106
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
2FHQDF]ÚVWRĂFLZ\VWÚSRZDQLDV]XPöZXV]Q\FK ZĂUöGODWNöZZ3ROVFH:VFKRGQLHM The prevalence of tinnitus in 7-year-old children in the eastern of Poland 'DQXWD5DM.R]LDN$GDP3LïND*UDĝ\QD%DUWQLN$QQD)DELMDñVND.U]\V]WRI.RFKDQHN+HQU\N6NDUĝ\ñVNL
2WRODU\QJRO3RO
SUMMARY ,QWURGXFWLRQ Tinnitus in children is still rarely mentioned in medical literature. 7KHSUHYDOHQFHRISHGLDWULFWLQQLWXVKDVEHHQUHSRUWHGWRUDQJHEHWZHHQ 3–37% and higher in children with hearing loss. 2EMHFWLYHV7KHREMHFWLYHRIWKLVVWXG\ZDVWRHVWLPDWHWKHSUHYDOHQFHRI the tinnitus in 7 years old children and to conduct statistical analysis of the UHODWLRQEHWZHHQWLQQLWXVDQGKHDULQJORVV 0DWHULDODQGPHWKRGV,QWKLVVWXG\FKLOGUHQDQGWKHLUSDUHQWVZHUH DVNHGDERXWWKHSUHVHQFHRIWLQQLWXVE\DQVZHULQJDTXHVWLRQQDLUHDWKRPH Additionally, children were asked if they can hear noise in their ears or head, EHIRUHKDQGKHDULQJVFUHHQLQJWHVWDWVFKRROZDVFRQGXFWHG7KHKHDULQJ screening test was performed using screening audiometer with air conduction. 5HVXOWV7KHUHVXOWVVKRZHGWKDWWLQQLWXVZDVSUHVHQWLQJURXSRIFKLOGUHQ %HWZHHQFKLOGUHQGLUHFWO\DVNHGIRUWLQQLWXVPHQWLRQHGRIKDYing it. Over 75 % of children did not complained of tinnitus spontaneously to parents. Children with hearing loss reported tinnitus twice more comparing to children with normal hearing. &RQFOXVLRQV7LQQLWXVLVIUHTXHQWFRPSODLQDPRQJ\HDUVROGFKLOGUHQ Children with hearing loss reported tinnitus twice more comparing to chilGUHQZLWKQRUPDOKHDULQJ,WLVUHFRPPHQGHGWRLQFOXGHWRDTXHVWLRQQDLUH DQLQTXLU\DERXWWKHSUHVHQFHRIWLQQLWXVGXULQJKHDULQJVFUHHQLQJWHVWV SHUIRUPHGUHFHQWO\PRUHIUHTXHQWO\DWSULPDU\VFKRROVIRUHDUO\GHWHFWLRQ and diagnosis of tinnitus.
ŅE\3ROVNLH7RZDU]\VWZR2WRU\QRODU\QJRORJöZ ļ&KLUXUJöZ*ïRZ\L6]\L 2WU]\PDQR5HFHLYHG =DDNFHSWRZDQRGRGUXNX$FFHSWHG ,QVW\WXW)L]MRORJLLL3DWRORJLL6ïXFKX .OLQLND6]XPöZ8V]Q\FK .LHURZQLNSURIGUKDEPHG+HQU\N6NDUĝ\ñVNL :NïDGSUDF\DXWRUöZ$XWKRUVFRQWULEXWLRQ 'DQXWD5DM.R]LDNMHVWJïöZQ\PEDGDF]HPRUD] SU]HZRGQLF]ÈF\P$GDP3LïNDMHVWRGSRZLHG]LDOQ\ ]DDQDOL]ÚVWDW\VW\F]QÈLSU]\JRWRZDïZ\QLNLEDGDñ GRDQDOL]\*UDĝ\QD%DUWQLNL$QQD)DELMDñVNDļ LQWHUSUHWDFMDGDQ\FK.U]\V]WRI.RFKDQHNļQDG]öU PHU\WRU\F]Q\+HQU\N6NDUĝ\ñVNLļNRPSOHNVRZ\ QDG]öUPHU\WRU\F]Q\ .RQIOLNWLQWHUHVX&RQIOLFWVRILQWHUHVW $XWRU]\SUDF\QLH]JïDV]DMÈNRQIOLNWXLQWHUHVöZ $GUHVGRNRUHVSRQGHQFML/ $GGUHVVIRUFRUUHVSRQGHQFH LPLÚLQD]ZLVNR'DQXWD5DM.R]LDN DGUHVSRF]WRZ\ ,QVW\WXW)L]MRORJLLL3DWRORJLL6ïXFKX XO=JUXSRZDQLD$..DPSLQRV :DUV]DZD tel. fax e-mail GNR]LDN#LISVRUJSO
+DVïDLQGHNVRZH szumy uszne, dzieci .H\ZRUGV tinnitus, children
:VWÚS Szumy uszne u dzieci nie są tematem często podejmowanym w literaturze laryngologicznej i pediatrycznej. Częstość występowania szumu u dzieci dobrze słyszących waha się od 3% do 37% [1–4]. W populacji dziecięcej z towarzyszącym niedosłuchem częstość występowania szumu wzrasta [2–4]. Wyniki wielu badań wskazują na fakt, że młodzi pacjenci sami rzadko spontanicznie zgłaszają obecność szumu [3–5]. Chociaż dzieci nie zwracają dużej uwagi na dolegliwość, jaką stanowią szumy uszne, uważa się, że mogą one wpływać negatywnie na ich zdolność koncentracji, powodować irytację, nerwowość a w konsekwencji problemy w szkole [6]. Równie istotny wydaje się fakt, że szum uszny u dzieci stanowi jednostkę chorobową i wymaga typowej diagnostyki [4]. Ponieważ w piśmiennictwie polskim brak jest doniesień na temat występowania szumów usznych wśród populacji dziecięcej w Polsce, podjęto własne badania w tym zakresie. Celem pracy była ocena częstości występowania szumu u dzieci w wieku 7 lat z małych miast i wsi
na terenie siedmiu województw Polski Wschodniej ze szczególnym uwzględnieniem dzieci z nieprawidłowym wynikiem przesiewowego badania słuchu.
0DWHULDïLbPHWRGD Badania zaplanowano jako retrospektywną analizę danych kwestionariuszowych, które zostały zebrane podczas realizacji programu przesiewowych badań słuchu u dzieci w wieku szkolnym. W roku 2008 Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu we współpracy z Kasą Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego prowadził badania przesiewowe słuchu wśród dzieci w wieku 7 lat z terenów małych miast i wsi w siedmiu województwach: warmińsko-mazurskim, podlaskim, mazowieckim, lubelskim, świętokrzyskim, małopolskim i podkarpackim. Zasadniczym celem programu było wykonanie badań przesiewowych słuchu oraz zebranie danych epidemiologicznych dotyczących podstawowych przyczyn występowania zaburzeń słu2 W R O D U \QJR O RJ L D3R O V N DW R P QUPD U ]H F N Z L H F L H ñ
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
Tabela I./LF]EDRUD]RGVHWHNRGSRZLHG]LQDS\WDQLHķ&]\G]LHFNRVNDUĝ\VLÚQDZ\VWÚSRZDQLHV]XPöZXV]Q\FK JG\MHVWFLFKR"ĵ 7DEOH,7KHQXPEHUDQGSHUFHQWDJHRIUHVSRQVHVWRWKHTXHVWLRQIJ'RHV\RXUFKLOGFRPSODLQDERXWWKHRFFXUUHQFHRIWLQQLWXV ZKHQLWLVTXLHW"ij 5RG]DMRGSRZLHG]L
/LF]ED
3URFHQW
VSRUDG\F]QLH
F]ÚVWR
EDUG]RF]ÚVWR
QLJG\
Tabela II./LF]EDRUD]RGVHWHNRGSRZLHG]LQDS\WDQLHķ-HĂOLMHVWFLFKRZbRWRF]HQLXWRF]\]GDU]D&LVLÚVï\V]HÊ ZbXV]DFKV]XP\SLVNLEU]ÚF]HQLHOXELQQHGěZLÚNL"ĵVNLHURZDQHEH]SRĂUHGQLRGRG]LHFL 7DEOH,,7KHQXPEHUDQGSHUFHQWDJHRIUHVSRQVHVWRWKHTXHVWLRQIJ,IWKHUHLVTXLHWLQWKHHQYLURQPHQWGR\RXHYHUKHDU QRLVHVLQWKHHDUVVTXHDNLQJEX]]LQJRURWKHUQRLVHVijDLPHGGLUHFWO\DWFKLOGUHQ 5RG]DMRGSRZLHG]L
/LF]ED
3URFHQW
QLJG\
VSRUDG\F]QLH
V]ÚVWR
EDUG]RF]ÚVWR
chu u dzieci. Informacje na temat występowania niedosłuchu oraz szumu u dzieci zebrano na podstawie kwestionariuszy skierowanych do rodziców i dzieci. Dane z kwestionariusza podzielono na dwie części: pierwsza obejmowała pytania, na które odpowiedzi udzielili rodzice, natomiast pytania do dziecka skierowano bezpośrednio podczas wizyty badacza w szkole. Pytania na temat występowania szumu zostały opracowane przez zespół Kliniki Szumów Usznych Instytutu. Dla zrealizowania tematu pracy wykorzystano odpowiedzi rodziców na pytanie: „Czy dziecko skarży się na występowanie szumów usznych, gdy jest cicho?”. Rodzice, udzielając odpowiedzi, mieli możliwość wskazania jednej z odpowiedzi: nigdy, sporadycznie, często, bardzo często. Natomiast w dniu wykonywania badania przesiewowego słuchu w szkole dziecku zadano następujące pytanie: „Gdy jest cicho w otoczeniu, to czy zdarza Ci się słyszeć w uszach szumy, piski, brzęczenie lub inne dźwięki?” Dziecko mogło wskazać jedną z odpowiedzi, tak jak w pytaniu do rodziców. U każdego dziecka wykonano przesiewowe badanie audiometryczne słuchu za pomocą audiometru S dla przewodnictwa powietrznego dla częstotliwości od 250 do 8000 Hz. Za wynik nieprawidłowy badania przesiewowego słuchu uznano taki, gdy przynajmniej dla jednej częstotliwości chociażby w jednym uchu uzyskany próg słyszenia był większy od 20 dB HL. Do systemu informatycznego programu wprowadzono 60 212 danych kwestionariuszowych 2 W R O D U \QJR O RJ L D3R O V N DW R P QUPD U ]H F N Z L H F L H ñ
od rodziców dzieci z klas 0 lub 1. Stanowiło to 62% wszystkich kwestionariuszy przekazanych rodzicom. W grupie tej znalazło się 30 528 ankiet zebranych od rodziców chłopców oraz 29 682 od rodziców dziewczynek.
:\QLNL Analiza danych kwestionariuszowych zebranych od rodziców wykazała, że 8164 (13,6%) dzieci zgłaszało rodzicom występowanie szumu usznego. Grupa 891dzieci wskazywała na występowanie szumu, często lub bardzo często (Tab I). Analiza odpowiedzi udzielonych przez dzieci podczas wizyty badacza w szkole wykazała, że grupa 19 638 (32,6%) dzieci zgłosiła występowanie szumów usznych. W grupie tej aż 3525 dzieci (5,8%) zgłaszało, że szumy lub inne dźwięki występują często lub bardzo często (Tab. II). Porównanie odpowiedzi rodziców i dzieci odnośnie do częstości szumu usznego wykazało, że dzieci niezależnie od tego, jak często odczuwają szum, nie zgłaszają tego objawu rodzicom. Dzieci odczuwające występowanie szumu usznego jako bardzo częste nie zgłosiły tego problemu rodzicom w ponad 75% przypadków. Podobnie, bo ponad 78% dzieci zgłaszających w badaniu ankietowym występowanie szumu usznego jako częste nie zgłosiło tego problemu rodzicom. Blisko 82% dzieci odczuwających szum uszny sporadycznie również nie poinformowało rodziców o tym fakcie.
107
108
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
Tabela III.2GVHWHNRGSRZLHG]LURG]LFöZ]JïDV]DMÈF\FKZ\VWÚSRZDQLHV]XPXXV]QHJRXbG]LHFNDZb]DOHĝQRĂFL RGZ\QLNXEDGDQLDSU]HVLHZRZHJRVïXFKX 7DEOH,,, The response rate of parents reporting the presence of tinnitus in the child depending on the outcome of hearing screening :\QLNEDGDQLDSU]HVLHZRZHJRVïXFKX
2GVHWHNZ\VWÚSRZDQLDV]XPXXbG]LHFLQDSRGVWDZLHRGSRZLHG]LURG]LFöZ
SUDZLGïRZ\
QLHSUDZLGïRZ\
Tabela IV.2GVHWHNG]LHFL]JïDV]DMÈF\FKZ\VWÚSRZDQLHV]XPXZb]DOHĝQRĂFLRGZ\QLNXEDGDQLDSU]HVLHZRZHJR 7DEOH,9 The percentage of children reporting the presence of noise, depending on the outcome of the screening test :\QLNEDGDQLDSU]HVLHZRZHJRVïXFKX
2GVHWHNG]LHFL]JïDV]DMÈF\FKREHFQRĂÊV]XPXXV]QHJR
SUDZLGïRZ\
QLHSUDZLGïRZ\
W tabeli III i IV przedstawiono zależności pomiędzy występowaniem szumu usznego u dzieci z prawidłowym oraz nieprawidłowym wynikiem badania przesiewowego słuchu na podstawie informacji uzyskanych bezpośrednio od dzieci oraz odpowiedzi ankietowych udzielonych przez rodziców (Tab. III). W grupie dzieci z prawidłowym wynikiem badania przesiewowego słuchu u 12,8% dzieci rodzice wykazali w kwestionariszu obecność szumu usznego. Natomiast, gdy wynik badania przesiewowego słuchu był nieprawidłowy, zaobserwowano wzrost liczby odpowiedzi ankietowych rodziców zgłaszających występowanie szumu u dzieci do 21,8% (Tab. IV). W grupie dzieci z prawidłowym wynikiem badania przesiewowego słuchu odsetek dzieci zgłaszających występowanie szumu usznego wyniósł ponad 31%. W grupie dzieci z wynikiem nieprawidłowym odsetek wzrósł do ponad 43%.
2PöZLHQLH Dane z piśmiennictwa na temat częstotliwości występowania szumów usznych w populacji pacjentów pediatrycznych dotyczą grup o zróżnicowanej liczebności i wieku badanych. Jako lidera badań w tym zakresie, który po raz pierwszy opisał występowanie szumów usznych u dzieci, uznaje się Nodara [2]. Jego badania z 1972 r. obejmowały grupę 2000 dzieci i młodzieży prawidłowo słyszących w wieku od 11–18 lat. Obecność szumu stwierdził u 13,3% badanych. Prowadząc dalsze badania, Nodar i Lezak stwierdzili w 1984 roku, że szum występuje szczególnie często u dzieci z niedosłuchem [7]. U pacjentów niedosłyszących opisali występowanie szumu na poziomie 58,6%. Mills, Baquley i Graham potwierdzili w swoich badaniach, że szumy uszne występują częściej u dzieci z niedosłuchem niż u dzieci dobrze słyszących [5, 8, 9]. Aust opisywał
występowanie szumu w grupie młodych pacjentów, u których w pierwszej kolejności wykonano badanie słuchu. Wśród 1420 przebadanych u 73,5% stwierdzono jedno lub obustronne problemy ze słyszeniem, a 102 pacjentów zgłaszało obecność stałego szumu usznego [10]. Mills opisywał występowanie szumu u 29% w grupie 93 zdrowych, dobrze słyszących dzieci, natomiast częstość występowania szumu w grupie pacjentów z towarzyszącymi chorobami uszu ocenił na poziomie 38,5% [5]. W grupie 964 dzieci w wieku 7 lat badania przeprowadziła Holgers. Stwierdziła występowanie szumu usznego u 12% badanych dzieci. Natomiast w opozycji do wymienionych wcześniej autorów nie stwierdziła korelacji pomiędzy częstością występowania szumu a zaburzeniami słyszenia [11]. W badaniach własnych, na podstawie odpowiedzi uzyskanych od rodziców u 13,6% pacjentów stwierdzono obecność stałego szumu. Należy podkreślić, że w dostępnym piśmiennictwie po raz pierwszy przedstawione są wyniki badań obejmujące tak dużą populację dzieci. Było to możliwe dzięki zastosowaniu innej niż dotychczas metody pozyskiwania danych na bazie wyników badań kwestionariuszowych rodziców oraz informacji zebranych przez badacza bezpośrednio od dziecka. W dotychczasowych wynikach badań z piśmiennictwa dane na temat szumu były zbierane przez lekarza podczas wizyty dziecka w gabinecie, najczęściej laryngologicznym. Odsetek dzieci zapytanych przez ankietera przed badaniem słuchu w szkole o występowanie szumu usznego wyniósł 32,6%. Dzieci zapytane bezpośrednio o problem szumu potrafią bardzo dokładnie opisać ten symptom, natomiast same spontanicznie rzadziej zgłaszają problem [4]. Mills stwierdził, że szum uszny jest zgłaszany spontanicznie przez dzieci w 3%, podobnie jak Nodar, który podkreślał, że jest to grupa, której szum znacznie dokucza [2, 3]. Szum spontanicznie 2 W R O D U \QJR O RJ L D3R O V N DW R P QUPD U ]H F N Z L H F L H ñ
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS zgłaszany przez dzieci opisywała Savastano u 6,5% badanych pacjentów, natomiast zbierając dane na temat szumu na podstawie kwestionariusza, stwierdziła wzrost występowania szumu w badanej grupie do 34% [4, 12]. W piśmiennictwie często zwraca się uwagę na trudności występujące częściej u dzieci niż u dorosłych przy zbieraniu wywiadu na temat obecności szumu usznego. Aby zwiększyć wiarygodność odpowiedzi, Stouffer do badań zakwalifikował tylko tę grupę dzieci, która udzielała prawidłowych odpowiedzi na pytanie niezwiązane z szumem [13]. Savastano badając dzieci w wieku 6–16 lat, podkreśla, że wiarygodne wyniki uzyskała w grupie powyżej 8. roku życia [4]. W badaniach własnych, aby zwiększyć wiarygodność odpowiedzi, pytania skierowano zarówno do dzieci, jak i do ich rodziców. Zwraca uwagę fakt, że ponad 74% dzieci odczuwających szum nie zgłosiło tego problemu rodzicom. Tę rozbieżność pomiędzy częstym występowaniem szumu w populacji pediatrycznej i nieczęsto zgłaszanymi skargami próbuje się tłumaczyć tym, że dzieci, doświadczając stałego szumu przez długi czas, uznają go za zjawisko normalne. Ponadto uważa się, że odczuwając szum, nie zdają sobie sprawy z faktu, że obecność tej dolegliwości ma istotne znaczenie medyczne. Wreszcie, mali pacjenci w przeciwieństwie do dorosłych, angażując się w odbiór bodźców ze środowiska zewnętrznego, potrafią łatwo odwrócić swoją uwagę od szumu [3, 5, 14]. Uzyskane wyniki oceniające częstość występowania szumu u dzieci z towarzyszącym niedosłuchem, podobnie jak dane z piśmiennictwa, potwierdziły częstsze występowanie szumu u dzieci w tej grupie w porównaniu z dziećmi prawidłowo słyszącymi. W grupie dzieci z prawidłowym wynikiem badania przesiewowego słuchu rodzice w 12,8% w ankiecie wskazali na obecność szumu usznego u dziecka. Gdy wynik badania przesiewowego słuchu był nieprawidłowy, zaobserwowano wzrost liczby odpowiedzi ankietowych rodziców zgłaszających występowanie szumu u dzieci do poziomu 21,8%. W grupie dzieci z prawidłowym wynikiem badania przesiewowego słuchu odsetek dzieci zgłaszających występowanie szumu usznego badaczowi wyniósł ponad 31%. W grupie dzieci z wynikiem nieprawidłowym odsetek występowania szumu usznego wzrósł do ponad 43%. Autorzy prezentujący dane na temat występowania szumów usznych u dzieci są zgodni, że problem szumu u dorosłych jest zdecydowanie lepiej rozpoznany niż w populacji pediatrycznej [4,12]. Ze względu na fakt,
2 W R O D U \QJR O RJ L D3R O V N DW R P QUPD U ]H F N Z L H F L H ñ
że szumy uszne u dzieci występują równie często jak u dorosłych oraz że mogą być przyczyną poważnych konsekwencji, nawet przy braku patologii usznej, wydaje się konieczne rozpoczęcie badań nad tym problemem w znacznie szerszym zakresie niż dotychczas [12]. Na podstawie uzyskanych wyników sformułowano następujące wnioski: 1. Szumy uszne są częstym zjawiskiem u dzieci rozpoczynających edukację szkolną. 2. Szumy uszne częściej występują u dzieci z niedosłuchem niż u dzieci nieodczuwających żadnych problemów ze słuchem. 3. Skala zjawiska szumów usznych zaobserwowana w tak dużej populacji dzieci wskazuje na konieczność wprowadzenia na stałe do medycyny szkolnej programów badań przesiewowych w celu wczesnego wykrywania różnych zaburzeń słuchu. 3,¥0,(11,&7:2 1.
Coelho CB, Sanchez TG, Tyler RS Tinnitus in children and
2.
Nodar RH. Tinnitus aurium in school age children. A survey
3.
Mills RP, Albert DM, Brain CE. Tinnitus in childhood. Clin
associated risk factors. Prog Brain Res 2000; 166:179–91. J Aud Res 1972; 12:133–135. Otolaryngol Alllied Sci 1984:11:431–434. 4.
Savastano M. Characteristics of tinnitus in childhood. Eur J Pediatr 2007; 166: 797–80.
5.
Mills RP, Cherry JR. Subjective tinnitus in children with otological disorders. Int J Pediatr Otorhinolaryngol 1986; 7:21–27.
6.
Podoshin L, Ben-David J, Teszler CB. Pediatric and geriatric tinnitus. Int.Tinnitus Journal.1997; 3(2):101–103.
7.
Nodar RH, Lezak M. Pediatric Tinnitus a thesis revised. J Laryngol Otol. (Suppl) 1984;234–235.
8.
Baguley DM, Mc Ferran DJ. Tinnitus in childhood. Int J
9.
Graham JM. Tinnitus in hearing impaired children
Otorhinolaryngol 1999;49:99–105. J.W.P.H. Hazell (Ed.). Tinnitus. Churchill Livingstone. London 1987:131–143. 10. Aust G. Tinnitus in childhood. Int Tinnitus J 2002; 8:20–26. 11. Holgers KM. Tinnitus in 7-year-old children. Eur J Pediatr 2003; 162:276–278. 12. Savastano M, Marioni G, de Fillipis C. Tinnitus in children without hearing impairment. Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 2009 Dec: Suppl 1:S13–5. 13. Stouffer JL, Tyler RS, Booth JC, Buckrell B. Tinnitus in normal hearing and hearing impaired children. Fourth International Tinnitrus Seminar Bordeaux 1991. 14. Viani LG. Tinnitus in children with hearing loss. J Laryngol. Otol.1989; 103:1142–1145.
109