- Email: [email protected]
[Nr 30] Redukcja dawki w sercu u pacjentek z lewostronnym rakiem piersi napromienianych na głębokim wdechu
Zeszyty Naukowe WCO, Letters in Oncology Science 10S (2013) 1–79
15
[Nr 28] Kontrola jakości w technikach dynamicznych radioterapii Krzysztof Ślosarek Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, Oddział w Gliwicach Adres email: [email protected] Technika dynamiczna została wprowadzona do praktyki klinicznej w Polsce na przełomie XX i XXI wieku. Jak w przypadku każdej techniki napromieniania powinno się kontrolować, czy dawka obliczona jest zgodna z podaną w czasie seansu terapeutycznego, jaka jest precyzja realizacji terapii. Niestety wypracowane metody weryfikacji technik statycznych nie mogą być wprost wykorzystane w sprawdzeniu dynamicznego kształtowania wiązki napromieniania. Dlatego kontrola jakości w technikach dynamicznych radioterapii jest obecnie bardzo szybko rozwijającą się dziedziną dozymetrii klinicznej. Weryfikację dawki i jej rozkładu można prowadzić na kilka sposobów, wykorzystując fantomy pomiarowe lub urządzenia obrazowania zintegrowane lub nie z aparatem terapeutycznym. Można korzystać z oprogramowania dostępnego komercyjnie lub tworzyć własne, które wykorzystuje informacje zapisywane w bazach danych podczas prowadzonej terapii. Większość stosowanych metod weryfikacji dawki w technikach dynamicznych wykonywana jest przed rozpoczęciem leczenia – pomiary dawek oraz ich rozkłady. Istnieją również metody weryfikacji związane z połączeniem dozymetrii portalowej z DRR, a także ruchu listków kolimatora z rozkładami dawek w obliczeniach 3D. Wreszcie, pojawia się oprogramowanie, które pozwala na podstawie pomiarów map fluencji wykonanych w czasie prowadzonej terapii zrekonstruować dawkę w pacjencie. Zostaną przedstawione metody dozymetrii, pomiarów fantomowych dawek i rozkładów dawek oraz doświadczenia własne związane z dozymetrią portalową i MLC. http://dx.doi.org/10.1016/j.onko.2013.09.029 [Nr 29] Radioterapia adaptacyjna nowotworów głowy i szyi Tomasz Piotrowski Wielkopolskie Centrum Onkologii, Poznań Zakład Elektroradiologii UM w Poznaniu Adres email: [email protected] W pracy przedstawiono obecny status radioterapii adaptacyjnej dla pacjentów z nowotworami głowy i szyi. W szczególności: 1) przeanalizowano dokładność metod fuzji krzywoliniowej, autosegmentacji, obliczeń dawki frakcyjnej na obrazach tworzonych na aparacie terapeutycznym oraz jej kumulacji dla całego kursu radioterapii, 2) przedstawiono metody obrazowania wykorzystywane w celu analizy zmian anatomicznych i metabolicznych napromienianego obszaru oraz 3) przestudiowano najpopularniejsze stosowane schematy adaptacyjne. http://dx.doi.org/10.1016/j.onko.2013.09.030 [Nr 30] Redukcja dawki w sercu u pacjentek z lewostronnym rakiem piersi napromienianych na głębokim wdechu Dorota Dupla *, Maciej Raczkowski, Katarzyna Konat, Tomasz Siudziński, Grzegorz Nowakowski, Magdalena Sadowska, Adam Maciejczyk, Marzena Janiszewska Dolnośląskie Centrum Onkologii, Zakład Teleradioterapii, Wrocław *Prelegent Adres email: [email protected] Cel: Celem pracy jest ocena redukcji dawek w narządach krytycznych sercu i płucach uzyskana dzięki zastosowaniu techniki napromieniania na głębokim wdechu. Materiał i metody: Analizie poddano 22 chore z lewostronnym rakiem piersi. U każdej pacjentki wykonano 2 tomografie lokalizacyjne. Pierwszą na swobodnym oddechu oraz drugą na głębokim wdechu kontrolowanym za pomocą RPM. Zebrana w trakcie TK lokalizacyjnego faza oddechowa służyła jako faza referencyjna w trakcie realizacji napromieniania na aparacie terapeutycznym. Na każdej tomografii okonturowano jako narządy krytyczne serce, oba płuca oraz lewą tętnicę wieńcową. PTV z TK lokalizacyjnej na głębokim wdechu skopiowano na KT na swobodnym oddechu po wykonaniu fuzji obu TK wg ściany klatki piersiowej po stronie lewej. Plan leczenia i rozkład dawki wykonano na obu tomografiach w celu porównania redukcji dawki w sercu i płucach. Porównano dawkę średnią oraz V20 Gy w płucach oraz dawkę średnią, V25 Gy, dawkę obejmującą 10 cm3 serca oraz średnią dawkę w lewej tętnicy wieńcowej.
16
Zeszyty Naukowe WCO, Letters in Oncology Science 10S (2013) 1–79
Wyniki: Porównując dawkę średnią oraz V20 Gy w płucach, wykazano nieznaczną redukcję ich wartości dla planów na głębokim wdechu w stosunku do planów na swobodnym oddechu: 5 Gy (1,6) vs 5,43 Gy (1,6) p 0,96 oraz 7,72% (2,6) vs 8,22 (3,1) p 0,82, które nie osiągnęły progu istotności statystycznej. Napromienianie na wdechu pozwoliło natomiast na istotną statystycznie redukcję średniej dawki w sercu o 50,07 21,9% p 0,00001 z 6,21 3,5 Gy do 2,84 1,9 Gy oraz redukcję obszaru serca objętego dawką V25 Gy średnio o 5,8 4,76% z 7,1 5,9% do 1,29 2,18 p 0,00002. Zaobserwowano również 55 31% redukcję dawki obejmującej 10 cm3 serca z 37,85 17 Gy do 16,75 16 Gy p 0,00001 oraz redukcję dawki średniej w LCA średnio o 17,25 11,8 Gy (28,38 Gy vs 11,12 Gy) p 0,000002 dla planów na wdechu. Wnioski: Napromienianie pacjentek na głębokim wdechu za pomocą RPM pozwala na znaczną redukcję dawki w sercu i lewej tętnicy wieńcowej. http://dx.doi.org/10.1016/j.onko.2013.09.031 [Nr 31] Impact of the intra- and inter-observer variability in the delineation of parotid glands on the dose calculation during head and neck helical tomotherapy Tomasz Piotrowski 1,2, Katarzyna Gintowt 2, Agata Jodda 1, Adam Ryczkowski 1, Weronika Bandyk 1, Bartosz Bąk 3, Marta Adamczyk 1, Małgorzata Skórska 1, Joanna Kaźmierska 2,3, Julian Malicki 1,2 1
Department of Medical Physics, Greater Poland Cancer Centre, Poznań, Poland Department of Electroradiology, University of Medical Sciences, Poznań, Poland 3 2nd Radiotherapy Department, Greater Poland Cancer Centre, Poznań, Poland 2
E-mail address: [email protected] Introduction: The intra- and inter-observer variability in delineation of the parotids on the kilo-voltage (kV) CT and megavoltage (MV) CT were examined to establish their impact on the dose calculation during adaptive head and neck helical tomotherapy (HT). Material and Method: Three observers delineated left and right parotids for 10 randomly selected patients with oropharynx cancer treated on HT. The pre-treatment kVCT and the MVCT from the first fraction of irradiation were selected to delineation. The delineation procedure was repeated three times by each observer. The parotids were delineated according to the institutional protocol. The analyses included intra-observer reproducibility and inter-structure, -observer and -modality variability of the volume and dose. Results: The differences between the left and right parotid were not significant (p > 0.3). The reproducibility of the delineation was confirmed for each observer on the kVCT (p > 0.2) and on the MVCT (p > 0.1). The inter-observer variability of the outlines was significant (p < 0.001) as well as the inter-modality variability (p < 0.006). The parotids delineated on the MVCT were 10% smaller than on the kVCT. The inter-observer variability of the parotids delineation did not affect the average dose (p = 0.096 on the kVCT and p = 0.176 on the MVCT). The dose calculated on the MVCT was higher by 3.3% than dose from the kVCT (p = 0.009). Conclusion: Usage of the institutional protocols for the parotids delineation reduces intra-observer variability and increases reproducibility of the outlines. These protocols do not eliminate delineation differences between the observers, but these differences are not clinically significant and do not affect average doses in the parotids. The volumes of the parotids delineated on the MVCT are smaller than on the kVCT, which affects the differences in the calculated doses. http://dx.doi.org/10.1016/j.onko.2013.09.032 [Nr 32] Dawki promieniowania jonizującego poza obszarem terapeutycznym w radioterapii Marta Kruszyna *, Anna Kowalik, Weronika Jackowiak, Sebastian Adamczyk Wielkopolskie Centrum Onkologii, Poznań *Prelegent Adres email: [email protected] Cel: W ostatnich latach nastąpił wzrost liczby pacjentów leczonych z użyciem zaawansowanych technik radioterapii (IMRT, VMAT). Dla nowoczesnych technik dawki w miejscach poza obszarem napromieniania mogą wpływać na ryzyko indukowania nowotworów u pacjentów w późniejszym czasie (efekty stochastyczne). Celem pracy było wyznaczenie rozkładu dawki promieniowania jonizującego poza obszarem terapeutycznym. Materiał i metody: W osi wiązki zadano dawkę 75 Gy na głębokość 8 cm, dla pola 10 10 cm, SSD = 92 cm, energia: X6MV, X20MV i moc dawki 300 MU/min. Dodatkowo w osi wiązki (CAXP1) wykonano kontrolny pomiar komorą
15
[Nr 28] Kontrola jakości w technikach dynamicznych radioterapii Krzysztof Ślosarek Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, Oddział w Gliwicach Adres email: [email protected] Technika dynamiczna została wprowadzona do praktyki klinicznej w Polsce na przełomie XX i XXI wieku. Jak w przypadku każdej techniki napromieniania powinno się kontrolować, czy dawka obliczona jest zgodna z podaną w czasie seansu terapeutycznego, jaka jest precyzja realizacji terapii. Niestety wypracowane metody weryfikacji technik statycznych nie mogą być wprost wykorzystane w sprawdzeniu dynamicznego kształtowania wiązki napromieniania. Dlatego kontrola jakości w technikach dynamicznych radioterapii jest obecnie bardzo szybko rozwijającą się dziedziną dozymetrii klinicznej. Weryfikację dawki i jej rozkładu można prowadzić na kilka sposobów, wykorzystując fantomy pomiarowe lub urządzenia obrazowania zintegrowane lub nie z aparatem terapeutycznym. Można korzystać z oprogramowania dostępnego komercyjnie lub tworzyć własne, które wykorzystuje informacje zapisywane w bazach danych podczas prowadzonej terapii. Większość stosowanych metod weryfikacji dawki w technikach dynamicznych wykonywana jest przed rozpoczęciem leczenia – pomiary dawek oraz ich rozkłady. Istnieją również metody weryfikacji związane z połączeniem dozymetrii portalowej z DRR, a także ruchu listków kolimatora z rozkładami dawek w obliczeniach 3D. Wreszcie, pojawia się oprogramowanie, które pozwala na podstawie pomiarów map fluencji wykonanych w czasie prowadzonej terapii zrekonstruować dawkę w pacjencie. Zostaną przedstawione metody dozymetrii, pomiarów fantomowych dawek i rozkładów dawek oraz doświadczenia własne związane z dozymetrią portalową i MLC. http://dx.doi.org/10.1016/j.onko.2013.09.029 [Nr 29] Radioterapia adaptacyjna nowotworów głowy i szyi Tomasz Piotrowski Wielkopolskie Centrum Onkologii, Poznań Zakład Elektroradiologii UM w Poznaniu Adres email: [email protected] W pracy przedstawiono obecny status radioterapii adaptacyjnej dla pacjentów z nowotworami głowy i szyi. W szczególności: 1) przeanalizowano dokładność metod fuzji krzywoliniowej, autosegmentacji, obliczeń dawki frakcyjnej na obrazach tworzonych na aparacie terapeutycznym oraz jej kumulacji dla całego kursu radioterapii, 2) przedstawiono metody obrazowania wykorzystywane w celu analizy zmian anatomicznych i metabolicznych napromienianego obszaru oraz 3) przestudiowano najpopularniejsze stosowane schematy adaptacyjne. http://dx.doi.org/10.1016/j.onko.2013.09.030 [Nr 30] Redukcja dawki w sercu u pacjentek z lewostronnym rakiem piersi napromienianych na głębokim wdechu Dorota Dupla *, Maciej Raczkowski, Katarzyna Konat, Tomasz Siudziński, Grzegorz Nowakowski, Magdalena Sadowska, Adam Maciejczyk, Marzena Janiszewska Dolnośląskie Centrum Onkologii, Zakład Teleradioterapii, Wrocław *Prelegent Adres email: [email protected] Cel: Celem pracy jest ocena redukcji dawek w narządach krytycznych sercu i płucach uzyskana dzięki zastosowaniu techniki napromieniania na głębokim wdechu. Materiał i metody: Analizie poddano 22 chore z lewostronnym rakiem piersi. U każdej pacjentki wykonano 2 tomografie lokalizacyjne. Pierwszą na swobodnym oddechu oraz drugą na głębokim wdechu kontrolowanym za pomocą RPM. Zebrana w trakcie TK lokalizacyjnego faza oddechowa służyła jako faza referencyjna w trakcie realizacji napromieniania na aparacie terapeutycznym. Na każdej tomografii okonturowano jako narządy krytyczne serce, oba płuca oraz lewą tętnicę wieńcową. PTV z TK lokalizacyjnej na głębokim wdechu skopiowano na KT na swobodnym oddechu po wykonaniu fuzji obu TK wg ściany klatki piersiowej po stronie lewej. Plan leczenia i rozkład dawki wykonano na obu tomografiach w celu porównania redukcji dawki w sercu i płucach. Porównano dawkę średnią oraz V20 Gy w płucach oraz dawkę średnią, V25 Gy, dawkę obejmującą 10 cm3 serca oraz średnią dawkę w lewej tętnicy wieńcowej.
16
Zeszyty Naukowe WCO, Letters in Oncology Science 10S (2013) 1–79
Wyniki: Porównując dawkę średnią oraz V20 Gy w płucach, wykazano nieznaczną redukcję ich wartości dla planów na głębokim wdechu w stosunku do planów na swobodnym oddechu: 5 Gy (1,6) vs 5,43 Gy (1,6) p 0,96 oraz 7,72% (2,6) vs 8,22 (3,1) p 0,82, które nie osiągnęły progu istotności statystycznej. Napromienianie na wdechu pozwoliło natomiast na istotną statystycznie redukcję średniej dawki w sercu o 50,07 21,9% p 0,00001 z 6,21 3,5 Gy do 2,84 1,9 Gy oraz redukcję obszaru serca objętego dawką V25 Gy średnio o 5,8 4,76% z 7,1 5,9% do 1,29 2,18 p 0,00002. Zaobserwowano również 55 31% redukcję dawki obejmującej 10 cm3 serca z 37,85 17 Gy do 16,75 16 Gy p 0,00001 oraz redukcję dawki średniej w LCA średnio o 17,25 11,8 Gy (28,38 Gy vs 11,12 Gy) p 0,000002 dla planów na wdechu. Wnioski: Napromienianie pacjentek na głębokim wdechu za pomocą RPM pozwala na znaczną redukcję dawki w sercu i lewej tętnicy wieńcowej. http://dx.doi.org/10.1016/j.onko.2013.09.031 [Nr 31] Impact of the intra- and inter-observer variability in the delineation of parotid glands on the dose calculation during head and neck helical tomotherapy Tomasz Piotrowski 1,2, Katarzyna Gintowt 2, Agata Jodda 1, Adam Ryczkowski 1, Weronika Bandyk 1, Bartosz Bąk 3, Marta Adamczyk 1, Małgorzata Skórska 1, Joanna Kaźmierska 2,3, Julian Malicki 1,2 1
Department of Medical Physics, Greater Poland Cancer Centre, Poznań, Poland Department of Electroradiology, University of Medical Sciences, Poznań, Poland 3 2nd Radiotherapy Department, Greater Poland Cancer Centre, Poznań, Poland 2
E-mail address: [email protected] Introduction: The intra- and inter-observer variability in delineation of the parotids on the kilo-voltage (kV) CT and megavoltage (MV) CT were examined to establish their impact on the dose calculation during adaptive head and neck helical tomotherapy (HT). Material and Method: Three observers delineated left and right parotids for 10 randomly selected patients with oropharynx cancer treated on HT. The pre-treatment kVCT and the MVCT from the first fraction of irradiation were selected to delineation. The delineation procedure was repeated three times by each observer. The parotids were delineated according to the institutional protocol. The analyses included intra-observer reproducibility and inter-structure, -observer and -modality variability of the volume and dose. Results: The differences between the left and right parotid were not significant (p > 0.3). The reproducibility of the delineation was confirmed for each observer on the kVCT (p > 0.2) and on the MVCT (p > 0.1). The inter-observer variability of the outlines was significant (p < 0.001) as well as the inter-modality variability (p < 0.006). The parotids delineated on the MVCT were 10% smaller than on the kVCT. The inter-observer variability of the parotids delineation did not affect the average dose (p = 0.096 on the kVCT and p = 0.176 on the MVCT). The dose calculated on the MVCT was higher by 3.3% than dose from the kVCT (p = 0.009). Conclusion: Usage of the institutional protocols for the parotids delineation reduces intra-observer variability and increases reproducibility of the outlines. These protocols do not eliminate delineation differences between the observers, but these differences are not clinically significant and do not affect average doses in the parotids. The volumes of the parotids delineated on the MVCT are smaller than on the kVCT, which affects the differences in the calculated doses. http://dx.doi.org/10.1016/j.onko.2013.09.032 [Nr 32] Dawki promieniowania jonizującego poza obszarem terapeutycznym w radioterapii Marta Kruszyna *, Anna Kowalik, Weronika Jackowiak, Sebastian Adamczyk Wielkopolskie Centrum Onkologii, Poznań *Prelegent Adres email: [email protected] Cel: W ostatnich latach nastąpił wzrost liczby pacjentów leczonych z użyciem zaawansowanych technik radioterapii (IMRT, VMAT). Dla nowoczesnych technik dawki w miejscach poza obszarem napromieniania mogą wpływać na ryzyko indukowania nowotworów u pacjentów w późniejszym czasie (efekty stochastyczne). Celem pracy było wyznaczenie rozkładu dawki promieniowania jonizującego poza obszarem terapeutycznym. Materiał i metody: W osi wiązki zadano dawkę 75 Gy na głębokość 8 cm, dla pola 10 10 cm, SSD = 92 cm, energia: X6MV, X20MV i moc dawki 300 MU/min. Dodatkowo w osi wiązki (CAXP1) wykonano kontrolny pomiar komorą