- Email: [email protected]
Leczenie nowotworów złośliwych przewodu słuchowego zewnętrznego i kości skroniowej w materiale Kliniki Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej CM UMK w Bydgoszczy
otolaryngologia polska 67 (2013) 274–277
Dostępne online www.sciencedirect.com
journal homepage: www.elsevier.com/locate/otpol
Artykuł oryginalny/Original research article
Leczenie nowotworów złośliwych przewodu słuchowego zewnętrznego i kości skroniowej w materiale Kliniki Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej CM UMK w Bydgoszczy The treatment of malignant neoplasms of the external ear canal and temporal bone in the Department of Otolaryngology and Oncological Laryngology in Bydgoszcz Henryk Kaźmierczak 1,*, Katarzyna Bilicka 1, Wojciech Kaźmierczak 1, Katarzyna Pawlak-Osińska 2, Joanna Janiak-Kiszka 1, Magdalena Dutsch-Wicherek 1 1
Katedra i Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej z Pododdziałem Audiologii i Foniatrii CM UMK, Kierownik: prof. dr hab. Henryk Kaźmierczak, Bydgoszcz, Poland 2 Zakład Patofizjologii Narządu Słuchu i Układu Równowagi CM UMK, Kierownik: dr hab. Katarzyna Pawlak-Osińska, Bydgoszcz, Poland
informacje o artykule
abstract
Historia artykułu:
Introduction, material and methods, aim of the study: Evaluation of the methods and
Otrzymano: 05.04.2013
results of treatment of 19 cases of malignant tumors of the external auditory meatus
Zaakceptowano: 04.06.2013
and/or temporal bone was performed. Results: In 10 cases planoepithelial carcinoma
Dostępne online: 07.06.2013
was diagnosed; in 7 cases basocellulare carcinoma; in 1 case rhabdomyosarcoma; and in 1 case malignant peripheral nerve sheath tumor were histopathologically established. In stage T1 were 8 cases, in T2 – 7, in T3 – 1 and in T4 3 patients were stated based upon
Słowa kluczowe: rak
clinical and radiological (HRCT and MRI) examination. Three patients in T4 stage were
kość skroniowa petrosektomia
8 patients underwent partial temporal bone resection. In 6 cases removal of cartilaginous
qualified to palliative therapy. In 2 cases radical mastoidectomy was performed, and osseous external auditory meatus was done. In 9 cases local recurrence of tumor
Keywords: Cancer Temporal bone Petrosectomy
was observed during 2 years after surgery. The last 7 cases are under oncological observation. Conclusions: In conclusion we stressed that patients with malignant tumors of this region are treated in late stages of the disease; it is a main cause of poor diagnosis. © 2013 Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.
* Adres do korespondencji: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Collegium Medicum, Katedra Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej, ul. Skłodowskiej-Curie 9, 85-094 Bydgoszcz, Polska. Tel.: +48 52 5854035; fax: +48 52 5854035. Adres email: [email protected] (H. Kaźmierczak). 0030-6657/$ – see front matter © 2013 Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.
http://dx.doi.org/10.1016/j.otpol.2013.06.002
275
otolaryngologia polska 67 (2013) 274–277
Wstęp Nowotwory złośliwe ucha i kości skroniowej stanowią 0,2– 1,0% zmian złośliwych głowy i szyi. Najczęstszym miejscem lokalizacji jest małżowina uszna – 60% przypadków, 30% to przewód słuchowy zewnętrzny, natomiast guzy obejmujące ucho środkowe i inne obszary kości skroniowej stanowią pozostałe 10%. W ciągu ostatnich 50–70 lat nie nastąpiły zasadnicze zmiany w odniesieniu do miejsc występowania – statystyki z 1921 oraz 1955 roku podają odpowiednio 64%, 24% i 12%. Zachorowania częściej dotyczą mężczyzn niż kobiet w proporcji 2:1 [1–4]. Pod względem morfologicznym najczęstszym rakiem przewodu słuchowego zewnętrznego jest zmiana płaskonabłonkowa – około 80% chorych, stanowi ona też najczęstszy guz ucha środkowego i pozostałych odcinków kości skroniowej. Wśród innych typów nowotworów pierwotnych spotyka się gruczolakoraki brodawczakowate o różnym stopniu złośliwości, mięsaka poprzecznie prążkowanego, stosunkowo często raka podstawnokomórkowego. Guzy wtórne, rzadko spotykane, to przerzuty nowotworowe z piersi, płuc, nerki i prostaty. Częściej obserwować można nacieki z sąsiedztwa – ślinianki przyusznej, gardła, w postaci: gruczolakoraków, raków gruczolakotorbielowatych, śluzowonaskórkowych, mięsaków, chłoniaków czy czerniaków [5, 6]. W ocenie ziarniny, polipa czy owrzodzenia przewodu słuchowego zewnętrznego rzeczą oczywistą jest branie pod uwagę zmiany złośliwej. Z kolei symptomatologia wczesnego, niezaawansowanego raka ucha środkowego jest niespecyficzna, najczęściej można obserwować objawy typowe dla przewlekłego zapalenia ucha środkowego [7]. Taki początek choroby stwierdza się u 28% chorych, w 62% występuje niedosłuch, u 10% pacjentów zawroty, niedowład nerwu twarzowego w 11–18% przypadków. Objawy niepokojące to ból ucha – ponad 25% chorych, krwawienia z ucha – 16–18% [8]. Porażenie nerwów czaszkowych grupy tylnej, powiększone węzły chłonne szyjne są oznaką procesu zaawansowanego. W diagnostyce różnicowej należy uwzględnić zmiany o typie pseudoepithelioma, brodawczaka płaskonabłonkowego, keratozę. W leczeniu stosuje się różne techniki od tzw. wycięcia rękawowego do totalnej petrosektomii, przydatność wymienianej w piśmiennictwie operacji radykalnej jest dyskusyjna [9]. Zalecana jest przed- lub pooperacyjna radioterapia. Konieczne może być wykonywanie operacji rekonstrukcyjnych w zakresie nerwów czaszkowych: VII, IX, XI, i XII, naprawa ubytku opony twardej, wypełnienie jamy pooperacyjnej, pokrycie ubytku powłok płatem wolnym lub przesuniętym z sąsiedztwa [10, 11].
Cel pracy Celem pracy jest przedstawienie wyników leczenia nowotworów złośliwych przewodu słuchowego zewnętrznego i kości skroniowej w latach 1996–2012.
Tabela I – Dolegliwości zgłaszane w badaniu podmiotowym Table I – The results of interview with patients Objawy Wyciek ropy z ucha Niedosłuch Ból ucha Ból głowy
Liczba chorych 15 12 10 3
Tabela II – Zmiany patologiczne stwierdzane w badaniu przedmiotowym Table II – The results of physical examination Zmiany w badaniu przedmiotowym Owrzodzenie małżowiny usznej i przewodu słuchowego zewnętrznego Naciek okołomałżowinowy Niedowład nerwu twarzowego Tożstronne powiększenie węzłów chłonnych
Liczba chorych 14 5 4 3
Materiał i metoda leczenia W powyższym okresie leczono operacyjnie 19 chorych, w tym 8 kobiet i 11 mężczyzn, w wieku 48–89 lat (średnia 66,1 roku). Okres od pojawienia się objawów chorobowych do hospitalizacji wynosił średnio 2,5 roku. Objawy podmiotowe i przedmiotowe stwierdzane u chorych przedstawiono w tabelach I i II. Rozpoznania histopatologiczne stwierdzane przedoperacyjnie (18 chorych) lub pooperacyjnie (1 chory) przedstawiono w tabeli III.
Wyniki Badania obrazowe, które wraz z oceną kliniczną były podstawą do oceny zaawansowania T, to: HRCT kości skroniowych, u chorych z naciekaniem tkanek miękkich MRI, dodatkowo u 1 pacjenta wykonano arteriografię. Stopień T1 stwierdzono u 8 chorych, T2 u 7, T3 w 1 przypadku, a T4 w 3 przypadkach [12]. W leczeniu operacyjnym u 2 chorych wykonano operację radykalną, w tym u jednego pacjenta stwierdzono nowotwór złośliwy w badaniu pooperacyjnym. W 6 przypadkach zastosowano wycięcie rękawowe z amputacją małżowiny usznej, u 7 chorych przeprowadzono petrosektomię boczną, przy czym u 3 z nich wykonano równocześnie parotidektomię
Tabela III – Postaci morfologiczne nowotworów Table III – The results of histopathology examination Wynik badania histopatologicznego Rak płaskonabłonkowy Rak podstawnokomórkowy Mięsak Malignant peripheral nerve seat tumor
Liczba chorych 10 7 1 1
276
otolaryngologia polska 67 (2013) 274–277
Tabela IV – Metody leczenia chirurgicznego nowotworów przewodu słuchowego zewnętrznego i kości skroniowej Table IV – The methods of surgical treatment of external audiory canal and temporal bone neoplasms Rodzaj leczenia chirurgicznego
Liczba chorych
Wycięcie rękawowe Petrosektomia boczna Petrosektomia subtotalna
6 7 1
Tabela V – Wyniki leczenia nowotworów przewodu słuchowego zewnętrznego i kości skroniowej Table V – The results of treatment of external audiory canal and temporal bone neoplasms Wyniki leczenia Pacjenci pod obserwacją onkologiczną bez cech wznowy miejscowej Pacjenci pod obserwacją onkologiczną z cechami wznowy miejscowej Terapia paliatywna
Liczba chorych
Odsetek chorych
7
37%
9
47%
3
16%
całkowitą, u 1 chorego petrosektomię subtotalną. U pacjentów poddanych petrosektomii jamę pooperacyjną wypełniono tkanką tłuszczową, ubytek skóry uzupełniono płatem przesuniętym z sąsiedztwa [13]. U 3 chorych przeprowadzono tożstronną zmodyfikowaną operację węzłów chłonnych (tylko u 1 z nich stwierdzono przerzuty nowotworowe). W 4 przypadkach po operacji wystąpiło porażenie nerwu twarzowego, w 1 płynotok. Zastosowane metody leczenia chirurgicznego przedstawia tabela IV. Z uwagi na rozległość zmian (T4) 3 chorych zakwalifikowano do terapii paliatywnej. Do leczenia radioterapeutycznego pooperacyjnego skierowano 14 chorych, a 2 chorych po wycięciu rękawowym zmian nie poddano dalszemu leczeniu onkologicznemu. U 9 chorych (przypadki T3, T2 oraz jeden T1, który nie był pooperacyjnie naświetlany) wystąpiła wznowa miejscowa w okresie 2 lat po zabiegu. 7 pozostałych jest nadal w obserwacji onkologicznej. Wyniki zastosowanego leczenia przedstawia tabela V.
Omówienie Liczba hospitalizowanych chorych z nowotworem złośliwym przewodu słuchowego zewnętrznego i/lub kości skroniowej, ich wiek, rozkład według płci, obserwowane objawy podmiotowe i przedmiotowe oraz obrazy morfologiczne guzów potwierdzają dane z piśmiennictwa dotyczące częstości występowania, symptomatologii oraz dominacji raka płaskonabłonkowego [14]. Warto podkreślić, że mięsak poprzecznie prążkowany jest najczęstszym nowotworem złośliwym kości skroniowej u dzieci. U 2 chorych wykonano operację radykalną, przy czym u jednego z nich zmiana złośliwa została stwierdzona pooperacyjnie. Ten rodzaj operacji nie jest obecnie standardem leczenia nowotworów złośliwych kości skroniowej [3]. Dane z piśmiennictwa dotyczące 5-letnich przeżyć wskazują na dyskusyjną efektywność tej procedury
chirurgicznej. Przy lokalizacji w przewodzie słuchowym zewnętrznym przeżycia po operacji radykalnej wynoszą 50%, po petrosektomii bocznej 48,6%, a po operacji subtotalnej 50%. Z kolei w odniesieniu do umiejscowienia zmian w uchu środkowym kształtują się odpowiednio: 17,1%; 28,6% i 41,7% [11]. Radioterapia lub radiochemioterapia pooperacyjna jest wskazana w raku przewodu słuchowego zewnętrznego i/lub kości skroniowej, jakkolwiek opisywana jest różnie jej skuteczność. Po petrosektomii bocznej i następowej radioterapii obserwowano 48,0% przeżyć 5-letnich i 44,4% takich przeżyć po samej tylko petrosektomii tego typu; 20% przeżyć 5-letnich po operacji radykalnej i pooperacyjnej radioterapii, zaś 0% 2-letnich przeżyć po samej operacji radykalnej [11]. Spostrzeżenia własne wskazują, że następowa radioterapia pozytywnie wpłynęła na wyniki leczenia. Wśród powikłań pooperacyjnych notowano w analizowanym materiale 4 przypadki uszkodzenia nerwu twarzowego po leczeniu operacyjnym i 1 przypadek płynotoku. Nie obserwowano uszkodzenia zatoki esowatej, żyły lub tętnicy szyjnej wewnętrznej czy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych [15].
Wnioski 1. Pacjenci z nowotworami złośliwymi przewodu słuchowego zewnętrznego i/lub kości skroniowej podejmują leczenie w zaawansowanym stadium choroby. 2. Pomimo zastosowania odpowiednich metod operacyjnych, połączonych z radioterapią, rokowanie co do wyleczenia tej jednostki chorobowej jest niepewne.
Wkład autorów/Authors' contributions HK – koncepcja pracy, analiza statystyczna, interpretacja danych, akceptacja ostatecznej wersji, przygotowanie literatury. KB – zebranie danych. WK – analiza statystyczna, interpretacja danych, akceptacja ostatecznej wersji. KP-O – interpretacja danych, akceptacja ostatecznej wersji. JJ-K – interpretacja danych. MD-W – akceptacja ostatecznej wersji, przygotowanie literatury.
Konflikt interesu/Conflict of interest Nie występuje.
Finansowanie/Financial support Nie występuje.
Etyka/Ethics Treści przedstawione w artykule są zgodne z zasadami Deklaracji Helsińskiej, dyrektywami EU oraz ujednoliconymi wymaganiami dla czasopism biomedycznych.
otolaryngologia polska 67 (2013) 274–277
p i s m i e n n i c t w o / r e f e r e n c e s
[1] Greer JA, Code TR, Weiland IH. Neoplasms of temporal bone. J Otolaryngol 1976;5:391–398. [2] Stall PM, Dernick PPO. Epidemiology of the cancer of the middle ear cleft. Cancer 1984;53:1612–1617. [3] Spector JG. Management of temporal bone carcinomas: a therapeutic analysis of two groups of patients and long term follow-up. Otolaryngol. Head and Neck Surg 1991;104:58–66. [4] Goodwin WJ, Jesse RM. Malignant neoplasms of the external auditory canal and temporal bone. Arch Otolaryngol 1980;106:675–679. [5] Nelson EG, Hinojosa R. Histopathology of metastasis temporal bone tumors. Arch Otolaryngol Head Neck Surgery 1991;7:189–193. [6] Goodman ML. Middle ear and mastoid neoplasms. Ann Otol Rhinol Laryngol 1971;80:419–424. [7] Wierzbicka M, Gawędzki W, Leszczyńska M, Kopeć T. Przewlekłe zapalenie ucha środkowego maskujące rozwój nowotworu - opis przypadku. Otolaryngol Pol 2008;62:797–799. [8] Pensak ML, Gleich JJ, Glukmann JI, Shumrick KA. Temporal bone carcinoma:contemporary perspectives in the skull base surgical era. Laryngoscope 1996;106:1243–1247.
277
[9] Zhang B, Tu G, Xu G, Tang P, Hu Y. Squamos cel carcinoma of the temporal bone: reported on 33 patients. Head Neck 1999;21:461–466. [10] Bartoszewicz R, Niemczyk K, Morawski K, Bruzgielewicz A, Sokołowski J. Zastosowanie petrosektomii bocznej w patologii ucha i kości skroniowej. Otolaryngol Pol 2010;64:81–86. [11] Janecka IP, Kapadia SB, Manoso AA. Cancers involving the skull base and temporal bone. W: Harrison LB, Sessions RB, KiHong W, reds. Head and Neck Cancer. Philadelphia: Lippincott; 2009. p. 62–69. [12] Arriaga M, Curtin H, Takahasi H, Hirsch BE, Kamerer DB. Staging proposal for external auditory cancer based on preoperative clinical examination and computed tomography findings. Ann Otol Rhinol Laryngol 1990;99:714–721. [13] Horowitz JH, Persing JA, Nichter LS, Morgan RF, Edgerton MT. Galeal - pericranial flaps in head and neck reconstruction. Am J Surg 1984;148:487–489. [14] Arena S, Keen M. Carcinoma of the middle ear and temporal bone. Am J Otol 1988;9:351–356. [15] Prasad S, Janecka L. Efficiacy of surgical treatement for squamos cel carcinoma of the temporal bone: literature review. Otolaryngol Head Neck Surg 1994;110:270–280.
Dostępne online www.sciencedirect.com
journal homepage: www.elsevier.com/locate/otpol
Artykuł oryginalny/Original research article
Leczenie nowotworów złośliwych przewodu słuchowego zewnętrznego i kości skroniowej w materiale Kliniki Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej CM UMK w Bydgoszczy The treatment of malignant neoplasms of the external ear canal and temporal bone in the Department of Otolaryngology and Oncological Laryngology in Bydgoszcz Henryk Kaźmierczak 1,*, Katarzyna Bilicka 1, Wojciech Kaźmierczak 1, Katarzyna Pawlak-Osińska 2, Joanna Janiak-Kiszka 1, Magdalena Dutsch-Wicherek 1 1
Katedra i Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej z Pododdziałem Audiologii i Foniatrii CM UMK, Kierownik: prof. dr hab. Henryk Kaźmierczak, Bydgoszcz, Poland 2 Zakład Patofizjologii Narządu Słuchu i Układu Równowagi CM UMK, Kierownik: dr hab. Katarzyna Pawlak-Osińska, Bydgoszcz, Poland
informacje o artykule
abstract
Historia artykułu:
Introduction, material and methods, aim of the study: Evaluation of the methods and
Otrzymano: 05.04.2013
results of treatment of 19 cases of malignant tumors of the external auditory meatus
Zaakceptowano: 04.06.2013
and/or temporal bone was performed. Results: In 10 cases planoepithelial carcinoma
Dostępne online: 07.06.2013
was diagnosed; in 7 cases basocellulare carcinoma; in 1 case rhabdomyosarcoma; and in 1 case malignant peripheral nerve sheath tumor were histopathologically established. In stage T1 were 8 cases, in T2 – 7, in T3 – 1 and in T4 3 patients were stated based upon
Słowa kluczowe: rak
clinical and radiological (HRCT and MRI) examination. Three patients in T4 stage were
kość skroniowa petrosektomia
8 patients underwent partial temporal bone resection. In 6 cases removal of cartilaginous
qualified to palliative therapy. In 2 cases radical mastoidectomy was performed, and osseous external auditory meatus was done. In 9 cases local recurrence of tumor
Keywords: Cancer Temporal bone Petrosectomy
was observed during 2 years after surgery. The last 7 cases are under oncological observation. Conclusions: In conclusion we stressed that patients with malignant tumors of this region are treated in late stages of the disease; it is a main cause of poor diagnosis. © 2013 Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.
* Adres do korespondencji: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Collegium Medicum, Katedra Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej, ul. Skłodowskiej-Curie 9, 85-094 Bydgoszcz, Polska. Tel.: +48 52 5854035; fax: +48 52 5854035. Adres email: [email protected] (H. Kaźmierczak). 0030-6657/$ – see front matter © 2013 Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.
http://dx.doi.org/10.1016/j.otpol.2013.06.002
275
otolaryngologia polska 67 (2013) 274–277
Wstęp Nowotwory złośliwe ucha i kości skroniowej stanowią 0,2– 1,0% zmian złośliwych głowy i szyi. Najczęstszym miejscem lokalizacji jest małżowina uszna – 60% przypadków, 30% to przewód słuchowy zewnętrzny, natomiast guzy obejmujące ucho środkowe i inne obszary kości skroniowej stanowią pozostałe 10%. W ciągu ostatnich 50–70 lat nie nastąpiły zasadnicze zmiany w odniesieniu do miejsc występowania – statystyki z 1921 oraz 1955 roku podają odpowiednio 64%, 24% i 12%. Zachorowania częściej dotyczą mężczyzn niż kobiet w proporcji 2:1 [1–4]. Pod względem morfologicznym najczęstszym rakiem przewodu słuchowego zewnętrznego jest zmiana płaskonabłonkowa – około 80% chorych, stanowi ona też najczęstszy guz ucha środkowego i pozostałych odcinków kości skroniowej. Wśród innych typów nowotworów pierwotnych spotyka się gruczolakoraki brodawczakowate o różnym stopniu złośliwości, mięsaka poprzecznie prążkowanego, stosunkowo często raka podstawnokomórkowego. Guzy wtórne, rzadko spotykane, to przerzuty nowotworowe z piersi, płuc, nerki i prostaty. Częściej obserwować można nacieki z sąsiedztwa – ślinianki przyusznej, gardła, w postaci: gruczolakoraków, raków gruczolakotorbielowatych, śluzowonaskórkowych, mięsaków, chłoniaków czy czerniaków [5, 6]. W ocenie ziarniny, polipa czy owrzodzenia przewodu słuchowego zewnętrznego rzeczą oczywistą jest branie pod uwagę zmiany złośliwej. Z kolei symptomatologia wczesnego, niezaawansowanego raka ucha środkowego jest niespecyficzna, najczęściej można obserwować objawy typowe dla przewlekłego zapalenia ucha środkowego [7]. Taki początek choroby stwierdza się u 28% chorych, w 62% występuje niedosłuch, u 10% pacjentów zawroty, niedowład nerwu twarzowego w 11–18% przypadków. Objawy niepokojące to ból ucha – ponad 25% chorych, krwawienia z ucha – 16–18% [8]. Porażenie nerwów czaszkowych grupy tylnej, powiększone węzły chłonne szyjne są oznaką procesu zaawansowanego. W diagnostyce różnicowej należy uwzględnić zmiany o typie pseudoepithelioma, brodawczaka płaskonabłonkowego, keratozę. W leczeniu stosuje się różne techniki od tzw. wycięcia rękawowego do totalnej petrosektomii, przydatność wymienianej w piśmiennictwie operacji radykalnej jest dyskusyjna [9]. Zalecana jest przed- lub pooperacyjna radioterapia. Konieczne może być wykonywanie operacji rekonstrukcyjnych w zakresie nerwów czaszkowych: VII, IX, XI, i XII, naprawa ubytku opony twardej, wypełnienie jamy pooperacyjnej, pokrycie ubytku powłok płatem wolnym lub przesuniętym z sąsiedztwa [10, 11].
Cel pracy Celem pracy jest przedstawienie wyników leczenia nowotworów złośliwych przewodu słuchowego zewnętrznego i kości skroniowej w latach 1996–2012.
Tabela I – Dolegliwości zgłaszane w badaniu podmiotowym Table I – The results of interview with patients Objawy Wyciek ropy z ucha Niedosłuch Ból ucha Ból głowy
Liczba chorych 15 12 10 3
Tabela II – Zmiany patologiczne stwierdzane w badaniu przedmiotowym Table II – The results of physical examination Zmiany w badaniu przedmiotowym Owrzodzenie małżowiny usznej i przewodu słuchowego zewnętrznego Naciek okołomałżowinowy Niedowład nerwu twarzowego Tożstronne powiększenie węzłów chłonnych
Liczba chorych 14 5 4 3
Materiał i metoda leczenia W powyższym okresie leczono operacyjnie 19 chorych, w tym 8 kobiet i 11 mężczyzn, w wieku 48–89 lat (średnia 66,1 roku). Okres od pojawienia się objawów chorobowych do hospitalizacji wynosił średnio 2,5 roku. Objawy podmiotowe i przedmiotowe stwierdzane u chorych przedstawiono w tabelach I i II. Rozpoznania histopatologiczne stwierdzane przedoperacyjnie (18 chorych) lub pooperacyjnie (1 chory) przedstawiono w tabeli III.
Wyniki Badania obrazowe, które wraz z oceną kliniczną były podstawą do oceny zaawansowania T, to: HRCT kości skroniowych, u chorych z naciekaniem tkanek miękkich MRI, dodatkowo u 1 pacjenta wykonano arteriografię. Stopień T1 stwierdzono u 8 chorych, T2 u 7, T3 w 1 przypadku, a T4 w 3 przypadkach [12]. W leczeniu operacyjnym u 2 chorych wykonano operację radykalną, w tym u jednego pacjenta stwierdzono nowotwór złośliwy w badaniu pooperacyjnym. W 6 przypadkach zastosowano wycięcie rękawowe z amputacją małżowiny usznej, u 7 chorych przeprowadzono petrosektomię boczną, przy czym u 3 z nich wykonano równocześnie parotidektomię
Tabela III – Postaci morfologiczne nowotworów Table III – The results of histopathology examination Wynik badania histopatologicznego Rak płaskonabłonkowy Rak podstawnokomórkowy Mięsak Malignant peripheral nerve seat tumor
Liczba chorych 10 7 1 1
276
otolaryngologia polska 67 (2013) 274–277
Tabela IV – Metody leczenia chirurgicznego nowotworów przewodu słuchowego zewnętrznego i kości skroniowej Table IV – The methods of surgical treatment of external audiory canal and temporal bone neoplasms Rodzaj leczenia chirurgicznego
Liczba chorych
Wycięcie rękawowe Petrosektomia boczna Petrosektomia subtotalna
6 7 1
Tabela V – Wyniki leczenia nowotworów przewodu słuchowego zewnętrznego i kości skroniowej Table V – The results of treatment of external audiory canal and temporal bone neoplasms Wyniki leczenia Pacjenci pod obserwacją onkologiczną bez cech wznowy miejscowej Pacjenci pod obserwacją onkologiczną z cechami wznowy miejscowej Terapia paliatywna
Liczba chorych
Odsetek chorych
7
37%
9
47%
3
16%
całkowitą, u 1 chorego petrosektomię subtotalną. U pacjentów poddanych petrosektomii jamę pooperacyjną wypełniono tkanką tłuszczową, ubytek skóry uzupełniono płatem przesuniętym z sąsiedztwa [13]. U 3 chorych przeprowadzono tożstronną zmodyfikowaną operację węzłów chłonnych (tylko u 1 z nich stwierdzono przerzuty nowotworowe). W 4 przypadkach po operacji wystąpiło porażenie nerwu twarzowego, w 1 płynotok. Zastosowane metody leczenia chirurgicznego przedstawia tabela IV. Z uwagi na rozległość zmian (T4) 3 chorych zakwalifikowano do terapii paliatywnej. Do leczenia radioterapeutycznego pooperacyjnego skierowano 14 chorych, a 2 chorych po wycięciu rękawowym zmian nie poddano dalszemu leczeniu onkologicznemu. U 9 chorych (przypadki T3, T2 oraz jeden T1, który nie był pooperacyjnie naświetlany) wystąpiła wznowa miejscowa w okresie 2 lat po zabiegu. 7 pozostałych jest nadal w obserwacji onkologicznej. Wyniki zastosowanego leczenia przedstawia tabela V.
Omówienie Liczba hospitalizowanych chorych z nowotworem złośliwym przewodu słuchowego zewnętrznego i/lub kości skroniowej, ich wiek, rozkład według płci, obserwowane objawy podmiotowe i przedmiotowe oraz obrazy morfologiczne guzów potwierdzają dane z piśmiennictwa dotyczące częstości występowania, symptomatologii oraz dominacji raka płaskonabłonkowego [14]. Warto podkreślić, że mięsak poprzecznie prążkowany jest najczęstszym nowotworem złośliwym kości skroniowej u dzieci. U 2 chorych wykonano operację radykalną, przy czym u jednego z nich zmiana złośliwa została stwierdzona pooperacyjnie. Ten rodzaj operacji nie jest obecnie standardem leczenia nowotworów złośliwych kości skroniowej [3]. Dane z piśmiennictwa dotyczące 5-letnich przeżyć wskazują na dyskusyjną efektywność tej procedury
chirurgicznej. Przy lokalizacji w przewodzie słuchowym zewnętrznym przeżycia po operacji radykalnej wynoszą 50%, po petrosektomii bocznej 48,6%, a po operacji subtotalnej 50%. Z kolei w odniesieniu do umiejscowienia zmian w uchu środkowym kształtują się odpowiednio: 17,1%; 28,6% i 41,7% [11]. Radioterapia lub radiochemioterapia pooperacyjna jest wskazana w raku przewodu słuchowego zewnętrznego i/lub kości skroniowej, jakkolwiek opisywana jest różnie jej skuteczność. Po petrosektomii bocznej i następowej radioterapii obserwowano 48,0% przeżyć 5-letnich i 44,4% takich przeżyć po samej tylko petrosektomii tego typu; 20% przeżyć 5-letnich po operacji radykalnej i pooperacyjnej radioterapii, zaś 0% 2-letnich przeżyć po samej operacji radykalnej [11]. Spostrzeżenia własne wskazują, że następowa radioterapia pozytywnie wpłynęła na wyniki leczenia. Wśród powikłań pooperacyjnych notowano w analizowanym materiale 4 przypadki uszkodzenia nerwu twarzowego po leczeniu operacyjnym i 1 przypadek płynotoku. Nie obserwowano uszkodzenia zatoki esowatej, żyły lub tętnicy szyjnej wewnętrznej czy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych [15].
Wnioski 1. Pacjenci z nowotworami złośliwymi przewodu słuchowego zewnętrznego i/lub kości skroniowej podejmują leczenie w zaawansowanym stadium choroby. 2. Pomimo zastosowania odpowiednich metod operacyjnych, połączonych z radioterapią, rokowanie co do wyleczenia tej jednostki chorobowej jest niepewne.
Wkład autorów/Authors' contributions HK – koncepcja pracy, analiza statystyczna, interpretacja danych, akceptacja ostatecznej wersji, przygotowanie literatury. KB – zebranie danych. WK – analiza statystyczna, interpretacja danych, akceptacja ostatecznej wersji. KP-O – interpretacja danych, akceptacja ostatecznej wersji. JJ-K – interpretacja danych. MD-W – akceptacja ostatecznej wersji, przygotowanie literatury.
Konflikt interesu/Conflict of interest Nie występuje.
Finansowanie/Financial support Nie występuje.
Etyka/Ethics Treści przedstawione w artykule są zgodne z zasadami Deklaracji Helsińskiej, dyrektywami EU oraz ujednoliconymi wymaganiami dla czasopism biomedycznych.
otolaryngologia polska 67 (2013) 274–277
p i s m i e n n i c t w o / r e f e r e n c e s
[1] Greer JA, Code TR, Weiland IH. Neoplasms of temporal bone. J Otolaryngol 1976;5:391–398. [2] Stall PM, Dernick PPO. Epidemiology of the cancer of the middle ear cleft. Cancer 1984;53:1612–1617. [3] Spector JG. Management of temporal bone carcinomas: a therapeutic analysis of two groups of patients and long term follow-up. Otolaryngol. Head and Neck Surg 1991;104:58–66. [4] Goodwin WJ, Jesse RM. Malignant neoplasms of the external auditory canal and temporal bone. Arch Otolaryngol 1980;106:675–679. [5] Nelson EG, Hinojosa R. Histopathology of metastasis temporal bone tumors. Arch Otolaryngol Head Neck Surgery 1991;7:189–193. [6] Goodman ML. Middle ear and mastoid neoplasms. Ann Otol Rhinol Laryngol 1971;80:419–424. [7] Wierzbicka M, Gawędzki W, Leszczyńska M, Kopeć T. Przewlekłe zapalenie ucha środkowego maskujące rozwój nowotworu - opis przypadku. Otolaryngol Pol 2008;62:797–799. [8] Pensak ML, Gleich JJ, Glukmann JI, Shumrick KA. Temporal bone carcinoma:contemporary perspectives in the skull base surgical era. Laryngoscope 1996;106:1243–1247.
277
[9] Zhang B, Tu G, Xu G, Tang P, Hu Y. Squamos cel carcinoma of the temporal bone: reported on 33 patients. Head Neck 1999;21:461–466. [10] Bartoszewicz R, Niemczyk K, Morawski K, Bruzgielewicz A, Sokołowski J. Zastosowanie petrosektomii bocznej w patologii ucha i kości skroniowej. Otolaryngol Pol 2010;64:81–86. [11] Janecka IP, Kapadia SB, Manoso AA. Cancers involving the skull base and temporal bone. W: Harrison LB, Sessions RB, KiHong W, reds. Head and Neck Cancer. Philadelphia: Lippincott; 2009. p. 62–69. [12] Arriaga M, Curtin H, Takahasi H, Hirsch BE, Kamerer DB. Staging proposal for external auditory cancer based on preoperative clinical examination and computed tomography findings. Ann Otol Rhinol Laryngol 1990;99:714–721. [13] Horowitz JH, Persing JA, Nichter LS, Morgan RF, Edgerton MT. Galeal - pericranial flaps in head and neck reconstruction. Am J Surg 1984;148:487–489. [14] Arena S, Keen M. Carcinoma of the middle ear and temporal bone. Am J Otol 1988;9:351–356. [15] Prasad S, Janecka L. Efficiacy of surgical treatement for squamos cel carcinoma of the temporal bone: literature review. Otolaryngol Head Neck Surg 1994;110:270–280.