–11,7)
2,8 (0,3–7,1)
0,2163
Limfocyty T HLA-DR+CD69+
0,39 (0,0008–1,5)
0,4 (0,0006–4,2)
0,7 (0,3–3,6)
0,3587
Limfocyty T HLA-DR+CD57+
1,6 (0,28–2,6)
0,9 (0,3–8,4)
1,1 (0,001–7,8)
0,6531
Limfocyty T CD57+
6,2 (3,6–17,1)
7,4 (0,7–23,6)
7,4 (2,4–26,9)
0,3213
Limfocyty T Vα24+ Vβ11+
0,0005 (0–0,002)
0,2 (0–0,6)
0,001 (0–0,6)
0,1821
Limfocyty T Perforyna+
1,4 (0,001–10,5)
1,5 (0,0003–5,5)
1,2 (0,3–12,0)
0,1725
Limfocyty T CD56+
1,1 (0,43–4,9)
2,0 (0,5–5,1)
2,4 (0,3–5,7)
0,1253
Limfocyty T CD16+
0,5 (0,1–3,0)
0,7 (0,0002–2,6)
0,6 (0,1–6,4)
0,4472
Limfocyty T CD16+CD8+
0,2 (0,001–2,0)
0,3 (0,001–1,9)
0,4 (0,001–1,4)
0,3088
Limfocyty T CD94+
3,3 (1,92–11,3)
4,0 (0,001–8,3)
4,0 (1,8–30,6)
0,2154
Wartości odsetkowe przedstawiono w postaci mediany (minimum–maksimum) p – prawdopodobieństwo w teście ANOVA
LËX1BDKFODJJJDIPQJFLVOPXJF[PTUBMJQPJOGPSNPXB OJPT[D[FHËBDIFLTQFSZNFOUV OBVE[JBXLUËSZN XZSB[JMJ vXJBEPN [HPEÂ #BEBOJF [PTUBP [BBLDFQ UPXBOFQS[F[,PNJTKÂ#JPFUZD[Oh6.X,BUPXJDBDI OS[HPEZ// 0[OBD[FOJBDBLPXJUFKMJD[CZMFVLPDZUËXXZLP OZXBOP [B QPNPD BOBMJ[BUPSB IFNBUPMPHJD[OFHP .JDSP%JGG ** $PVMUFS 64" *NNVOPGFOPUZQJ[BDKÂ LBEFKQSËCLJXZLPOBOPNFUPELPMPSPXFKDZUP NFUSJJQS[FQZXPXFKOBDZUPNFUS[FQS[FQZXPXZN P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 2 , m a r z e c – k w i e c i e ń 2 0 11
#%'"$4$BOUP %PBOBMJ[ZEBOZDI XZLPS[ZTUBOP QSPHSBNLPNQVUFSPXZ%*7" GJSNZ#FDUPO%JDLJO TPO #JPTDJFODFT 4BO +PTF $" 64" ;BTUPTP XBOPNFUPEÂ[OBLPXBOJBQFOFKLSXJ[OBTUÂQD[ MJ[FSZUSPDZUËX$FMFNPLSFvMFOJBQPT[D[FHËMOZDI TVCQPQVMBDKJ MJNGPDZUËX [BTUPTPXBOP QBOFM LPNCJOBDKJ QS[FDJXDJB NPOPLMPOBMOZDI [HPEOJF [F TUBOEBSEPXZN QSPUPLPFN CBSXJFOJB ,PN CJOBDKF QS[FDJXDJB XDIPE[DF X TLBE XZLPS[Z TUBOFHP QBOFMV EJBHOPTUZD[OFHP QS[FETUBXJPOP
126
PRACE ORYGINALNE / ORIGINAL ARTICLES X UBCFMJ * XZT[D[FHËMOJPOP UBLF QPT[D[FHËMOF G MVPSPDISPNZ 1PXJFS[DIOJPXF NBSLFSZ LPNËSLP XF [PTUBZ PLSFvMPOF [HPEOJF [ PCPXJ[VKD LMB TZGJLBDK LPNQMFLTËX SËOJDPXBOJB $% DMVTUFS PG EJGGFSFOUJBUJPO "OBMJ[BTUBUZTUZD[OB 8BSUPvDJ CF[X[HMÂEOF vSFEOJB PEDIZMFOJF TUBOEBS
EPXF PSB[ QSPDFOUPXF NFEJBOB NJOJNVNqNBL TJNVN MJNGPDZUËX 5 J /, PSB[ JDI XZCSBOZDI TVC QPQVMBDKJ QS[FETUBXJPOP [ VX[HMÂEOJFOJFN QPE[JBV XFEVH US[FDI HSVQ XJFLPXZDI q q S q S J q S PSB[ QDJ %P QPSËXOBOJB XBSUPvDJ MJNGPDZUËX X XZPESÂCOJPOZDI QPEHSVQBDI B UBLF V DIPQDËX J E[JFXD[ZOFL [BTUPTPXBOP UFTU "/07" +BLPJTUPUOQS[ZKÂUPXBSUPv¾Q
Tabela III. Liczba limfocytów T i wybranych subpopulacji limfocytów T we krwi obwodowej u dzieci zdrowych w trzech grupach wiekowych Table III. Absolute values of T cells and various T-cell subsets in peripheral blood in healthy children in three age groups
Subpopulacje limfocytów [G/l]
3–10 lat
10–15 lat
15–19 lat
p
Limfocyty T
2,12 ± 0,71
1,58 ± 0,42
1,83 ± 0,55
0,0573
Limfocyty T CD4+
1,10 ± 0,46
0,78 ± 0,30
0,95 ± 0,28
0,0730
Limfocyty T CD8+
0,76 ± 0,27
0,47 ± 0,25
0,66 ± 0,27
0,0284
Limfocyty T CD45RA+
1,36 ± 0,59
0,85 ± 0,34
0,96 ± 0,31
0,0114
Limfocyty T CD45RO+
0,79 ± 0,29
0,68 ± 0,36
0,87 ± 0,36
0,4707
Limfocyty T αβ +
1,97 ± 0,66
1,48 ± 0,44
1,73 ± 0,51
0,0755
Limfocyty T γδ +
0,17 ± 0,08
0,13 ± 0,07
0,14 ± 0,11
0,3698
Współczynnik CD4+/C8+
1,49 ± 0,47
1,78 ± 0,53
1,56 ± 0,55
0,3288
Limfocyty T CD45RA+CD4+
0,73 ± 0,4
0,45 ± 0,22
0,50 ± 0,2
0,0300
Limfocyty T CD45RA+CD8+
0,54 ± 0,21
0,33 ± 0,19
0,43 ± 0,17
0,0364
Limfocyty T CD45RA+CD27+
1,24 ± 0,65
0,75 ± 0,40
0,85 ± 0,30
0,1204
Limfocyty T CD45RO+CD4+
0,44 ± 0,17
0,38 ± 0,16
0,52 ± 0,19
0,1962
Limfocyty T CD45RO+CD8+
0,24 (0,06–0,47)
0,14 (0,06–0,32)
0,21 (0,09–0,56)
0,8201
Limfocyty T CD45RO+CD27+
0,70 ± 0,23
0,58 ± 0,33
0,70 ± 0,26
0,4889
Limfocyty T CD45RO+CD28+
0,51 ± 0,16
0,52 ± 0,19
0,66 ± 0,23
0,2040
Limfocyty T CD38+
1,52 ± 0,59
0,93 ± 0,29
0,92 ± 0,41
0,0021
Limfocyty T CD38+CD8+
0,57 ± 0,22
0,40 ± 0,18
0,31 ± 0,16
0,0039
Limfocyty T CD25+
0,16 ± 0,07
0,11± 0,04
0,18 ± 0,13
0,1825
Limfocyty T CD25+CD4+
0,13 ± 0,05
0,09 ± 0,04
0,11 ± 0,06
0,1707
Limfocyty T CD25+CD8+
0,01 (0–0,19)
0,01 (0–0,098)
0,02 (0–0,45)
0,4673
Limfocyty T HLA-DR+
0,22 ± 0,14
0,14 ± 0,07
0,19 ± 0,08
0,1112
0,05 (0,017–0,14)
0,09 (0,02–0,37)
0,07 (0,01–0,21)
0,4115
Limfocyty T CD69+ Limfocyty T HLA-DR+CD69+
0,01 (0,00002–0,035)
0,01(0–0,207)
0,02(0,008–0,14)
0,5320
Limfocyty T HLA-DR+CD57+
0,04 (0,00004–0,09)
0,02 (0,008–0,091)
0,03 (0,02–0,16)
0,6959
0,16 (0,1–0,69)
0,16 (0,02–0,42)
0,24 (0,07–0,79)
0,2309
0,00002 (0,00001–0,009)
0,005 (0–0,007)
0,00003 (0,00001–0,01)
0,3256
0,04 (0,00001–0,12)
0,04 (0,00001–0,14)
0,04 (0,006–0,3)
0,1601
0,04 ± 0,03
0,06 ± 0,04
0,07 ± 0,03
0,1820
Limfocyty T CD57+ Limfocyty T Vα24+ Vβ11+ Limfocyty T Perforyna+ Limfocyty T CD56+ Limfocyty T CD16+ Limfocyty T CD16+CD8+ Limfocyty T CD94+
0,01 (0,005–0,04)
0,02 (0,00001–0,95)
0,02 (0,004–0,22)
0,4580
0,01 (0,00001–0,03)
0,01 (0,00001–0,05)
0,01 (0,00001–0,02)
0,3111
0,11 (0,06–0,22)
0,10 (0,00003–0,18)
0,09 (0,06–0,58)
0,1200
Wartości liczbowe przedstawiono w postaci średniej ± odchylenie standardowe w przypadku rozkładu normalnego, w pozostałych przypadkach w postaci mediany (minimum–maksimum) p – prawdopodobieństwo w teście ANOVA P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 2 , m a r z e c – k w i e c i e ń 2 0 11
127
PRACE ORYGINALNE / ORIGINAL ARTICLES
Wyniki 8BSUPvDJ MJNGPDZUËX 5 PSB[ JDI TVCQPQVMBDKJ PETF UFL XF LSXJ PCXPEPXFK PSB[ JDI XBSUPv¾ CF[X[HMÂE OB X QPT[D[FHËMOZDI HSVQBDI XJFLPXZDI [PTUBZ T[D[FHËPXP TDIBSBLUFSZ[PXBOF X UBCFMBDI **q*** 1PQVMBDKB MJNGPDZUËX 5 LUËS XZPESÂCOJPOP OB QPETUBXJF QP[ZUZXOFK FLTQSFTKJ BOUZHFOV $% TUB OPXJB XHSVQJFE[JFDJqMBU XHSVQJF qMBUPSB[ XHSVQJFqMBUJOJFSËOJB
TJÂ QPNJÂE[Z CBEBOZNJ QPEHSVQBNJ 8BSUPvDJ CF[ X[HMÂEOF MJNGPDZUËX 5 XZLB[ZXBZ UFOEFODKÂ NBMF KD X HSVQJF E[JFDJ PE EP MBU /JF CZP SËOJD X [BLSFTJF TVCQPQVMBDKJ MJNGPDZUËX QPNPDOJD[ZDI $% $% OBUPNJBTU MJD[CB MJNGPDZUËX DZUPUPL TZD[OZDI $% $% CZBOBKOJT[BXHSVQJFE[JF DJ PE q MBU 4VCQPQVMBDKB MJNGPDZUËX OBJXOZDI PJNNVOPGFOPUZQJF$% $%3" DIBSBLUFSZ[PXB B TJÂ OBKOJT[ZNJ XBSUPvDJBNJ MJD[CPXZNJ X HSVQJF
Tabela IV. Limfocyty całkowite i wybrane subpopulacje limfocytów T u dziewcząt i chłopców zdrowych – rozkład procentowy limfocytów krwi obwodowej Table IV. Relative values of T cells and various T-cell subsets in peripheral blood in healthy boys and girls
Subpopulacje limfocytów [%]
Dziewczęta
Chłopcy
p
Limfocyty T
70,4 (60,3–84,5)
64,4 (36,7–91,9)
0,2705
Limfocyty T CD4+
34,8 (28,1–58,0)
33,7 (11,4–49,0)
0,1158
Limfocyty T CD8+
20,3 (14,5–39,7)
23,8 (8,4–42,2)
0,9047
Limfocyty T CD45RA+
40,3 (29,2–63,9)
55,5 (14,6–58,9)
0,4058
Limfocyty T CD45RO+
44,4 (19,9–56,1)
40,6 (14,5–46,8)
0,1853
Limfocyty T αβ +
66,4 (52,7–82,3)
62,6 (33,8–86,2)
0,2355
Limfocyty T γδ +
4,7 (1,8–14,6)
4,4 (0,6–17,0)
0,8727
Limfocyty T CD45RA+CD4+
20,2 (11,7–36,1)
18,6 (6,8–37,8)
0,2657
Limfocyty T CD45RA+CD8+
13,6 (9,9–29,9)
16,6 (3,8–27,5)
0,9893
Limfocyty T CD45RA+CD27+
36,8 (0,7–63,1)
30,5 (7,6–57,6)
0,6709
Limfocyty T CD45RO+CD4+
16,6 (10,0–32,8)
15,7 (8,7–24,0)
0,1296
Limfocyty T CD45RO+CD8+
8,1 (4,7–33,0)
6,9 (3,3–20,2)
0,4641
Limfocyty T CD45RO+CD27+
25,1 (10,2–45,5)
22,8 (10,2–45,5)
0,4084
Limfocyty T CD45RO+CD28+
22,0 (12,6–34,4)
19,2 (9,7–38,2)
0,6234
Limfocyty T CD38+
42,1 (26,3–71,4)
43,3 (5,1–63,4)
0,4747
Limfocyty T CD38+CD8+
18,1 (7,3–28,9)
13,5 (0–24,1)
0,1614
5,6 (1,6–7,3)
5,4 (1,9–15,8)
0,5627
Limfocyty T CD25+CD4+
4,5 (1,3–7,3)
3,9 (1,3–8,3)
0,7348
Limfocyty T CD25+CD8+
0,6 (0,001–3,0)
0,5 (0–12,0)
0,3993
Limfocyty T HLA-DR+
5,4 (3,7–18,5)
5,3 (1,8–13,7)
0,4098
Limfocyty T CD25+
Limfocyty T CD69+
3,6 (0,5–11,7)
2,2 (0,3–7,6)
0,0723
Limfocyty T HLA-DR+CD69+
0,6 (0,001–6,5)
0,6 (0,001–4,2)
0,4738
Limfocyty T HLA-DR+CD57+
1,4 (0,3–7,9)
1,0 (0,001–8,4)
0,5447
Limfocyty T CD57+
6,0 (0,7–24,8)
7,9 (1,0–26,9)
0,3754
0,0021 (0,0003–0,6)
0,0012 (0–0,6)
0,3801
1,7 (0,0008–10,5)
1,3 (0,0003–12,0)
0,6940
Limfocyty T CD56+
1,9 (0,4–4,5)
1,4 (0,3–5,7)
0,5031
Limfocyty T CD16+
0,76 (0,0002–3,2)
0,5 (0,1–3,0)
0,1194
Limfocyty T CD16+CD8+
0,4 (0,001–1,9)
0,3 (0,0003–2,0)
0,1585
Limfocyty T CD94+
3,3 (0,001–30,6)
3,9 (2,0–19,9)
0,9778
Limfocyty T Vα24+ Vβ11+ Limfocyty T Perforyna+
Wartości odsetkowe przedstawiono w postaci mediany (minimum–maksimum) p – prawdopodobieństwo w teście ANOVA P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 2 , m a r z e c – k w i e c i e ń 2 0 11
128
PRACE ORYGINALNE / ORIGINAL ARTICLES
Tabela V. Limfocyty całkowite i wybrane subpopulacje limfocytów T u dziewcząt i chłopców zdrowych – wartości bezwzględne limfocytów krwi obwodowej Table V. Absolute values of T cells and various T-cell subsets in peripheral blood in healthy boys and girls
Subpopulacje limfocytów [G/l]
Dziewczęta
Chłopcy
p
Limfocyty T
1,93 ± 0,40
1,76 ± 0,71
0,4036
Limfocyty T CD4+
1,05 ± 0,34
0,88 ± 0,40
0,1903
Limfocyty T CD8+
0,63 ± 0,27
0,61 ± 0,31
0,8338
Współczynnik CD4+/C8+
1,75 ± 0,64
1,54 ± 0,47
0,2557
Limfocyty T CD45RA+
1,12 ± 0,38
1,0 ± 0,54
0,4058
Limfocyty T CD45RO+
0,86 ± 0,32
0,71 ± 0,35
0,1853
Limfocyty T αβ +
1,81 ± 0,42
1,64 ± 0,66
0,3542
Limfocyty T γδ +
0,15 ± 0,07
0,14 ± 0,10
0,8804
Limfocyty T CD45RA+CD4+
0,61 ± 0,27
0,52 ± 0,33
0,2657
Limfocyty T CD45RA+CD8+
0,44 ± 0,21
0,42 ± 0,21
0,7515
Limfocyty T CD45RA+CD27+
1,0 ± 0,49
0,90 ± 0,54
0,5146
Limfocyty T CD45RO+CD4+
0,51 ± 0,20
0,41 ± 0,17
0,1005
Limfocyty T CD45RO+CD8+
0,26 ± 0,23
0,21 ± 0,13
0,3632
Limfocyty T CD45RO+CD27+
0,74 ± 0,29
0,61 ± 0,28
0,1969
Limfocyty T CD45RO+CD28+
0,59 ± 0,19
0,53 ± 0,22
0,4100
Limfocyty T CD38+
1,19 ± 0,41
1,08 ± 0,58
0,4876
Limfocyty T CD38+CD8+
0,46 ± 0,18
0,38 ± 0,24
0,2649
Limfocyty T CD25+
0,15 ± 0,06
0,15 ± 0,11
0,8473
Limfocyty T CD25+CD4+
0,12 ± 0,05
0,11 ± 0,05
0,4720
Limfocyty T CD25+CD8+
0,01 (0,00002–0,12)
0,01 (0–0,45)
0,4939
Limfocyty T HLA-DR+
0,19 ± 0,09
0,17 ± 0,12
0,5142
Limfocyty T CD69+
0,12 ± 0,09
0,08 ± 0,05
0,0611
Limfocyty T HLA-DR+CD69+
0,017 (0,00002–0,21)
0,01 (0,00002–0,14)
0,4545
Limfocyty T HLA-DR+CD57+
0,04 (0,01–0,16)
0,02 (0,00004–0,15)
0,3934
0,21 ± 0,18
0,22 ± 0,15
0,7666
Limfocyty T CD57+ Limfocyty T Vα24+ Vβ11+ Limfocyty T Perforyna+ Limfocyty T CD56+
0,00005 (0,00001–0,013)
0,00002 (0–0,01)
0,3801
0,05 (0,00003–0,34)
0,04 (0,00001–0,28)
0,6160
0,06 ± 0,04
0,05 ± 0,03
0,2273
Limfocyty T CD16+
0,02 (0,00001–0,95)
0,01 (0,003–0,04)
0,1081
Limfocyty T CD16+CD8+
0,01 (0,00003–1,09)
0,008 (0,00001–0,03)
0,1510
Limfocyty T CD94+
0,09 (0,00003–0,62)
0,1 (0,06–0,58)
0,1510
Wartości liczbowe przedstawiono w postaci średniej ± odchylenie standardowe w przypadku rozkładu normalnego, w pozostałych przypadkach w postaci mediany (minimum–maksimum) p – prawdopodobieństwo w teście ANOVA
E[JFDJPEqMBU QPXZT[[BMFOPv¾PEOPUPXBOP UBLF EMB OBJXOZDI MJNGPDZUËX 5 $% J 5 $% ; LPMFJ TVCQPQVMBDKB MJNGPDZUËX QBNJÂDJ P JNNVOP GFOPUZQJF $% $%30 OJF XZLB[ZXBB [NJBO X CBEBOZDI HSVQBDI ;EFDZEPXBOB XJÂLT[Pv¾ MJN GPDZUËX 5 XZLB[ZXBB PCFDOPv¾ QPXJFS[DIOJPXFHP SFDFQUPSB MJNGPDZUËX 5 q 5$3αβ XF XT[ZTULJDI HSV QBDI X TUPTVOLV EP SFDFQUPSB 5$3γδ CF[ JTUPUOZDI
SËOJD X PCSÂCJF QPEHSVQ 4VCQPQVMBDKB BLUZXPXB OZDIMJNGPDZUËX5PGFOPUZQJF$% $% X[BLSF TJFXBSUPvDJMJD[CPXZDICZBOBKOJT[BXHSVQJFE[JFDJ OBKTUBST[ZDI'SBLDKBMJNGPDZUËX$% $% $% QPEPCOJFCZBOBKOJT[BXHSVQJFE[JFDJPEqMBU ; LPMFJ OJF XZLB[BOP SËOJD QPNJÂE[Z HSVQBNJ EMB BLUZXPXBOZDI MJNGPDZUËX $% $% MJNGPDZUËX 5)-"%3 .)$LMBTZ** PSB[TQFDZGJD[OZDIMJNGP
P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 2 , m a r z e c – k w i e c i e ń 2 0 11
129
PRACE ORYGINALNE / ORIGINAL ARTICLES
Tabela VI. Wybrane subpopulacje komórek NK u dzieci zdrowych w trzech grupach wiekowych – procent limfocytów krwi obwodowej Table VI. Relative values of various NK-cell subsets in peripheral blood in healthy children in three age groups
Subpopulacje komórek NK [%]
3–10 lat
10–15 lat
15–19 lat
p
Komórki NK CD2+
4,8 (0,7–12,4)
3,0 (1,3–20,3)
3,8 (1,7–10,6)
0,9420
Komórki NK CD16+
6,2 (1,3–14,6)
3,3 (0,6–16,9)
7,2 (3,8–22,4)
0,0750
Komórki NK CD16+CD56+
7,1 (2,3–13,2)
8,1 (0,001–16,9)
9,7 (1,0–22,4)
0,5752
Komórki NK CD16+CD56+CD94+
4,5 (1,5–10,4)
4,8 (0,002–13,5)
6,7 (0,5–18,4)
0,4015
Komórki NK CD56+
7,9 (3,4–15,1)
8,7 (0,3–17,7)
11,0 (1,6–23,6)
0,6217
Komórki NK CD16+CD57+
3,0 (1,0–9,1)
2,8 (0,0002–8,1)
3,9 (0,7–16,3)
0,6197
Komórki NK CD16+Perforyna+
3,0 (0,3–19,2)
4,3 (0,001–15,3)
4,3 (0,001–15,3)
0,7924
Wartości odsetkowe przedstawiono w postaci mediany (minimum–maksimum) p – prawdopodobieństwo w teście ANOVA
Tabela VII. Wybrane subpopulacje komórek NK u dzieci zdrowych w trzech grupach wiekowych – liczba limfocytów krwi obwodowej Table VII. Absolute values of various NK-cell subsets in peripheral blood in healthy children in three age groups
Subpopulacje komórek NK (G/L) Komórki NK CD2+
3–10 lat
10–15 lat
15–19 lat
p
0,22 ± 0,11
0,21 ± 0,08
0,23 ± 0,06
0,8473
Komórki NK CD16+
0,22 (0,1–0,51)
0,22 (0,02–0,3)
0,29 (0,07–0,65)
0,1975
Komórki NK CD16+CD56+
0,18 (0,09–0,39)
0,18 (0,00002–0,26)
0,24 (0,03–0,65)
0,4170
Komórki NK CD16+CD56+CD94+
0,12 (0,07–0,31)
0,12 (0,00001–0,24)
0,16 (0,02–0,54)
0,4015
0,24 ± 0,11
0,20 ± 0,09
0,27 ± 0,16
0,4319
Komórki NK CD16+CD57+
Komórki NK CD56+
0,09 (0,03–0,26)
0,08 (0,00001–0,15)
0,1 (0,008–0,48)
0,3129
Komórki NK CD16+Perforyna+
0,11 (0,01–0,44)
0,12 (0,00003–0,31)
0,15 (0,06–0,33)
0,9143
Wartości liczbowe przedstawiono w postaci średniej ± odchylenie standardowe w przypadku rozkładu normalnego, w pozostałych przypadkach w postaci mediany (minimum–maksimum) p – prawdopodobieństwo w teście ANOVA
Tabela VIII. Wybrane subpopulacje komórek NK krwi obwodowej u dziewcząt i chłopców zdrowych – rozkład procentowy Table VIII. Relative values of various NK-cell subsets in peripheral blood in healthy boys and girls
Subpopulacje komórek NK [%]
Dziewczęta
Chłopcy
p
Komórki NK CD2+
3,0 (1,7–12,4)
4,0 (0,7–20,3)
0,5254
Komórki NK CD16+
5,0 (2,2–14,7)
4,6 (0,6–22,4)
0,3860
Komórki NK CD16+CD56+
6,7 (2,4–13,0)
8,3 (0,001–22,4)
0,8245
Komórki NK CD16+CD56+CD94+
4,5 (1,0–12,2)
5,8 (0,0002–18,4)
0,6472
Komórki NK CD56+
7,7 (3,4–13,8)
9,7 (0,3–23,4)
0,3540
Komórki NK CD16+CD57+
2,1 (0,3–6,4)
4,2 (0,0002–16,3)
0,0655
4,4 (0,001–12,3)
3,5 (0,3–19,2)
0,6389
Komórki NK CD16+Perforyna+
Wartości odsetkowe przedstawiono w postaci mediany (minimum–maksimum) p – prawdopodobieństwo w teście ANOVA
DZUËX/,5 MJNGPDZUZ5XZLB[VKDFPCFDOPv¾NBSLF SËX QPXJFS[DIOJPXZDI DIBSBLUFSZTUZD[OZDI EMB LP NËSFL/, PGFOPUZQBDI7α 7β $% $% PSB[ $% $% XF LSXJ PCXPEPXFK X CBEBOZDI
HSVQBDI-JNGPDZUZ5[PCFDOPvDJQËyOFHPBOUZHFOV BLUZXBDZKOFHP$%SËXOJFOJFXZLB[ZXBZSËOJD QPNJÂE[ZCBEBOZNJHSVQBNJX[BLSFTJFXBSUPvDJPE TFULPXZDIJMJD[CPXZDI
P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 2 , m a r z e c – k w i e c i e ń 2 0 11
130
PRACE ORYGINALNE / ORIGINAL ARTICLES
Tabela IX. Wybrane subpopulacje komórek NK krwi obwodowej u dziewcząt i chłopców zdrowych – wartości bezwzględne Table IX. Absolute values of various NK-cell subsets in peripheral blood in healthy boys and girls
Subpopulacje komórek NK (G/L)
Dziewczęta
Chłopcy
p
Komórki NK CD2+
0,24 ± 0,08
0,21 ± 0,10
0,3074
Komórki NK CD16+
0,25 ± 0,12
0,26 ± 0,15
0,7566
Komórki NK CD16+CD56+
0,20 ± 0,08
0,15 ± 0,11
0,8245
Komórki NK CD16+CD56+CD94+
0,15 ± 0,07
0,15 ± 0,11
0,9326
Komórki NK CD56+
0,23 ± 0,08
0,24 ± 0,15
0,7710
Komórki NK CD16+CD57+
0,07 ± 0,06
0,11 ± 0,10
0,2206
Komórki NK CD16+Perforyna+
0,14 ± 0,09
0,15 ± 0,13
0,8177
Wartości liczbowe przedstawiono w postaci średniej ± odchylenie standardowe w przypadku rozkładu normalnego, w pozostałych przypadkach w postaci mediany (minimum–maksimum) p – prawdopodobieństwo w teście ANOVA
$IBSBLUFSZTUZLB QPQVMBDKJ MJNGPDZUËX 5 XBSUP vDJQSPDFOUPXFJCF[X[HMÂEOF VX[HMÂEOJBKDBSËOJDF [XJ[BOF [ QDJ QS[FETUBXJPOB [PTUBB X UBCFMBDI *7q7 8T[ZTULJF XBSUPvDJ OJF XZLB[ZXBZ JTUPUOZDI SËOJD X [BMFOPvDJ PE QDJ +FEZOJF TVCQPQVMBDKB MJNGPDZUËX 5 [ XD[FTOZN BOUZHFOFN BLUZXBDZKOZN $% XZLB[ZXBB UFOEFODKÂ EP OJT[ZDI XBSUPvDJ VDIPQDËX 8 UBCFMBDI 7*q*9 QS[FETUBXJPOF [PTUBZ XZCSB OF TVCQPQVMBDKF LPNËSFL /, -JNGPDZUZ /, [PTUBZ [SËOJDPXBOF X PQBSDJV P CSBL FLTQSFTKJ BOUZHFOV $% [ KFEOPD[FTO PCFDOPvDJ UBLJDI DIBSBLUFSZ TUZD[OZDI EMB UFK QPQVMBDKJ NBSLFSËX QPXJFS[DIOJP XZDI KBL$% $% $% $%JJDILPFLTQSFTKF /JF XZLB[BOP SËOJD XBSUPvDJ PETFULPXZDI J MJD[CP XZDI QPNJÂE[Z CBEBOZNJ HSVQBNJ XJFLPXZNJ PSB[ QPNJÂE[ZE[JFXD[ZOLBNJJDIPQDBNJ
Omówienie *NNVOPGFOPUZQPXB DIBSBLUFSZTUZLB TVCQPQVMBDKJ MJNGPDZUËX TUBOPXJ KFEO [ QPETUBXPXZDI UFDIOJL TUPTPXBOZDI X EJBHOPTUZDF VLBEV PEQPSOPvDJPXF HP 0E NFUPEZ XZLPS[ZTUZXBOFK XZD[OJF X CBEB OJBDI OBVLPXZDI QS[FLT[UBDJB TJÂ X XBOF OBS[Â E[JFXZLPS[ZTUZXBOFXSVUZOPXFKEJBHOPTUZDF NJO X T[D[FHËPXFK EJBHOPTUZDF DIPSËC SP[SPTUPXZDI VLBEVLSXJPUXËSD[FHP XUZNEPXZLSZXBOJBNJOJ NBMOFK DIPSPCZ SFT[ULPXFK PSB[ EP LXBMJGJLBDKJ CJPS DËXQS[FT[D[FQVOBS[EËX< > 8 DFMV XBvDJXFK JOUFSQSFUBDKJ XZOJLËX CBEBÉ VLBEVMJNGPDZUBSOFHP OJF[CÂEOFKFTUEPLBEOFPLSF vMFOJF[BLSFTVQSBXJEPXZDIXBSUPvDJQSPDFOUPXZDI PSB[ CF[X[HMÂEOZDI MJNGPDZUËX J JDI TVCQPQVMBDKJ XF LSXJ PCXPEPXFK #BEBOJB TVCQPQVMBDKJ MJNGPDZ UËX QSPXBE[POF V PTËC [ESPXZDI X SËOZDI PvSPE LBDICBEBXD[ZDID[ÂTUPXZLB[VKQFXOFSËOJDFQPE X[HMÂEFNEPCPSVCBEBOZDIHSVQPSB[JDIMJD[FCOPvDJ DP OBTUSÂD[B XJFMF USVEOPvDJ QPSËXOBXD[PJOUFSQSF
UBDZKOZDI $[ÂTUP QPELSFvMBOZ KFTU GBLU J SËOJDF X XZOJLBDI QPT[D[FHËMOZDI QSBDPXOJ [XJ[BOF T [ JDI MPLBMO TQFDZGJL PESÂCOPvDJBNJ BQBSBUVSZ PQSPHSBNPXBOJB QSPUPLPËX QS[ZHPUPXZXBOJB QSË CFL PSB[ JOUFSQSFUBDKJ EBOZDI 8ZEBKF TJÂ CZ¾ [BUFN JTUPUOFPQSBDPXBOJFXBSUPvDJSFGFSFODZKOZDIEMBLPO LSFUOFK QSBDPXOJ EJBHOPTUZD[OFK DP VNPMJXJ XB vDJX PDFOÂ EBOZDI J XZFMJNJOPXBOJF CÂEËX XZOJ LBKDZDI [ PQJTZXBOZDI QPXZFK USVEOPvDJ %VZN PHSBOJD[FOJFN X PLSFvMFOJV XBSUPvDJ SFGFSFODZKOZDI KFTUNBBMJD[FCOPv¾HSVQZCBEBXD[FKXQPQVMBDKBDI E[JFDJÂDZDI J XZTPLJF LPT[UZ P[OBD[FOJB KFEOPD[B TPXP XJFMV BOUZHFOËX QPXJFS[DIOJPXZDI OB LPNËS LBDI VLBEV CJBPLSXJOLPXFHP 8 XJFMV PvSPELBDI OJFVEBKFTJÂV[ZTLB¾PEQPXJFEOJFKMJD[CZQSËCFLPE E[JFDJ[ESPXZDI %BOF[QJvNJFOOJDUXBvXJBUPXFHPXZLB[VKSË OPSPEOF QPEFKvDJF EP XZ[OBD[BOJB XBSUPvDJ SFGFSFO DZKOZDIVLBEVMJNGPDZUBSOFHPOBQPETUBXJFCBEBOJB JNNVOPGFOPUZQV #BEBOJBLPNËSFLVLBEVMJNGPDZUBSOFHP[XZLP S[ZTUBOJFNJLPMPSPXFKDZUPNFUSJJQS[FQZXPXFK QS[FQSPXBE[POF QS[F[ #JTTFUB J XTQ <> PLSFvMBZ [NJBOZTLBEVQPT[D[FHËMOZDITVCQPQVMBDKJMJNGPDZ UËXX[BMFOPvDJPEQDJJXJFLVXHSVQJF[ESPXZDI PTËCEPSPTZDI8TQPNOJBOFCBEBOJFXQPSËXOBOJV [BLUVBMOZNXZLB[VKFQFXOFSËOJDF OJT[FXBSUP vDJXJÂLT[PvDJQBSBNFUSËXVEPSPTZDIXQPSËXOBOJV [ QPQVMBDK E[JFDJ
DP NPF CZ¾ [XJ[BOF [ GBLUFN OBUVSBMOFHP PCOJBOJB TJÂ XSB[ [ XJFLJFN MJD[FCOP vDJQPT[D[FHËMOZDIMJOJJMJNGPDZUBSOZDI6EPSPTZDI TUXJFSE[BTJÂOJT[FXBSUPvDJDBLPXJUFKMJD[CZMJNGP DZUËX B UBLF MJNGPDZUËX [ BOUZHFOBNJ QPXJFS[DI OJPXZNJ $% $% PSB[ $% 8BSUPvDJ MJNGPDZUËX OBJXOZDI$% $%3" $% J$% CZZXZT[F VE[JFDJ QS[ZQPSËXOZXBMOZDIXBSUPvDJBDIMJNGPDZ UËXQBNJÂDJ$% $%30 4UPTVOFLMJNGPDZUËX5 $% 5$% CZXZT[ZXHSVQJFEPSPTZDI/JT[F XBSUPvDJPETFULPXFJMJD[CPXFBLUZXPXBOZDIMJNGPDZ
P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 2 , m a r z e c – k w i e c i e ń 2 0 11
PRACE ORYGINALNE / ORIGINAL ARTICLES UËX5)-"%3 XZTUÂQPXBZXHSVQJFPTËCEPSPTZDI 1POBEUP PENJFOOJF OJ X OBT[ZN CBEBOJV TUXJFS E[POP SËOJDÂ OJFLUËSZDI XBSUPvDJ MJNGPDZUËX J JDI TVCQPQVMBDKJVLPCJFUXQPSËXOBOJV[NÂD[Z[OBNJ 4IFBSFS J XTQ <> X CBEBOJV QS[Z VZDJV LP MPSPXFK DZUPNFUSJJ OB EVFK HSVQJF [ESPXZDI PTËC NJFT[LBÉDËX NJBTU BNFSZLBÉTLJDI PLSFvMJMJ XBSUP vDJ TVCQPQVMBDKJ MJNGPDZUËX X QS[FE[JBMF XJFLPXZN PE VSPE[FOJB EP S 1POBEUP BVUPS[Z DJ QPUXJFS E[JMJ JOBKXZT[FXBSUPvDJMJNGPDZUËX5XZTUÂQPXBZ V E[JFDJ EP S J XZLB[ZXBZ UFOEFODKÂ NBMFKD XSB[[XJFLJFN;LPMFJTUXJFSE[JMJX[SPTUXSB[[XJF LJFNMJNGPDZUËXQBNJÂDJPGFOPUZQJF$% $%30 $% $%30 $% PSB[ $% $%30 $% 8ZLB[BMJ UBLF J BLUZXPXBOF MJNGPDZUZ VUS[ZNZ XBZTJÂXHSVQJFE[JFDJEPSOBX[HMÂEOJFTUB ZNQP[JPNJF QS[ZD[ZNMJNGPDZUZPGFOPUZQJF$% $% )-"%3 PSB[ $% $% )-"%3 $% PTJHOÂZOJFXJFMLJT[D[ZUQPNJÂE[ZqNJFTJDFN ZDJB BPGFOPUZQJF$% $% )-"%3 JMJNGPDZUZ $% $% )-"%3 $% QPNJÂE[Z B SP LJFNZDJB 4BOTPOJ J XTQ <> X QSBDZ QPvXJÂDPOFK CBEBOJV TVCQPQVMBDKJ MJNGPDZUËX V MVE[J X XJFLV q MBU [ XZLPS[ZTUBOJFN LPMPSPXFK DZUPNFUSJJ QS[FQZ XPXFK QS[FETUBXJMJ [NJBOZ [BDIPE[DF X VLBE[JF JNNVOPMPHJD[OZN PE XJFLV E[JFDJÂDFHP QP QËyO TUBSPv¾"VUPS[ZXZLB[BMJ JXSB[[XJFLJFNNBMFKF DBLPXJUBMJD[CBMJNGPDZUËX MJNGPDZUËX$% [BSËX OP $% KBL J $% OBUPNJBTU SPvOJF MJD[CB BLUZ XPXBOZDIMJNGPDZUËX5PGFOPUZQJF$% )-"%3 8 CBEBOJV XZLB[BOP QPOBEUP [OBD[D FLTQBOTKÂ MJNGPDZUËX/,PJNNVOPGFOPUZQBDI$% $% $% $%$% $%$% -JNGPDZUZ QB NJÂDJ $% $%30 VUS[ZNZXBZ TUBF XBSUPvDJ XFXT[ZTULJDIHSVQBDIXJFLPXZDI ,PMFKOF CBEBOJF TVCQPQVMBDKJ MJNGPDZUËX [ XZ LPS[ZTUBOJFN qLPMPSPXFK DZUPNFUSJJ QS[FQZXP XFK QS[FQSPXBE[POF QS[F[ $PNBOT#JUUFS J XTQ <> X MJD[OFK HSVQJF XDIPE[DFK X TLBE [ESPXFK QPQV MBDKJ NPF TVZ¾ KBLP XJBSZHPEOF ySËEP XBSUPvDJ SFGFSFODZKOZDIXXJFLVPEOBSPE[JOEPEPSPTPvDJ8 CBEBOJVQSFDZ[ZKOJFPLSFvMPOP[NJBOZJMPvDJPXFMJN GPDZUËXX[BMFOPvDJPEXJFLV4UXJFSE[POP FMJD[CB MJNGPDZUËX5 $% X[SBTUBPLPP SB[BQPQPSP E[JF TUPQOJPXPPCOJBKDTJÂ[XJFLJFNEPPLPPS EP XBSUPvDJ XZKvDJPXZDI J PTJHBKD PLPP LSPUOJF OJT[ XBSUPv¾ V EPSPTZDI 1POBEUP BVUPS[Z [XSB DBKVXBHÂOB[OBD[FOJFKFEOPD[BTPXFHPP[OBD[BOJB XBSUPvDJQSPDFOUPXZDIPSB[CF[X[HMÂEOZDIQPT[D[F HËMOZDI MJNGPDZUËX DP VNPMJXJ QFO JOUFSQSFUBDKÂ XZOJLËXCBEBÉXEBOFKHSVQJFXJFLPXFK OQQSPDFO UPXZ VE[JB QPT[D[FHËMOZDI MJOJJ MJNGPDZUËX [NJFOJB TJÂ[XJFLJFN BQS[FKvDJPXBQS[FXBHBPETFULBKFEOFK MJOJJ NPF XQZXB¾ OB X[HMÂEOF PCOJFOJF TJÂ PE TFULB QP[PTUBZDI MJOJJ QS[Z JDI TUBZDI XBSUPvDJBDI
CF[X[HMÂEOZDI "VUPS[Z QPUXJFSE[BK QPOPXOJF F X XJFLV E[JFDJÂDZN MJD[CB MJNGPDZUËX KFTU [OBD[OJF XZT[BXQPSËXOBOJV[PLSFTFNEPSPTPvDJ #BEBOJF .D$MPTLFZmB J XTQ <> [ XZLPS[ZTUB OJFN LPMPSPXFK DZUPNFUSJJ QS[FQZXPXFK QP[XPMJP OB PLSFvMFOJF QSBXJEPXZDI XBSUPvDJ QSPDFOUPXZDI PSB[ CF[X[HMÂEOZDI MJNGPDZUËX 5 X [ESPXFK QPQVMB DKJ #BEBOJF QS[FQSPXBE[POP X US[FDI HSVQBDI XJF LPXZDIOPXPSPELËX E[JFDJPSB[EPSPTZDI"VUPS[Z QSBDZ [BPCTFSXPXBMJ X[SPTU XBSUPvDJ QSPDFOUPXZDI BLUZXPXBOZDI MJNGPDZUËX 5 )-"%3 PSB[ 5 )-" %3 $% XSB[ [ XJFLJFN [BSËXOP XvSËE MJNGP DZUËX$% KBLJ$% ;LPMFJQPQVMBDKBMJNGPDZUËX PGFOPUZQJF$% $% $% $% PSB[$% $% XZLB[ZXBB TUPQOJPXZ TQBEFL QPD[XT[Z PE XJFLVOPXPSPELPXFHPEPEPSPTPvDJ1POBEUPTUXJFS E[POPOBSBTUBOJF[XJFLJFNMJNGPDZUËXQBNJÂDJPJN NVOPGFOPUZQJF $% $%30 $% PSB[ $% $%30 $% ; LPMFJ CBEBOJF & EF 7SJFT J XTQ <> EPUZD[ZP PLSFvMFOJBTVCQPQVMBDKJMJNGPDZUËX[BQPNPDLP MPSPXFK DZUPNFUSJJ QS[FQZXPXFK V E[JFDJ X S 8 CBEBOJV XZLB[BOP J MJD[CB MJNGPDZUËX 5 SPvOJF XQJFSXT[ZDIEOJBDIQPQPSPE[JF,PNËSLJ/,XZ LB[VK [OBD[OZ TQBEFL XBSUPvDJ MJD[CPXZDI J PETFU LPXZDIXDJHVQJFSXT[FHPUZHPEOJBQPQPSPE[JF DP XFEVH BVUPSËX XTLB[VKF OB JDI XJÂLT[F [OBD[FOJF XD[BTJFZDJBQPEPXFHP4UXJFSE[POPQS[FXBHÂMJN GPDZUËX OBJXOZDI $% $%3" OBE MJNGPDZUBNJ QBNJÂDJ $% $%30 V OJFNPXMU PSB[ PEXSË DFOJF TUPTVOLV V EPSPTZDI q XBSUPvDJ MJNGPDZUËX QBNJÂDJ $% $%30 CZZ [OBD[OJF XZT[F OJ MJNGPDZUËX$% $%3" XUFKHSVQJFXJFLPXFK8 CBEBOJVXZLB[BOPX[SPTUMJD[CZMJNGPDZUËX5$% JMJNGPDZUËX5$% XQJFSXT[ZNUZHPEOJVQPQPSP E[JFPSB[XZT[ZOJVEPSPTZDITUPTVOFLMJNGPDZUËX 5 $% 5 $% X S 1PUXJFSE[POP [XJÂLT[PO FLTQSFTKÂBOUZHFOV$%OBQPXJFS[DIOJMJNGPDZUËX X S OJ X MBUBDI QËyOJFKT[ZDI PSB[ OBSBTUBOJF [ XJFLJFN BLUZXPXBOZDI MJNGPDZUËX )-"%3 1SB DB TUBOPXJ DFOOF ySËEP PCSB[VKD [NJBOZ QS[ZTUP TPXBXD[F [BDIPE[DF X VLBE[JF JNNVOPMPHJD[OZN XS +FEOZN [ OBKOPXT[ZDI EPOJFTJFÉ PDFOJBKDZDI TVCQPQVMBDKF MJNGPDZUËX 5 V E[JFDJ KFTU QSBDB WBO (FOU J XTQ <> "VUPS[Z T[D[FHËPXP BOBMJ[VK SP[ LBEXJFMVTVCQPQVMBDKJMJNGPDZUËXXQPQVMBDKJE[JF DJ IPMFOEFSTLJDI J XZ[OBD[BK XBSUPvDJ SFGFSFODZKOF QS[ZEBUOF X CBEBOJBDI OBE [BCVS[FOJBNJ JNNVOP MPHJD[OZNJPSB[QS[ZPDFOJFPECVEPXZVLBEVJNNV OPMPHJD[OFHP QP MFD[FOJV DIPSËC IFNBUPMPHJD[OZDI %POJFTJFOJFUPTUBOPXJUBLFOPXFTQPKS[FOJFOBGFOP UZQPXFEPKS[FXBOJFVLBEVMJNGPDZUBSOFHP 1PETVNPXVKD OBMFZ TUXJFSE[J¾ F XZOJLJ CB EBÉQPT[D[FHËMOZDIQSBDPXOJEJBHOPTUZD[OZDIXZLB [VK QFXOF SËOJDF EPUZD[DF XBSUPvDJ TVCQPQVMBDKJ
P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 2 , m a r z e c – k w i e c i e ń 2 0 11
131
132
PRACE ORYGINALNE / ORIGINAL ARTICLES MJNGPDZUËX DP D[ÂvDJPXP XZOJLB [ OJFKFEOPSPEOFHP NBUFSJBVCBEBXD[FHPJTUBOPXJLPMFKOZEPXËEOBUP JJTUPUOFQPXJOOPCZ¾PQSBDPXBOJFXBSUPvDJSFGFSFO DZKOZDIEMBLPOLSFUOFKQSBDPXOJJLPOLSFUOFK SËOFK EFNPHSBGJD[OJF QPQVMBDKJ 8JÂLT[Pv¾ XTQPNOJBOZDI QPXZFKQVCMJLBDKJQPUXJFSE[BOBUPNJBTU[NJBOZQSP QPSDKJMJOJJMJNGPDZUBSOZDIX[BMFOPvDJPEXJFLVPSB[ XZLB[VKFSËOJDFX[BMFOPvDJPEQDJ8JÂLT[Pv¾BV UPSËX KFTU [HPEOB DP EP TFLXFODKJ DIBSBLUFSZTUZD[ OZDI[NJBO[BDIPE[DZDIXVLBE[JFJNNVOPMPHJD[ OZNXSB[[XJFLJFN1PELSFvMBOPX[SPTUMJNGPDZUËX 5 X QJFSXT[ZDI EOJBDI QP VSPE[FOJV B OBTUÂQOJF TVLDFTZXOFPCOJBOJFTJÂJDIMJD[CZXSB[[XJFLJFN ;BPCTFSXPXBOP TQBEFL MJD[CZ MJNGPDZUËX OBJXOZDI $% $%3" PSB[ X[SPTU MJNGPDZUËX QBNJÂDJ $% $%30 XSB[[XJFLJFN DPXJFTJÂCF[QP vSFEOJP [ QSPDFTFN SP[XPKV QBNJÂDJ JNNVOPMPHJD[ OFKXPEQPXJFE[JOBBOUZHFOZvSPEPXJTLPXF1POBE UP TUXJFSE[BOP [XJÂLT[BOJF TJÂ [ XJFLJFN QPQVMBDKJ BLUZXPXBOZDI MJNGPDZUËX 5 P GFOPUZQJF )-"%3 ;NJBOZUFPCSB[VK[KBXJTLB[BDIPE[DFXVLBE[JF JNNVOPMPHJD[OZN X PLSFvMPOZDI QVOLUBDI D[BTP XZDI q QP QPSPE[JF X PLSFTJF EPKS[FXBOJB B UBLF XUSBLDJFTUBS[FOJBTJÂPSHBOJ[NV JNPHUVNBD[Z¾ TLPOOPv¾EPXZTUÂQPXBOJBQFXOZDIDIPSËCXPLSF vMPOFKHSVQJFXJFLPXFK 8ZOJLJQS[FETUBXJPOFXOJOJFKT[ZNPQSBDPXBOJV NPH QPTVZ¾ KBLP PEOJFTJFOJF EP DFMËX LPOUSPMOP QPSËXOBXD[ZDIEMBXZOJLËXQBDKFOUËX[[BCVS[FOJB NJXVLBE[JFJNNVOPMPHJD[OZNXQS[FCJFHVSËOFHP UZQV TDIPS[FÉ +FTU UP QJFSXT[B X 1PMTDF QVCMJLBDKB XUBLT[FSPLJTQPTËCPLSFvMBKDBSP[LBETVCQPQVMBDKJ MJNGPDZUËX5JLPNËSFL/,LSXJPCXPEPXFKVE[JFDJ
EF7SJFT&*NNVOPQIFOPUZQJOHPGMZNQIPDZUFTJOIFBMUIZ BOEJNNVOPEFGJDJFOUDIJMESFO3PUUFSEBN&SBTNVT6OJ WFSTJUZ3PUUFSEBN 4BOTPOJ 1 $PTTBSJ[[B " #SJBOUJ 7 'BHOPOJ ' 4OFMMJ ( .POUJ% FUBM-ZNQIPDZUF4VCTFUTBOE/BUVSBM,JMMFS$FMM "DUJWJUZ JO )FBMUIZ 0ME 1FPQMF BOE $FOUFOBSJBOT #MPPE q 4IFBSFS8 3PTFOCMBUU) (FMNBO3 0ZPNPQJUP3 1MBFHF 4 4UJFIN& FUBM-ZNQIPDZUFTVCTFUTJOIFBMUIZDIJMESFO GSPN CJSUI UISPVHI ZFBST PG BHF 5IF 1FEJBUSJD "*%4 $MJOJDBM5SJBMT(SPVQ1TUVEZ+"MMFSHZ$MJO*NNVOPM q $BFUBOP 'BSJB ". .POUFJSP EF .PSBFT 4 'FSSFJSB EF 'SFJUBT -) 4QF[JBMJ & 'JHVFJSFEP 4PBSFT 5 'JHVFJSFEP /FWFT41 FUBM7BSJBUJPO3IZUINTPG-ZNQIPDZUF4VCTFUT EVSJOH)FBMUIZ"HJOH/FVSPJNNVOPNPEVMBUJPO q (BQJO-J/,5DFMMBVUPSFBDUJWJUZXIBUJTlTFMGmBOEIPXJT JUSFDPHOJ[FE /BU3FW*NNVOPM q 4[D[FQBÉTLJ 5 WBO EFS 7FMEFO 7 WBO %POHFO + 'MPX DZUPNFUSJDJNNVOPQIFOPUZQJOHPGOPSNBMBOENBMJHOBOU MZNQIPDZUFT$MJO$IFN-BC.FE q WBO -PDIFN & WBO EFS 7FMEFO 7 8JOE ) UF .BSWFMEF + 8FTUFSEBBM / WBO %POHFO + *NNVOPQIFOPUZQJD EJGGFSFOUJBUJPOQBUUFSOTPGOPSNBMIFNBUPQPJFTJTJOIVNBO CPOF NBSSPX SFGFSFODF QBUUFSOT GPS BHFSFMBUFE DIBOHFT BOEEJTFBTFJOEVDFETIJGUT$ZUPNFUSZ#$MJO$ZUPN q 8BOH - (BJHBMBT " :BO . 2VBOUJUBUJWF GMVPSFTDFODF NFBTVSFNFOUT XJUI NVMUJDPMPS GMPX DZUPNFUSZ .FUIPET .PM#JPM q 1FJ 3 -FF + 4IJI / $IFO . 5FSBTBLJ 1 4JOHMF IVNBO MFVLPDZUF BOUJHFO GMPX DZUPNFUSZ CFBET GPS BDDVSBUF JEFOUJGJDBUJPO PG IVNBO MFVLPDZUF BOUJHFO BOUJCPEZ TQFDJGJDJUJFT5SBOTQMBOUBUJPO q
Piśmiennictwo
EF 7SJFT & EF #SVJO7FSTUFFH 4 $PNBOT#JUUFS 8. EF
.D$MPTLFZ58 $BWBMJFSF5 #BLTIJ4 )BSQFS3 'BHJO+
(SPPU3 )PQ8$ #PFSNB(+ FUBM-POHJUVEJOBM4VSWFZ
,PIO / FU BM *NNVOPQIFOPUZQJOH PG 5 -ZNQIPDZUFT CZ
PG -ZNQIPDZUF 4VCQPQVMBUJPOT JO UIF 'JSTU :FBS PG -JGF 1FEJBUSJD3FTFBSDI q
5ISFF$PMPS 'MPX $ZUPNFUSZ JO )FBMUIZ /FXCPSOT $IJM ESFO BOE "EVMUT $MJO *NNVOPM *NNVOPQBUIPM
WBO (FOU 3 WBO 5JMCVSH $ /JCCFMLF & 0UUP 4 (BJTFS + +BOTTFOT,PSQFMB 1 FU BM 3FGJOFE DIBSBDUFSJ[BUJPO
q #JTTFU- -VOH5 ,BFMJO. -VEXJH& %VCT33FGFSFODF WBMVFTGPSQFSJQIFSBMCMPPEMZNQIPDZUFQIFOPUZQFTBQQMJ
BOE SFGFSFODF WBMVFT PG UIF QFEJBUSJD 5 BOE #DFMM DPNQBSUNFOUT$MJOJDBM*NNVOPMPHZ
DBCMFUPUIFIFBMUIZBEVMUQPQVMBUJPOJO4XJU[FSMBOE&VS+ )BFNBUPM q $PNBOT#JUUFS8. EF(SPPU3 7BOEF#FFNE3 /FJKFOT ) )PQ 8$ (SPFOWFME , FU BM *NNVOPQIFOPUZQJOH PG CMPPEMZNQIPDZUFTJODIJMEIPPE3FGFSFODFWBMVFTGPSMZN QIPDZUFTVCQPQVMBUJPOT+1FEJBUS q
P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 6 , n r 2 , m a r z e c – k w i e c i e ń 2 0 11