- Email: [email protected]
Przezskórna ablacja prądem o częstotliwości radiowej w leczeniu tachyarytmii u dzieci
PR ACE P OGL Ą DOW E / R E VIE W S
65
Przezskórna ablacja prądem o częstotliwości radiowej w leczeniu tachyarytmii u dzieci Percutaneous radiofrequency ablation in treatment of tachyarrhythmias in children Katarzyna Bieganowska
STRESZCZENIE Postęp w zakresie inwazyjnej elektrofizjologii u dzieci wynika z postępu w tej dziedzinie u dorosłych. Dzięki temu od 1990 r. przezskórna ablacja prądem o częstotliwości radiowej (RF) jest dostępna jako niefarmakologiczna metoda leczenia dzieci i młodzieży z tachyarytmią. Metoda skutecznie eliminuje źródło arytmii przy niskim ryzyku powikłań. Precyzyjna aplikacja energii o częstotliwości radiowej w czasie zabiegu powoduje uszkodzenie wsierdzia w miejscu przebiegu nieprawidłowo przewodzących włókien lub ektopicznego ogniska odpowiedzialnego za częstoskurcz. W pracy przedstawiono najważniejsze informacje o leczeniu dzieci przezskórną ablacją prądem o częstotliwości radiowej z uwzględnieniem wskazań, skuteczności i powikłań metody. Słowa kluczowe: przezskórna ablacja RF, tachyarytmie, dzieci
ABSTRACT Invasive pediatric electrophisiology is founded on principles developed in adult electrophisiology practice. So since 1990, radiofrequency (RF) catheter ablation has been available as an option for the nonpharmacological management of children and adolescents with tachyarrhythmias. The method can successfully eliminate a variety of arrhythmias with low risks of complications. During the procedure the application of radiofrequency energy can generate a small, precisely localized lesion on the endocardium and eliminate either an abnormal conduction fiber or an ectopic focus of tachycardia. The most importent informations about the indications, efficacy and complications of the percutaneous radiofrequency ablation in children are presented. Key words: percutaneous RF ablation, tachyarrhythmias, children
$[ÂTUPTLVSD[F [XBT[D[B OBQBEPXF T V E[JFDJ OBKD[ÂvDJFK XZTUÂQVKDZNJ PCKBXPXZNJ [BCVS[FOJB NJSZUNVTFSDB%[JFDJ[OBQBEBNJD[ÂTUPTLVSD[VT D[ÂTUZNJ QBDKFOUBNJ J[CZ QS[ZK¾ XJFMPLSPUOJF XZ NBHBKMFD[FOJBT[QJUBMOFHP8JÂLT[Pv¾[OJDIDBZNJ MBUBNJ QS[ZKNVKF MFLJ BOUZBSZUNJD[OF D[ÂTUP PCTFS XPXBOF T OJFQPEBOF FGFLUZ QS[FXMFLFK GBSNB LPUFSBQJJ OQ OJFEPD[ZOOPv¾ UBSD[ZDZ VT[LPE[FOJF XUSPCZ [NJBOZQVDOFD[ZQSPBSZUNJB%VHPUSXBZ D[ÂTUPTLVSD[ NPF CZ¾ QS[ZD[ZO OJFPEXSBDBMOFHP VT[LPE[FOJBNJÂvOJBTFSDPXFHP D[ZMJU[XLBSEJPNJP QBUJJUBDIZBSZUNJD[OFK/JFLUËS[ZQBDKFODJT[BHSPF OJ[BUS[ZNBOJFNLSFOJBXNFDIBOJ[NJFNJHPUBOJB LPNËSD[ZOBHZN[HPOFNXZOJLBKDZNOQ[PCFD OPvDJ EPEBULPXZDI T[MBLËX QS[FETJPOLPXPLPNP SPXZDI P CBSE[P XZTPLJFK TQSBXOPvDJ QS[FXPE[FOJB JLSËULJNPLSFTJFSFGSBLDKJ/JFNPHQSPXBE[J¾USZCV ZDJB [ESPXZDI SËXJFvOJLËX JDI VE[JB X [BKÂDJBDI TQPSUPXZDI KFTU PHSBOJD[BOZ D[ÂTUP NBK QSPCMFNZ QTZDIPMPHJD[OF 8 PTUBUOJDI MBUBDI OBTUQJ OJFCZXBZ QPTUÂQ XEJBHOPTUZDFJMFD[FOJV[BCVS[FÉSZUNVTFSDBVEP SPTZDI DPOJFXUQMJXJFXQZOÂPOBJTUPUOF[NJBOZ XQPTUÂQPXBOJVVE[JFDJ[BSZUNJTFSDB8QSPXBE[P OBQS[F[4$)&3-"("XSUFDIOJLBSFKFTUSBDKJQP UFODKBËXQÂD[LB)JTBJJOOZDIQPUFODKBËXFMFLUSPE Pediatria Polska tom 8 4, nr 1, st yc zeń – lut y 20 0 9
XFXOUS[TFSDPX NPMJXPv¾V[ZTLBOJBKFEOPD[BTP XZDIFMFLUSPHSBNËX[XJFMVFMFLUSPE[XOÂUS[BTFSDB BOBMJ[B LPMFKOPvDJ QPKBXJBOJB TJÂ QPCVE[FÉ X D[BTJF SZUNV[BUPLPXFHPPSB[XD[BTJFQSPHSBNPXBOFKTUZ NVMBDKJ QPT[D[FHËMOZDI TUSVLUVS TFSDB DFMFN XZXP BOJBJQS[FSXBOJBBSZUNJJQP[XBMBVXJÂLT[PvDJCB EBOZDI VTUBMJ¾ NFDIBOJ[N NJFKTDF QPXTUBOJB J UZQ [BCVS[FÉSZUNVTFSDB1P[BEJBHOPTUZL QS[F[TLËS OJFXQSPXBE[POFXFXOUS[TFSDPXFFMFLUSPEZVZXB TJÂ PCFDOJF EP MFD[FOJB UBDIZBSZUNJJ NFUPE BCMBDKJ D[ZMJQMBOPXZNVT[LPE[FOJFNySËEB[BCVS[FÉSZUNV TFSDB8S4$)&*/."/J("--"()&3QPSB[QJFSX T[ZXZLPOBMJBCMBDKÂQSEFNTUBZNPEVFKFOFSHJJ KFEOBL CVS[MJXZ SP[XËK NFUPEZ OBTUQJ EPQJFSP QP [BTUPTPXBOJVEPBCMBDKJQSEV[NJFOOFHPPD[ÂTUPUMJ XPvDJ SBEJPXFK 3' )6"/( #03((3&''& J #3& *5)"3%5 <> 8ZTPLB TLVUFD[OPv¾ OJFXJFMLJ PC T[BS VT[LPE[FOJB NJÂvOJB TFSDPXFHP J OJTLJ PETFUFL QPXJLBÉ XQZOÂZ OB SP[QPXT[FDIOJFOJF NFUPEZ SËXOJFVQBDKFOUËXXXJFLVQFEJBUSZD[OZN< > $BZNJMBUBNJMFD[FOJFE[JFDJ[SËOFHPUZQVUBDIZ BSZUNJBNJQPMFHBPOBPEQPXJFEOJNEPCSBOJVMFLVD[Z MFLËXBOUZBSZUNJD[OZDI LUËSFTUPTPXBOPQS[FXMFLMF 0CFDOJFQS[F[TLËSOBBCMBDKBQSEFN3' KBLPOBKTLV UFD[OJFKT[BNFUPEBMFD[FOJBXJFMVUZQËXD[ÂTUPTLVSD[V QS[FETJPOLPXFHP QS[FETJPOLPXPLPNPSPXFHP XÂ[P
Pediatr Pol 2009; 84 (1): 65–69 © 2009 by Polskie Towarzystwo Pediatryczne Otrzymano/Received: 23.06.2008 Zaakceptowano do druku/Accepted: 25.07.2008 Pracownia Diagnostyki Zaburzeń Rytmu Serca Instytutu „PomnikCentrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie Kierownik: doc. dr hab. n. med. Katarzyna Bieganowska Klinika Kardiologii Instytutu „PomnikCentrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie Kierownik: prof. dr hab. n. med. Wanda Kawalec Konflikt interesu/ Conflicts of interest: Autorka nie zgłasza potencjalnego konfliktu interesów. Adres do korespondencji/ Address for correspondence: Katarzyna Bieganowska Klinika Kardiologii Instytutu „Pomnik– Centrum Zdrowia Dziecka” Al. Dzieci Polskich 20 04-730 Warszawa tel. (22) 815 16 82; fax. (22) 815 73 65 e-mail: [email protected]
66
PR ACE P OGL Ą DOW E / R E VIE W S XFHPJLPNPSPXFHP KFTUV[OBOZNQJFSXT[ZNQPTUÂQP XBOJFNUFSBQFVUZD[OZN SËXOJFVE[JFDJJNPE[JFZ 6 QBDKFOUËX [ SP[XJKBKD TJÂ LBSEJPNJPQBUJ UBDIZ BSZUNJD[OMVC[BHSPPOZDIOBHZN[HPOFNXD[FTOF MFD[FOJFBCMBDKKFTUNFUPESBUVKDZDJF 8TLB[BOJB EP QS[F[TLËSOFK BCMBDKJ V E[JFDJ NV T[ CZ¾ SP[QBUSZXBOF JOEZXJEVBMOJF T [BMFOF PE DIBSBLUFSV BSZUNJJ D[ÂTUPvDJ XZTUÂQPXBOJB D[BTV USXBOJB OBTJMFOJB [XJ[BOZDI [ OJ PCKBXËX TLV UFD[OPvDJMFD[FOJB
PETUBOVVLBEVLSFOJB XJFLV E[JFDLBJEPvXJBED[FOJBPvSPELB XLUËSZN[BCJFHNB CZ¾XZLPOBOZ;BXT[FOBMFZSP[XBZ¾LPS[ZvDJJSZ [ZLPMFD[FOJBBCMBDK /BQPETUBXJFSPTODZDIEPvXJBED[FÉQPT[D[FHËM OZDI QSBDPXOJ J LPOTFLXFOUOJF [CJFSBOZDI EBOZDI XSFKFTUS[FXZLPOBOZDI[BCJFHËXBCMBDKJ3'VE[JFDJ XLUËSZNVE[JBCJFS[FXJFMFPvSPELËX X[SPTBXJF E[BPXTLB[BOJBDI TLVUFD[OPvDJJQPXJLBOJBDIUFHP UZQV MFD[FOJB <q> 4[ZCLJ QPTUÂQ UFDIOPMPHJD[OZ QS[ZD[ZOJ TJÂ EP JTUPUOFHP SP[T[FS[FOJB XTLB[BÉ EP TUPTPXBOJBUFKNFUPEZXXJFLVSP[XPKPXZN 8TLB[BOJB EP MFD[FOJB E[JFDJ BCMBDK 3' VTUBMP OP OB LPOGFSFODKJ TQFDKBMJTUËX J FLTQFSUËX J PQVCMJ LPXBOP X S 8ZE[JFMPOP US[Z LMBTZ XTLB[BÉ 8LMBTJF*KFTUPHËMOB[HPEBFLTQFSUËXMVCJEBOFLMJ OJD[OF XTLB[VKDF F MFD[FOJF BCMBDK KFTU NFEZD[ OJFLPS[ZTUOFMVCQPNPDOFEMBQBDKFOUB8LMBTJF**" XJÂLT[Pv¾ PQJOJJ J EBOZDI LMJOJD[OZDI XTLB[VKF OB LPS[Zv¾[[BTUPTPXBOFKNFUPEZ XLMBTJF**#PQJOJFT QPE[JFMPOF DP EP QS[ZEBUOPvDJ NFUPEZ 8 LMBTJF *** KFTUPHËMOB[HPEB FBCMBDKBOJFKFTUNFEZD[OJFV[B TBEOJPOB JMVC SZ[ZLP [BCJFHV NPF CZ¾ XZT[F OJ XZOJLBKDB[KFHPXZLPOBOJBLPS[Zv¾EMBQBDKFOUB 8vXJFUMFQPXZT[ZDIVTUBMFÉPCFDOJF[B*LMBTÂ XTLB[BÉEPMFD[FOJBQS[F[TLËSOBCMBDK3'VE[JFDJ V[OBKFTJÂ q;FTQË818QPOBHZN[BUS[ZNBOJVLSFOJB q;FTQË818[PNEMFOJBNJ VQBDKFOUËX VLUËSZDI PETUÂQ33XD[BTJFUS[FQPUBOJBQS[FETJPOLËXKFTU LSËUT[ZOJNTMVCPLSFTSFGSBLDKJESPHJEPEBU LPXFKQS[FXPE[DFK[TUÂQVKDP PDFOJPOZXD[BTJF QSPHSBNPXBOFKTUZNVMBDKJ KFTULSËUT[ZOJNT q6TUBXJD[OZMVCOBXSBDBKDZD[ÂTUPTLVSD[VQB DKFOUËX[VQPvMFE[POGVOLDKLPNËS q/BXSBDBKDZD[ÂTUPTLVSD[LPNPSPXZVQPvMFE[BKDZ IFNPEZOBNJLÂ QPEEBKDZTJÂBCMBDKJ3' ,MBTÂ**"TUBOPXJE[JFDJ[ q/BXSBDBKDZNJMVCJPCKBXPXZNJD[ÂTUPTLVSD[BNJ PQPSOZNJOBTUPTPXBOQPXT[FDIOJFGBSNBLPUFSB QJÂXXJFLV MBU q1MBOPXBOLPSFLDKXBEZTFSDB HEZTQPE[JFXBNZ TJÂ F QP PQFSBDKJ OJF CÂE[JF EPTUÂQV EP OBD[ZOJB D[ZKBNZTFSDB BCZXZLPOB¾BCMBDKÂ3' q6USXBMPOZN USXBKDZNEVFKOJqNJFTJÂDZPE DIXJMJ SP[QP[OBOJB MVC VTUBXJD[OZN D[ÂTUPTLVS D[FNJQSBXJEPXGVOLDKLPNËS
q 6USXBMPOZN MVC D[ÂTUP OBXSBDBKDZN QPPQFSBDZK OZN QS[FETJPOLPXZN D[ÂTUPTLVSD[FN UZQV SFFO USZXPLËCMJ[OZ BUZ LPOEVJUV q 1PXUBS[BKDZN TJÂ VD[VDJFN T[ZCLJFHP CJDJB TFSDB JXZXPBOZNXD[BTJFCBEBOJBFMFLUSPGJ[KPMPHJD[OF HPVUSXBMPOZND[ÂTUPTLVSD[FNOBELPNPSPXZN %PLMBTZ**#[BMJD[POP q#F[PCKBXPXZDIQBDKFOUËX[[FTQPFN818X[BQJ TJF&,(XXJFLV MBU CF[OBQBEËXD[ÂTUPTLVSD[V VLUËSZDIPLSFvMPOFKFTUSZ[ZLPJLPS[Zv¾[[BCJFHV JBSZUNJBTKBTOF q %[JFDJ [ D[ÂTUPTLVSD[FN OBQBEPXZN OBELP NPSPXZN X XJFLV MBU TLVUFD[OJF MFD[POF BOUZBSZUNJD[OJF q %[JFDJ [ D[ÂTUPTLVSD[FN OBQBEPXZN OBELPNP SPXZN X XJFLV MBU XD[BKD OJFNPXMÂUB
VLUËSZDIMFD[FOJFBOUZBSZUNJD[OJF SËXOJFBNJP EBSPOFND[ZTPUBMPMFN KFTUOJFTLVUFD[OFMVCNBK OJFQPEBOFPCKBXZE[JBBOJBMFLËX q %[JFDJ [ QPPQFSBDZKOZN QS[FETJPOLPXZN D[ÂTUP TLVSD[FN UZQV SFFOUSZ LUËSZ QPXUBS[B TJÂ q SB[ZXSPLVJXZNBHBJOUFSXFODKJ q1BDKFOUËX[OBXSBDBKDZNMVCPQPSOZNOBMFD[FOJF QPPQFSBDZKOZN QS[FETJPOLPXZN D[ÂTUPTLVSD[FN UZQVSFFOUSZEPXZLPOBOJBBCMBDKJD[BQS[FETJPO LPXPLPNPSPXFHP [F XT[D[FQJFOJFN TUZNVMBUPSB TFSDBVE[JFDJ q%[JFDJQPKFEOZNFQJ[PE[JFD[ÂTUPTLVSD[VLPNPSP XFHP X D[BTJF LUËSFHP OBTUQJP VQPvMFE[FOJF IF NPEZOBNJLJ BQPEEBKFTJÂMFD[FOJVBCMBDK ,MBTB***UP q #F[PCKBXPXJ QBDKFODJ [ [FTQPFN 818 X [BQJTJF &,(XXJFLV MBU q %[JFDJ [ D[ÂTUPTLVSD[FN OBQBEPXZN OBELPNPSP XZN X XJFLV MBU TLVUFD[OJF MFD[POF BOUZBSZUNJD[OJF q %[JFDJ [ OJFVUSXBMPOZN OBQBEPXZN D[ÂTUPTLVS D[FN LPNPSPXZN CF[ XTQËJTUOJFKDFK EZTGVOLDKJ LPNËS q 1BDKFODJ [ FQJ[PEBNJ OJFVUSXBMPOFHP OBQBEPXF HP D[ÂTUPTLVSD[V OBELPNPSPXFHP LUËS[Z OJF XZ NBHBK JOOFK UFSBQJJ JMVC NBK NJOJNBMOF PCKBXZ <q> *OXB[ZKOF CBEBOJF FMFLUSPGJ[KPMPHJD[OF J [BCJFHJ BCMBDKJ XZLPOVKF TJÂ X XBSVOLBDI TBMJ PQFSBDZKOFK [ [BDIPXBOJFN QFOFK BTFQUZLJ 6 E[JFDJ OBKD[ÂvDJFK LPOJFD[OF KFTU [OJFD[VMFOJF PHËMOF V OBTUPMBULËX QPXZFKSPLVZDJBXZTUBSD[BKDFCZXB[BTUPTP XBOJF QSFNFEZLBDKJ PSB[ [OJFD[VMFOJB NJFKTDPXFHP XNJFKTDVXQSPXBE[BOJBFMFLUSPEEPOBD[ZÉ8QSP XBE[BOJFFMFLUSPEJJDIPEQPXJFEOJFXD[BTJF[BCJFHV VNJFKTDPXJFOJF PECZXB TJÂ QPE LPOUSPM TLPQJJ 35( LPOJFD[OZ KFTU BQBSBU 35( [ SVDIPNZN SBNJFOJFN $ 8[BMFOPvDJPEQPUS[FCCBEBOFHPE[JFDLBVZXB TJÂPEEPFMFLUSPEEJBHOPTUZD[OZDI LUËSFOBKD[Â vDJFK VNJFT[D[B TJÂ X QSBXZN QS[FETJPOLV PLPMJDZ Pediatria Polska tom 8 4, nr 1, st yc zeń – lut y 20 0 9
PR ACE P OGL Ą DOW E / R E VIE W S QÂD[LB )JTB LPOJVT[LV QSBXFK LPNPSZ X [BUPDF XJFÉDPXFK %P BCMBDKJ LPOJFD[OB KFTU FMFLUSPEB BCMB DZKOB LUËSBNPFSËXOJFCZ¾VZXBOBKBLPEJBHOP TUZD[OB1PD[FOJFFMFLUSPE QPQS[F[D[OJLJ [TZT UFNFN EP CBEBÉ FMFLUSPGJ[KPMPHJD[OZDI VNPMJXJB V[ZTLBOJFKFEOPD[BTPXFHP[BQJTV&,([QPXJFS[DIOJ LMBULJ QJFSTJPXFK J [ XOÂUS[B TFSDB PSB[ TUZNVMBDKÂ TFSDB 1S[FE QPEKÂDJFN EFDZ[KJ P MFD[FOJV [BCVS[FÉ SZUNV TFSDB QS[F[TLËSO BCMBDK PCMJHBUPSZKOJF XZ LPOZXBOF KFTU CBEBOJF FMFLUSPGJ[KPMPHJD[OF [ PEQP XJFEOJNEMBEBOFHPQBDKFOUBQSPHSBNFNTUZNVMBDKJ 6[ZTLBOF XZOJLJ QP[XBMBK [XZLMF OB SP[QP[OBOJF NFDIBOJ[NV NJFKTDBQPXTUBOJBJUZQVBSZUNJJPSB[ VTUBMFOJFPQUZNBMOFHPEMBEBOFHPQBDKFOUBQPTUÂQP XBOJB UFSBQFVUZD[OFHP -FD[FOJF BCMBDK QPMFHB OB QMBOPXZNVT[LPE[FOJVySËEBBSZUNJJ1PVTUBMFOJV SP[QP[OBOJB OJT[D[Z TJÂ NJFKTDF PEQPXJFE[JBMOF [B [BCVS[FOJBSZUNV QVOLU PCT[BS VKvDJF DJFvÉ [BQP NPDVNJFT[D[POFKKBLOBKCMJFKySËEBBSZUNJJFMFL USPEZBCMBDZKOFKJQSEV[HFOFSBUPSBPD[ÂTUPUMJXPvDJ SBEJPXFK BCMBUPSB 1S[Z BQMJLBDKJ QSEV 3' FOFSHJB [ FMFLUSPEZ BCMBDZKOFK QPXPEVKF X[SPTU UFNQFSBUVSZ X NJFKTDV KFK QS[ZXBSDJB EP XTJFSE[JB EP q$ QSPXBE[D EP QVOLUPXFK LPBHVMBDKJ QBUPMPHJD[OFK ULBOLJ "QMJLBDKB USXB PE LJMLV EP LJMLVE[JFTJÂDJV TFLVOE NPF CZ¾ QPXUBS[BOB LJMLB SB[Z 0TUBUOJP XXZCSBOZDIUZQBDIBSZUNJJTUPTVKFTJÂSËXOJFBCMB
DKÂOJTLUFNQFSBUVS U[XLSJPBCMBDKÂ$[ZOOJLJFN VT[LBE[BKDZNULBOLÂQPEEBXBOBCMBDKJKFTUXËX D[BT OJTLB UFNQFSBUVSB OB LPÉDV FMFLUSPEZ 5SXBF VT[LPE[FOJFV[ZTLVKFTJÂQS[ZUFNQFSBUVS[FQPOJFK NJOVT$ VZDJFOJFDPXZT[ZDIUFNQFSBUVSQPXP EVKF[NJBOZPEXSBDBMOF DPVNPMJXJBTQSBXE[FOJF D[ZFMFLUSPEBBCMBDZKOBKFTUVTZUVPXBOBXPEQPXJFE OJNNJFKTDV LSJPNBQJOH QS[FEPTUBUFD[OBQMJLBDK < >8D[BTJFBCMBDKJLPOJFD[OFCZXBQPEBOJFIF QBSZOZ BCMBDKBXPCSÂCJFMFXFHPQS[FETJPOLBD[ZMF XFKLPNPSZ
PCMJHBUPSZKOJFCF[QPvSFEOJPQP[BCJFHV QPEBKFTJÂDMFLTBOFQS[F[qEOJ BOBTUÂQOJFQS[F[ US[ZNJFTJDFLXBTBSFUZMPTBMJDZMPXZ $[ÂTUPv¾XZTUÂQPXBOJBQPXJLBÉXD[BTJFJOXB [ZKOFK EJBHOPTUZLJ FMFLUSPGJ[KPMPHJD[OFK J BCMBDKJ QS EFNPD[ÂTUPUMJXPvDJSBEJPXFKVE[JFDJXZOPTJq JKFTU[BMFOBPE qUZQVBSZUNJJ qTUBOVVLBEVLSFOJB q XJFLV E[JFDLB J KFHP NBTZ DJBB JTUPUOJF X[SBTUB MJD[CB QPXJLBÉ V E[JFDJ [ NBT DJBB QPOJFK LH
qMPLBMJ[BDKJBSZUNJJ qEPvXJBED[FOJBFMFLUSPGJ[KPMPHB JDBFHP[FTQPV %P OBKQPXBOJFKT[ZDI QPXJLBÉ NPHDZDI XZ TUQJ¾ X D[BTJF [BCJFHV MVC CF[QPvSFEOJP QP OJN OBMF q QS[FCJDJF TFSDB MVC EVFHP OBD[ZOJB [PCSB[FNL MJOJD[OZN UBNQPOBEZ LUËSF XZNBHB JOUFSXFODKJ LBSEJPDIJSVSHJD[OFK qVT[LPE[FOJFUÂUOJDZ XJFÉDPXFK[NPMJXP vDJ[BXBVTFSDB q HSPyOF J QS[FEV BKDF TJÂ [BCV S[FOJB SZUNV MVCJ QS[FXPE[FOJB LUËSF XZNBHBK [BTUPTP XBOJB LBSEJPXFSTKJ MVC EFGJCSZMBDKJ D[Z TUZNVMBDKJTFSDB qQPXTUBOJFNBUFSJB V[BUPSPXFHP[NP MJXPvDJ KFHP QS[F NJFT[D[FOJBTJÂ qVT[LPE[FOJFTQMPUV SBNJFOOFHP qPENBPQVDOPXB Ryc. 1. Standardowy zapis EKG (odprowadzenia I, II, III, V1 i V6) i wewnątrzsercowe elektrogramy (HRA q UÂUOJBL S[FLPNZ = zapisy z górnej części prawego przedsionka, MAP = zapisy z elektrody ablacyjnej, HBE = zapisy z okolicy pęczka Hisa). Ustąpienie częstoskurczu przedsionkowo-komorowego w trakcie aplikacji prądu o XNJFKTDVXLVDJB częstotliwości radiowej q QS[FEVPOF LSXB Fig. 1. Standard ECG (lead I, II, III, V1 i V6) and intracardiac electrograms (HRA = hight righ atrium, MAP = XJFOJF [ NJFKTDB ablation lead, HBE = His bundle electrogram). Termination of atriventricular reentry tachycardia during RF aplication XLVDJB Pediatria Polska tom 8 4, nr 1, st yc zeń – lut y 20 0 9
67
68
PR ACE P OGL Ą DOW E / R E VIE W S q[BLS[FQJDBZZJMVCUÂUOJDZ QS[F[LUËSCZPXZLP OBOFCBEBOJF q[BLBFOJF ;F X[HMÂEV OB NPMJXPv¾ QPXZT[ZDI QPXJLBÉ [BCJFHJBCMBDKJVE[JFDJXZLPOVKFTJÂKFEZOJFXPvSPE LBDI LUËSF EZTQPOVK QFOZN EPTUÂQFN EP CBEBÉ FDIPLBSEJPHSBGJD[OZDI SËXOJFQS[F[QS[FZLPXZDI
LBSEJPMPHJD[OFK EJBHOPTUZLJ JOXB[ZKOFK PSB[ NBK NPMJXPv¾XZLPOBOJBXUSZCJFQJMOZNPQFSBDKJLBS EJPDIJSVSHJD[OFK3Z[ZLP[HPOV[XJ[BOF[[BCJFHJFN BCMBDKJ 3' V E[JFDJ [F TUSVLUVSBMOJF QSBXJEPXZN TFSDFNXZOPTJQPOJFK 8JFLE[JFDLBQPOJFK MBU KFTU OJF[BMFOZN D[ZOOJLJFN [XJÂLT[BKDZN SZ [ZLPQPXJLBÉ1S[ZKNVKFTJÂ FVOBTUPMBULËXQP XZFKSPLVZDJBXTLB[BOJB SZ[ZLPJQPXJLBOJB [BCJFHVTUBLJF KBLVEPSPTZDI< q> 4LVUFD[OPv¾MFD[FOJBBCMBDK3'VE[JFDJ[QSBXJ EPX BOBUPNJ TFSDB KFTU XZTPLB J X [BMFOPvDJ PE MPLBMJ[BDKJ ySËEB BSZUNJJ XZOPTJ q /BKUSVE OJFKT[ZNJQBDKFOUBNJTE[JFDJJNPE[JF[[BCVS[F OJBNJ SZUNV TFSDB J OJFQSBXJEPX BOBUPNJ TFSDB OJFPQFSPXBOZNJ XSPE[POZNJ XBEBNJ TFSDB QP MF D[FOJV LBSEJPDIJSVSHJD[OZN [ LBSEJPNJPQBUJBNJ 8 UFK HSVQJF QBDKFOUËX TLVUFD[OPv¾ BCMBDKJ KFTU OJ T[B BMF[XZLMFQS[FLSBD[B1PTLVUFD[OFKBCMB DKJ3'QBDKFOUKFTUXZMFD[POZ OJFXZNBHBQPEBXBOJB MFLËX BOUZBSZUNJD[OZDI NPF QSPXBE[J¾ OPSNBMOZ USZC ZDJB D[OJF [ VE[JBFN X [BKÂDJBDI TQPSUP XZDI BXQS[ZT[PvDJNPFQPEK¾QSBDÂXXZCSBOZN QS[F[TJFCJF[BXPE[JF ;EBS[B TJÂ F NJNP QPD[ULPXP EPCSFHP FGFLUV BCMBDKJ3' [BCVS[FOJBSZUNVOBXSBDBK XËXD[BTOB MFZQPXUËS[Z¾[BCJFH< > *OXB[ZKOFCBEBOJBFMFLUSPGJ[KPMPHJD[OFJMFD[FOJF BCMBDK[BCVS[FÉSZUNVTFSDBVE[JFDJNBKXXJFMV LSBKBDI TXPK PE MBU VUSXBMPO QP[ZDKÂ 8 &VSPQJF JTUOJFKF XJFMF PvSPELËX X LUËSZDI XZLPOVKF TJÂ JO XB[ZKOFCBEBOJBFMFLUSPGJ[KPMPHJD[OFJBCMBDKÂVE[JF DJ 8 1PMTDF EPTUÂQ QBDKFOUËX X XJFLV QFEJBUSZD[ OZN EP MFD[FOJB QS[F[TLËSO BCMBDK 3' KFTU OBEBM PHSBOJD[POZ%PQJFSPXSX,MJOJDF,BSEJPMPHJJ *OTUZUVUVa1PNOJL$FOUSVN;ESPXJB%[JFDLBoVSV DIPNJPOB[PTUBBQJFSXT[BXLSBKVQSBDPXOJBJOXB [ZKOFKFMFLUSPGJ[KPMPHJJEMBE[JFDJ%PUFHPD[BTVNF UPE U MFD[POP OJFXJFML HSVQÂ QBDKFOUËX HËXOJF OBTUPMFUOJDI X PvSPELBDI EMB EPSPTZDI 0E DIXJMJ SP[QPD[ÂDJBE[JBBMOPvDJEPLPÉDBNBKBSXZ LPOBOPBCMBDKJ3'VE[JFDJJNPE[JFZXXJFLV PE NJFTJÂDZ EP MBU vSFEOJ XJFL MBUB 8vSËE MFD[POZDI CZP QBDKFOUËX [ [FTQPBNJ QSFFLTDZUBDKJ HËXOJF [ [FTQPFN 818 [ OB XSPUOZND[ÂTUPTLVSD[FNXÂ[PXZN E[JFDJ[FL UPQJD[OZN D[ÂTUPTLVSD[FN QS[FETJPOLPXZN X QS[ZQBELBDI XTLB[BOJFN EP MFD[FOJB BCMBDK 3' CZB [PPOB BSZUNJB LPNPSPXB 8JÂLT[Pv¾ E[JFDJ NJBB QSBXJEPX BOBUPNJÂ TFSDB V QBDKFOUËX
SP[QP[OBOP QBUPMPHJÂ VLBEV LSFOJB $[BT TLPQJJ 35(XBIBTJÂPEEP vSFEOJP NJOVU 8D[FTOB TLVUFD[OPv¾ QS[FLSPD[ZB MFD[POZDI OJF PCTFSXPXBOP HSPyOZDI QPXJLBÉ %[JFDJ QP [B CJFHVPUS[ZNVKQS[F[qEOJESPCOPD[TUFD[LPX IFQBSZOÂ $MFYBOF
QS[F[ US[Z NJFTJDF QPEBXBOZ KFTU LXBT BSFUZMPTBMJDZMPXZ 1S[F[ US[Z NJFTJDF QP [BCJFHV [BMFDBOZ KFTU PT[D[ÂE[BKDZ USZC ZDJB QP UZN PLSFTJF P JMF BSZUNJB OJF OBXSËDJB NPMJXZ KFTU QFOZ QPXSËU EP OPSNBMOFHP EMB E[JFDLB USZCV ZDJB [VE[JBFNX[BKÂDJBDITQPSUPXZDIXD[OJF 1S[F[TLËSOB BCMBDKB QSEFN P D[ÂTUPUMJXPvDJ SB EJPXFK KFTU JOXB[ZKO NFUPE MFD[FOJB XJFMV UZQËX D[ÂTUPTLVSD[V KFTU OJFTZDIBOJF TLVUFD[OB B EMB XJFMFE[JFDJKFTUKFEZONFUPEÂUFSBQJJ%PTLPOBMFXZ T[LPMPOZ [FTQË J XTQËQSBDB XJFMV TQFDKBMJTUËX QP [XBMBKVOJLO¾[XJ[BOZDI[KFK[BTUPTPXBOJFNQP XJLBÉ DIPDJB[BXT[FOBMFZTJÂ[OJNJMJD[Z¾JCZ¾ QS[ZHPUPXBOZNOBJDIXZTUQJFOJF 1PE[JFLPXBOJF 4FSEFD[OJF E[JFLVKFNZ OBT[ZN .JTUS[PN J 1S[ZKBDJP PN [ *OTUZUVUV ,BSEJPMPHJJ X 8BST[BXJF 1SPG 'SBODJT[ LPXJ 8BMD[BLPXJ %S |VLBT[PXJ 4[VNPXTLJFNV J %PD 3PNBOPXJ,ÂQTLJFNV[BQSPXBE[FOJFQPT[MBLBDIFMFLUSP GJ[KPMPHJJ%PD,BUBS[ZOB#JFHBOPXTLB %S.BSJB.JT[D[BL ,OFDIU %S+PBOOB3ÂLBXFL %S.POJLB#S[F[JÉTLB1BT[LF %S,BUBS[ZOB1SÂHPXTLB .HS"HOJFT[LB,BT[VCB 1JFM&XB ;BXBE[LB
PIŚMIENNICTWO )VBOH4, +PSEBO/ (SBIBN" #IBSBUJ4 -BNQF- 0EFMM 3 .BSDVT'*$MPTFEDIFTUDBUIFUFSEFTJDDBUJPOPGBUSJWFO USJDVMBSKVODUJPOVTJOHSBEJPGSFRVFODZFOFSHZqBOFXNF UIPEPGDBUIFUFSBCMBUJPO BCTUSBDU $JSDVMBUJPO *** $BMLJOT ) :POH 1 .JMMFS +. 0MTIBOTLZ # $BSMTPO . 4BVM 1+ J XTQ $BUIFUFS BCMBUJPO PG BDDFTTPSZ QBUIXBZT BUSJPWFOUSJDVMBSOPEBMSFFOUSBOUUBDIZDBSEJB BOEUIFBUSP WFOUSJDVMBSKVODUJPO$JSDVMBUJPO q ,VHMFS +% %BOGPSE %" %FBM #+ (JMMFUUF 1$ 1FSSZ +$ 4JMLB .+ J XTQ 3BEJPGSFRVFODZ DBUIFUFS BCMBUJPO GPS UB DIZBSSIZUINJBTJODIJMESFOBOEBEPMFTDFOUT/&OHM+.FE q .BOPMJT"4 7BTTJMJLPT7 .BPVOJT5/ $IJMBEBLJT+ $PL LJOPT7%3BEJPGSFRVFODZBCMBUJPOJOQFEJBUSJDBOEBEVMU QBUJFOUTDPNQBSBUJWFSFTVMUT+*OUFSWFOUJPO$BSE&MFDUSP QIZTJPM q ,VHMFS+% %BOGPSE%" )PVTUPO, 'FMJY(BOENFNCFST PGUIF1FEJBUSJD&14PDJFUZ 3BEJPGSFRVFODZ$BUIFUFS"CMB UJPO 3FHJTUSZ 3BEJPGSFRVFODZ DBUIFUFS BCMBUJPO GPS QBSP YZNBM TVQSBWFOUSJDVMBS UBDIZDBSEJB JO DIJMESFO BOE BEP MFTDFOUT XJUIPVU TUSVDUVSBM IFBSU EJTFBTF "N + $BSEJPM q 4BNJJ4. $PIFO.)"CMBUJPOPGUBDIZBSSIZUINJBTJOQF EJBUSJDQBUJFOUT$VSS0QJO$BSEJPM q Pediatria Polska tom 8 4, nr 1, st yc zeń – lut y 20 0 9
PR ACE P OGL Ą DOW E / R E VIE W S .BOEBQBUJ3 #FSVM$* 5SJFENBO+, "MFYBOEFS.& 8BMTI &1 3BEJPGSFRVFODZ DBUIFUFS BCMBUJPO PG TFQUBM BDDFTTPSZ QBUIXBZTJOQFEJBUSJDBHFHSPVQ"N+$BSEJPM q -FF 1$I )XBOH # $IFO :+ J XTQ &MFDUSPQIZTJPMPHJD DIBSBDUFSJTUJDT BOE SBEJPGSFRVFODZ DBUIFUFS BCMBUJPO JO DIJMESFO XJUI 8PMGG1BSLJOTPO8IJUF TZOESPNF 1"$& q $BNQCFMM3. 4USJFQFS.+ 'SJBT1" $PMMJOT,, 7BO)BSF (' %VCJO".4VSWFZPGDVSSFOUQSBDUJDFPGQFEJBUSJDFMFD USPQIZTJPMPHJTUT GPS BTZNQUPNBUJD 8PMGG1BSLJOTPO8IJUF 4ZOESPNF1FEJBUSJDT q 'JTICFSHFS4#3BEJPGSFRVFODZBCMBUJPOPGQSPCBCMFBUSJP WFOUSJDVMBS OPEBM SFFOUSBOU UBDIZDBSEJB JO DIJMESFO XJUI EPDVNFOUFETVQSBWFOUSJDVMBSUBDIZDBSEJBXJUIPVUJOEVDJ CMFUBDIZDBSEJB1"$& q
SFTVMUTBOEUSFBUNFOUJODIJMESFO PSðZFBSTPGBHF+ "N$PMM$BSEJPM q #MBVGPY"% 'FMJY(- 4BVM+1 JXTQ3BEJPGSFRVFODZDB UIFUFSBCMBUJPOJOJOGBOUTäNPOUITPMEXIFOJTJUEPOF BOEIPXEPUIFZGBSF 4IPSUUFSNEBUBGSPNUIFQFEJBUSJD BCMBUJPOSFHJTUSZ$JSDVMBUJPO q $PMMJOT ,, %VCJO ". $IJFTB /" .D%BOJFM (. 7BO )BSF (' $SZPBCMBUJPO JO QFEJBUSJD BUSJPWFOUSJDVMBS OPEBM SFFOUSZFMFDUSPQIZTJPMPHJDFGGFDUTPOBUSJPWFOUSJDVMBSOPEBM DPOEVDUJPO)FBSU3IZUIN q $PMMJOT,, %VCJO". $IJFTB/" "WBTBSBMB, 7BO)BSF (' $SZPBCMBUJPO WFSTVT SBEJPGSFRVFODZ BCMBUJPO GPS USF BUNFOU PG QFEJBUSJD BUSJPWFOUSJDVMBS OPEBM SFFOUSZ UBDIZ DBSEJB JOJUJBM FYQFSJFODF XJUI NN DSZPDBUIFUFS )FBSU 3IZUIN q 4DIFJONBO . $BMLJOT ) (JMMFUUF 1 ,MFJO 3 -FSNBO #
-BTIVT"( $BTF$I- (JMMFUUF$1$BUIFUFSBCMBUJPOUSFBU
.PSBEZ' JXTQ/"41&QPMJDZTUBUFNFOUPODBUIFUFSBCMB
NFOU PG TVQSBWFOUSJDVMBS UBDIZDBSEJBJOEVDFE DBSEJPNZ
UJPO QFSTPOOFM QPMJDZ QSPDFEVSFT BOE UIFSBQFVUJD SF
PQBUIZ"SDI1FEJBUS"EPMFTD.FE q )PSFOTUFJO .4 4BBSFM & %JDL ** . ,BSQBXJDI 11 3F
DPNNFOEBUJPOT1"$& q ,VHMFS+% %BOGPSE%" )PVTUPO," 'FMJY(1FEJBUSJDSB
WFSTJCMF TZNQUPNBUJD EJMBUFE DBSEJPNZPQBUIZ JO PMEFS
EJPGSFRVFODZDBUIFUFSBCMBUJPOSFHJTUSZTVDDFTT GMVPSPTDP
DIJMESFOBOEZPVOHBEPMFTDFOUTEVFUPQSJNBSZOPOTJOVT
QZUJNF BOEDPNQMJDBUJPOSBUFGPSTVQSBWFOUSJDVMBSUBDIZ
TVQSBWFOUSJDVMBSUBDIZBSSIZUINJBT1FEJBUS$BSEJPM
DBSEJBDPNQBSJTPOPGFBSMZBOESFDFOUFSBT+$BSEJPWBTD
q #JFHBOPXTLB , 4[VNPXTLJ | 8BMD[BL ' ;JËLPXTLB - 3ÂLBXFL + 4[ZNBOJBL & J XTQ 4LVUFD[OF MFD[FOJF BCMBDK 3' USXBFHP D[ÂTUPTLVSD[V QS[FETJPOLPXFHP VPvNJPMFUOJFKE[JFXD[ZOLJQSPXBE[JEPSFHSFTKJPCKBXËX
&MFDUSPQIZTJPM q %VCJO ". 7BO )BSF (' 3BEJPGSFRVFODZ DBUIFUFS BCMB UJPOJOEJDBUJPOTBOEDPNQMJDBUJPOT1FEJBUS$BSEJPM q 1FDIU# .BHJOPU,3 #PSBNBOBOE/, 1FSSZ$+5FDIOJ
LBSEJPNJPQBUJJ UBDIZBSZUNJD[OFK ,BSEJPM 1PM
RVFTUPBWPJEBUSJPWFOUSJDVMBSCMPDLEVSJOHSBEJPGSFRVFODZ
q
DBUIFUFSBCMBUJPOPGTFQUBMUBDIZDBSEJBTVCTUSBUFTJOZPVOH
'SJFENBO3" 8BMTI&1 4JMLB.+ $BMLJOT) 4UFWFOTPO 8( 3IPEFT -" J XTQ /"41& &YQFSU DPOTFOTVT DPOGF
QBUJFOUT+*OUFSWFOUJPOBM$BSEJBD&MFDUSPQIZTJPM q
SFODF SBEJPGSFRVFODZ DBUIFUFS BCMBUJPO JO DIJMESFO XJUI
7BO)BSF( $BSNFMMJ% 4NJUI. ,VHMFS+ 4JMLB. 'SJFE
BOEXJUIPVUDPOHFOJUBMIFBSUEJTFBTF3FQPSUPGUIFXSJUJOH
NBO3 JXTQ1SPTQFDUJWFBTTFTTNFOUBGUFSQFEJBUSJDDBS
DPNNJUUFF1"$& q
EJBDBCMBUJPOEFTJHOBOEJNQMFNFOUBUJPOPGUIFNVMUJDFO
#MBVGPY"% 1BVM5 4BVM+13BEJPGSFRVFODZDBUIFUFSBCMB UJPOJOTNBMMDIJMESFOSFMBUJPOTIJQPGDPNQMJDBUJPOTUPBQ QMJDBUJPOEPTF1"$& q 4BMFSOP+$ ,FSUFT[/+ 'SJFENBO3" 'FOSJDI"-$MJOJ DBMDPVSTFPGBUSJBMFDUPQJDUBDIZDBSEJBJTBHFEFQFOEFOU
Pediatria Polska tom 8 4, nr 1, st yc zeń – lut y 20 0 9
UFSTUVEZ1"$& q $PMMJOT,, $IJFTB/" %VCJO". 7BO)BUSF('$MJOJDBM PVUDPNFTPGDIJMESFOXJUIOPSNBMDBSEJBDBOBUPNZIBWJOH SBEJPGFRVDZDBUIFUFSBCMBUJPOZFBSTFBSMJF"N+$BSEJPM q
69
65
Przezskórna ablacja prądem o częstotliwości radiowej w leczeniu tachyarytmii u dzieci Percutaneous radiofrequency ablation in treatment of tachyarrhythmias in children Katarzyna Bieganowska
STRESZCZENIE Postęp w zakresie inwazyjnej elektrofizjologii u dzieci wynika z postępu w tej dziedzinie u dorosłych. Dzięki temu od 1990 r. przezskórna ablacja prądem o częstotliwości radiowej (RF) jest dostępna jako niefarmakologiczna metoda leczenia dzieci i młodzieży z tachyarytmią. Metoda skutecznie eliminuje źródło arytmii przy niskim ryzyku powikłań. Precyzyjna aplikacja energii o częstotliwości radiowej w czasie zabiegu powoduje uszkodzenie wsierdzia w miejscu przebiegu nieprawidłowo przewodzących włókien lub ektopicznego ogniska odpowiedzialnego za częstoskurcz. W pracy przedstawiono najważniejsze informacje o leczeniu dzieci przezskórną ablacją prądem o częstotliwości radiowej z uwzględnieniem wskazań, skuteczności i powikłań metody. Słowa kluczowe: przezskórna ablacja RF, tachyarytmie, dzieci
ABSTRACT Invasive pediatric electrophisiology is founded on principles developed in adult electrophisiology practice. So since 1990, radiofrequency (RF) catheter ablation has been available as an option for the nonpharmacological management of children and adolescents with tachyarrhythmias. The method can successfully eliminate a variety of arrhythmias with low risks of complications. During the procedure the application of radiofrequency energy can generate a small, precisely localized lesion on the endocardium and eliminate either an abnormal conduction fiber or an ectopic focus of tachycardia. The most importent informations about the indications, efficacy and complications of the percutaneous radiofrequency ablation in children are presented. Key words: percutaneous RF ablation, tachyarrhythmias, children
$[ÂTUPTLVSD[F [XBT[D[B OBQBEPXF T V E[JFDJ OBKD[ÂvDJFK XZTUÂQVKDZNJ PCKBXPXZNJ [BCVS[FOJB NJSZUNVTFSDB%[JFDJ[OBQBEBNJD[ÂTUPTLVSD[VT D[ÂTUZNJ QBDKFOUBNJ J[CZ QS[ZK¾ XJFMPLSPUOJF XZ NBHBKMFD[FOJBT[QJUBMOFHP8JÂLT[Pv¾[OJDIDBZNJ MBUBNJ QS[ZKNVKF MFLJ BOUZBSZUNJD[OF D[ÂTUP PCTFS XPXBOF T OJFQPEBOF FGFLUZ QS[FXMFLFK GBSNB LPUFSBQJJ OQ OJFEPD[ZOOPv¾ UBSD[ZDZ VT[LPE[FOJF XUSPCZ [NJBOZQVDOFD[ZQSPBSZUNJB%VHPUSXBZ D[ÂTUPTLVSD[ NPF CZ¾ QS[ZD[ZO OJFPEXSBDBMOFHP VT[LPE[FOJBNJÂvOJBTFSDPXFHP D[ZMJU[XLBSEJPNJP QBUJJUBDIZBSZUNJD[OFK/JFLUËS[ZQBDKFODJT[BHSPF OJ[BUS[ZNBOJFNLSFOJBXNFDIBOJ[NJFNJHPUBOJB LPNËSD[ZOBHZN[HPOFNXZOJLBKDZNOQ[PCFD OPvDJ EPEBULPXZDI T[MBLËX QS[FETJPOLPXPLPNP SPXZDI P CBSE[P XZTPLJFK TQSBXOPvDJ QS[FXPE[FOJB JLSËULJNPLSFTJFSFGSBLDKJ/JFNPHQSPXBE[J¾USZCV ZDJB [ESPXZDI SËXJFvOJLËX JDI VE[JB X [BKÂDJBDI TQPSUPXZDI KFTU PHSBOJD[BOZ D[ÂTUP NBK QSPCMFNZ QTZDIPMPHJD[OF 8 PTUBUOJDI MBUBDI OBTUQJ OJFCZXBZ QPTUÂQ XEJBHOPTUZDFJMFD[FOJV[BCVS[FÉSZUNVTFSDBVEP SPTZDI DPOJFXUQMJXJFXQZOÂPOBJTUPUOF[NJBOZ XQPTUÂQPXBOJVVE[JFDJ[BSZUNJTFSDB8QSPXBE[P OBQS[F[4$)&3-"("XSUFDIOJLBSFKFTUSBDKJQP UFODKBËXQÂD[LB)JTBJJOOZDIQPUFODKBËXFMFLUSPE Pediatria Polska tom 8 4, nr 1, st yc zeń – lut y 20 0 9
XFXOUS[TFSDPX NPMJXPv¾V[ZTLBOJBKFEOPD[BTP XZDIFMFLUSPHSBNËX[XJFMVFMFLUSPE[XOÂUS[BTFSDB BOBMJ[B LPMFKOPvDJ QPKBXJBOJB TJÂ QPCVE[FÉ X D[BTJF SZUNV[BUPLPXFHPPSB[XD[BTJFQSPHSBNPXBOFKTUZ NVMBDKJ QPT[D[FHËMOZDI TUSVLUVS TFSDB DFMFN XZXP BOJBJQS[FSXBOJBBSZUNJJQP[XBMBVXJÂLT[PvDJCB EBOZDI VTUBMJ¾ NFDIBOJ[N NJFKTDF QPXTUBOJB J UZQ [BCVS[FÉSZUNVTFSDB1P[BEJBHOPTUZL QS[F[TLËS OJFXQSPXBE[POFXFXOUS[TFSDPXFFMFLUSPEZVZXB TJÂ PCFDOJF EP MFD[FOJB UBDIZBSZUNJJ NFUPE BCMBDKJ D[ZMJQMBOPXZNVT[LPE[FOJFNySËEB[BCVS[FÉSZUNV TFSDB8S4$)&*/."/J("--"()&3QPSB[QJFSX T[ZXZLPOBMJBCMBDKÂQSEFNTUBZNPEVFKFOFSHJJ KFEOBL CVS[MJXZ SP[XËK NFUPEZ OBTUQJ EPQJFSP QP [BTUPTPXBOJVEPBCMBDKJQSEV[NJFOOFHPPD[ÂTUPUMJ XPvDJ SBEJPXFK 3' )6"/( #03((3&''& J #3& *5)"3%5 <> 8ZTPLB TLVUFD[OPv¾ OJFXJFMLJ PC T[BS VT[LPE[FOJB NJÂvOJB TFSDPXFHP J OJTLJ PETFUFL QPXJLBÉ XQZOÂZ OB SP[QPXT[FDIOJFOJF NFUPEZ SËXOJFVQBDKFOUËXXXJFLVQFEJBUSZD[OZN< > $BZNJMBUBNJMFD[FOJFE[JFDJ[SËOFHPUZQVUBDIZ BSZUNJBNJQPMFHBPOBPEQPXJFEOJNEPCSBOJVMFLVD[Z MFLËXBOUZBSZUNJD[OZDI LUËSFTUPTPXBOPQS[FXMFLMF 0CFDOJFQS[F[TLËSOBBCMBDKBQSEFN3' KBLPOBKTLV UFD[OJFKT[BNFUPEBMFD[FOJBXJFMVUZQËXD[ÂTUPTLVSD[V QS[FETJPOLPXFHP QS[FETJPOLPXPLPNPSPXFHP XÂ[P
Pediatr Pol 2009; 84 (1): 65–69 © 2009 by Polskie Towarzystwo Pediatryczne Otrzymano/Received: 23.06.2008 Zaakceptowano do druku/Accepted: 25.07.2008 Pracownia Diagnostyki Zaburzeń Rytmu Serca Instytutu „PomnikCentrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie Kierownik: doc. dr hab. n. med. Katarzyna Bieganowska Klinika Kardiologii Instytutu „PomnikCentrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie Kierownik: prof. dr hab. n. med. Wanda Kawalec Konflikt interesu/ Conflicts of interest: Autorka nie zgłasza potencjalnego konfliktu interesów. Adres do korespondencji/ Address for correspondence: Katarzyna Bieganowska Klinika Kardiologii Instytutu „Pomnik– Centrum Zdrowia Dziecka” Al. Dzieci Polskich 20 04-730 Warszawa tel. (22) 815 16 82; fax. (22) 815 73 65 e-mail: [email protected]
66
PR ACE P OGL Ą DOW E / R E VIE W S XFHPJLPNPSPXFHP KFTUV[OBOZNQJFSXT[ZNQPTUÂQP XBOJFNUFSBQFVUZD[OZN SËXOJFVE[JFDJJNPE[JFZ 6 QBDKFOUËX [ SP[XJKBKD TJÂ LBSEJPNJPQBUJ UBDIZ BSZUNJD[OMVC[BHSPPOZDIOBHZN[HPOFNXD[FTOF MFD[FOJFBCMBDKKFTUNFUPESBUVKDZDJF 8TLB[BOJB EP QS[F[TLËSOFK BCMBDKJ V E[JFDJ NV T[ CZ¾ SP[QBUSZXBOF JOEZXJEVBMOJF T [BMFOF PE DIBSBLUFSV BSZUNJJ D[ÂTUPvDJ XZTUÂQPXBOJB D[BTV USXBOJB OBTJMFOJB [XJ[BOZDI [ OJ PCKBXËX TLV UFD[OPvDJMFD[FOJB
PETUBOVVLBEVLSFOJB XJFLV E[JFDLBJEPvXJBED[FOJBPvSPELB XLUËSZN[BCJFHNB CZ¾XZLPOBOZ;BXT[FOBMFZSP[XBZ¾LPS[ZvDJJSZ [ZLPMFD[FOJBBCMBDK /BQPETUBXJFSPTODZDIEPvXJBED[FÉQPT[D[FHËM OZDI QSBDPXOJ J LPOTFLXFOUOJF [CJFSBOZDI EBOZDI XSFKFTUS[FXZLPOBOZDI[BCJFHËXBCMBDKJ3'VE[JFDJ XLUËSZNVE[JBCJFS[FXJFMFPvSPELËX X[SPTBXJF E[BPXTLB[BOJBDI TLVUFD[OPvDJJQPXJLBOJBDIUFHP UZQV MFD[FOJB <q> 4[ZCLJ QPTUÂQ UFDIOPMPHJD[OZ QS[ZD[ZOJ TJÂ EP JTUPUOFHP SP[T[FS[FOJB XTLB[BÉ EP TUPTPXBOJBUFKNFUPEZXXJFLVSP[XPKPXZN 8TLB[BOJB EP MFD[FOJB E[JFDJ BCMBDK 3' VTUBMP OP OB LPOGFSFODKJ TQFDKBMJTUËX J FLTQFSUËX J PQVCMJ LPXBOP X S 8ZE[JFMPOP US[Z LMBTZ XTLB[BÉ 8LMBTJF*KFTUPHËMOB[HPEBFLTQFSUËXMVCJEBOFLMJ OJD[OF XTLB[VKDF F MFD[FOJF BCMBDK KFTU NFEZD[ OJFLPS[ZTUOFMVCQPNPDOFEMBQBDKFOUB8LMBTJF**" XJÂLT[Pv¾ PQJOJJ J EBOZDI LMJOJD[OZDI XTLB[VKF OB LPS[Zv¾[[BTUPTPXBOFKNFUPEZ XLMBTJF**#PQJOJFT QPE[JFMPOF DP EP QS[ZEBUOPvDJ NFUPEZ 8 LMBTJF *** KFTUPHËMOB[HPEB FBCMBDKBOJFKFTUNFEZD[OJFV[B TBEOJPOB JMVC SZ[ZLP [BCJFHV NPF CZ¾ XZT[F OJ XZOJLBKDB[KFHPXZLPOBOJBLPS[Zv¾EMBQBDKFOUB 8vXJFUMFQPXZT[ZDIVTUBMFÉPCFDOJF[B*LMBTÂ XTLB[BÉEPMFD[FOJBQS[F[TLËSOBCMBDK3'VE[JFDJ V[OBKFTJÂ q;FTQË818QPOBHZN[BUS[ZNBOJVLSFOJB q;FTQË818[PNEMFOJBNJ VQBDKFOUËX VLUËSZDI PETUÂQ33XD[BTJFUS[FQPUBOJBQS[FETJPOLËXKFTU LSËUT[ZOJNTMVCPLSFTSFGSBLDKJESPHJEPEBU LPXFKQS[FXPE[DFK[TUÂQVKDP PDFOJPOZXD[BTJF QSPHSBNPXBOFKTUZNVMBDKJ KFTULSËUT[ZOJNT q6TUBXJD[OZMVCOBXSBDBKDZD[ÂTUPTLVSD[VQB DKFOUËX[VQPvMFE[POGVOLDKLPNËS q/BXSBDBKDZD[ÂTUPTLVSD[LPNPSPXZVQPvMFE[BKDZ IFNPEZOBNJLÂ QPEEBKDZTJÂBCMBDKJ3' ,MBTÂ**"TUBOPXJE[JFDJ[ q/BXSBDBKDZNJMVCJPCKBXPXZNJD[ÂTUPTLVSD[BNJ PQPSOZNJOBTUPTPXBOQPXT[FDIOJFGBSNBLPUFSB QJÂXXJFLV MBU q1MBOPXBOLPSFLDKXBEZTFSDB HEZTQPE[JFXBNZ TJÂ F QP PQFSBDKJ OJF CÂE[JF EPTUÂQV EP OBD[ZOJB D[ZKBNZTFSDB BCZXZLPOB¾BCMBDKÂ3' q6USXBMPOZN USXBKDZNEVFKOJqNJFTJÂDZPE DIXJMJ SP[QP[OBOJB MVC VTUBXJD[OZN D[ÂTUPTLVS D[FNJQSBXJEPXGVOLDKLPNËS
q 6USXBMPOZN MVC D[ÂTUP OBXSBDBKDZN QPPQFSBDZK OZN QS[FETJPOLPXZN D[ÂTUPTLVSD[FN UZQV SFFO USZXPLËCMJ[OZ BUZ LPOEVJUV q 1PXUBS[BKDZN TJÂ VD[VDJFN T[ZCLJFHP CJDJB TFSDB JXZXPBOZNXD[BTJFCBEBOJBFMFLUSPGJ[KPMPHJD[OF HPVUSXBMPOZND[ÂTUPTLVSD[FNOBELPNPSPXZN %PLMBTZ**#[BMJD[POP q#F[PCKBXPXZDIQBDKFOUËX[[FTQPFN818X[BQJ TJF&,(XXJFLV MBU CF[OBQBEËXD[ÂTUPTLVSD[V VLUËSZDIPLSFvMPOFKFTUSZ[ZLPJLPS[Zv¾[[BCJFHV JBSZUNJBTKBTOF q %[JFDJ [ D[ÂTUPTLVSD[FN OBQBEPXZN OBELP NPSPXZN X XJFLV MBU TLVUFD[OJF MFD[POF BOUZBSZUNJD[OJF q %[JFDJ [ D[ÂTUPTLVSD[FN OBQBEPXZN OBELPNP SPXZN X XJFLV MBU XD[BKD OJFNPXMÂUB
VLUËSZDIMFD[FOJFBOUZBSZUNJD[OJF SËXOJFBNJP EBSPOFND[ZTPUBMPMFN KFTUOJFTLVUFD[OFMVCNBK OJFQPEBOFPCKBXZE[JBBOJBMFLËX q %[JFDJ [ QPPQFSBDZKOZN QS[FETJPOLPXZN D[ÂTUP TLVSD[FN UZQV SFFOUSZ LUËSZ QPXUBS[B TJÂ q SB[ZXSPLVJXZNBHBJOUFSXFODKJ q1BDKFOUËX[OBXSBDBKDZNMVCPQPSOZNOBMFD[FOJF QPPQFSBDZKOZN QS[FETJPOLPXZN D[ÂTUPTLVSD[FN UZQVSFFOUSZEPXZLPOBOJBBCMBDKJD[BQS[FETJPO LPXPLPNPSPXFHP [F XT[D[FQJFOJFN TUZNVMBUPSB TFSDBVE[JFDJ q%[JFDJQPKFEOZNFQJ[PE[JFD[ÂTUPTLVSD[VLPNPSP XFHP X D[BTJF LUËSFHP OBTUQJP VQPvMFE[FOJF IF NPEZOBNJLJ BQPEEBKFTJÂMFD[FOJVBCMBDK ,MBTB***UP q #F[PCKBXPXJ QBDKFODJ [ [FTQPFN 818 X [BQJTJF &,(XXJFLV MBU q %[JFDJ [ D[ÂTUPTLVSD[FN OBQBEPXZN OBELPNPSP XZN X XJFLV MBU TLVUFD[OJF MFD[POF BOUZBSZUNJD[OJF q %[JFDJ [ OJFVUSXBMPOZN OBQBEPXZN D[ÂTUPTLVS D[FN LPNPSPXZN CF[ XTQËJTUOJFKDFK EZTGVOLDKJ LPNËS q 1BDKFODJ [ FQJ[PEBNJ OJFVUSXBMPOFHP OBQBEPXF HP D[ÂTUPTLVSD[V OBELPNPSPXFHP LUËS[Z OJF XZ NBHBK JOOFK UFSBQJJ JMVC NBK NJOJNBMOF PCKBXZ <q> *OXB[ZKOF CBEBOJF FMFLUSPGJ[KPMPHJD[OF J [BCJFHJ BCMBDKJ XZLPOVKF TJÂ X XBSVOLBDI TBMJ PQFSBDZKOFK [ [BDIPXBOJFN QFOFK BTFQUZLJ 6 E[JFDJ OBKD[ÂvDJFK LPOJFD[OF KFTU [OJFD[VMFOJF PHËMOF V OBTUPMBULËX QPXZFKSPLVZDJBXZTUBSD[BKDFCZXB[BTUPTP XBOJF QSFNFEZLBDKJ PSB[ [OJFD[VMFOJB NJFKTDPXFHP XNJFKTDVXQSPXBE[BOJBFMFLUSPEEPOBD[ZÉ8QSP XBE[BOJFFMFLUSPEJJDIPEQPXJFEOJFXD[BTJF[BCJFHV VNJFKTDPXJFOJF PECZXB TJÂ QPE LPOUSPM TLPQJJ 35( LPOJFD[OZ KFTU BQBSBU 35( [ SVDIPNZN SBNJFOJFN $ 8[BMFOPvDJPEQPUS[FCCBEBOFHPE[JFDLBVZXB TJÂPEEPFMFLUSPEEJBHOPTUZD[OZDI LUËSFOBKD[Â vDJFK VNJFT[D[B TJÂ X QSBXZN QS[FETJPOLV PLPMJDZ Pediatria Polska tom 8 4, nr 1, st yc zeń – lut y 20 0 9
PR ACE P OGL Ą DOW E / R E VIE W S QÂD[LB )JTB LPOJVT[LV QSBXFK LPNPSZ X [BUPDF XJFÉDPXFK %P BCMBDKJ LPOJFD[OB KFTU FMFLUSPEB BCMB DZKOB LUËSBNPFSËXOJFCZ¾VZXBOBKBLPEJBHOP TUZD[OB1PD[FOJFFMFLUSPE QPQS[F[D[OJLJ [TZT UFNFN EP CBEBÉ FMFLUSPGJ[KPMPHJD[OZDI VNPMJXJB V[ZTLBOJFKFEOPD[BTPXFHP[BQJTV&,([QPXJFS[DIOJ LMBULJ QJFSTJPXFK J [ XOÂUS[B TFSDB PSB[ TUZNVMBDKÂ TFSDB 1S[FE QPEKÂDJFN EFDZ[KJ P MFD[FOJV [BCVS[FÉ SZUNV TFSDB QS[F[TLËSO BCMBDK PCMJHBUPSZKOJF XZ LPOZXBOF KFTU CBEBOJF FMFLUSPGJ[KPMPHJD[OF [ PEQP XJFEOJNEMBEBOFHPQBDKFOUBQSPHSBNFNTUZNVMBDKJ 6[ZTLBOF XZOJLJ QP[XBMBK [XZLMF OB SP[QP[OBOJF NFDIBOJ[NV NJFKTDBQPXTUBOJBJUZQVBSZUNJJPSB[ VTUBMFOJFPQUZNBMOFHPEMBEBOFHPQBDKFOUBQPTUÂQP XBOJB UFSBQFVUZD[OFHP -FD[FOJF BCMBDK QPMFHB OB QMBOPXZNVT[LPE[FOJVySËEBBSZUNJJ1PVTUBMFOJV SP[QP[OBOJB OJT[D[Z TJÂ NJFKTDF PEQPXJFE[JBMOF [B [BCVS[FOJBSZUNV QVOLU PCT[BS VKvDJF DJFvÉ [BQP NPDVNJFT[D[POFKKBLOBKCMJFKySËEBBSZUNJJFMFL USPEZBCMBDZKOFKJQSEV[HFOFSBUPSBPD[ÂTUPUMJXPvDJ SBEJPXFK BCMBUPSB 1S[Z BQMJLBDKJ QSEV 3' FOFSHJB [ FMFLUSPEZ BCMBDZKOFK QPXPEVKF X[SPTU UFNQFSBUVSZ X NJFKTDV KFK QS[ZXBSDJB EP XTJFSE[JB EP q$ QSPXBE[D EP QVOLUPXFK LPBHVMBDKJ QBUPMPHJD[OFK ULBOLJ "QMJLBDKB USXB PE LJMLV EP LJMLVE[JFTJÂDJV TFLVOE NPF CZ¾ QPXUBS[BOB LJMLB SB[Z 0TUBUOJP XXZCSBOZDIUZQBDIBSZUNJJTUPTVKFTJÂSËXOJFBCMB
DKÂOJTLUFNQFSBUVS U[XLSJPBCMBDKÂ$[ZOOJLJFN VT[LBE[BKDZNULBOLÂQPEEBXBOBCMBDKJKFTUXËX D[BT OJTLB UFNQFSBUVSB OB LPÉDV FMFLUSPEZ 5SXBF VT[LPE[FOJFV[ZTLVKFTJÂQS[ZUFNQFSBUVS[FQPOJFK NJOVT$ VZDJFOJFDPXZT[ZDIUFNQFSBUVSQPXP EVKF[NJBOZPEXSBDBMOF DPVNPMJXJBTQSBXE[FOJF D[ZFMFLUSPEBBCMBDZKOBKFTUVTZUVPXBOBXPEQPXJFE OJNNJFKTDV LSJPNBQJOH QS[FEPTUBUFD[OBQMJLBDK < >8D[BTJFBCMBDKJLPOJFD[OFCZXBQPEBOJFIF QBSZOZ BCMBDKBXPCSÂCJFMFXFHPQS[FETJPOLBD[ZMF XFKLPNPSZ
PCMJHBUPSZKOJFCF[QPvSFEOJPQP[BCJFHV QPEBKFTJÂDMFLTBOFQS[F[qEOJ BOBTUÂQOJFQS[F[ US[ZNJFTJDFLXBTBSFUZMPTBMJDZMPXZ $[ÂTUPv¾XZTUÂQPXBOJBQPXJLBÉXD[BTJFJOXB [ZKOFK EJBHOPTUZLJ FMFLUSPGJ[KPMPHJD[OFK J BCMBDKJ QS EFNPD[ÂTUPUMJXPvDJSBEJPXFKVE[JFDJXZOPTJq JKFTU[BMFOBPE qUZQVBSZUNJJ qTUBOVVLBEVLSFOJB q XJFLV E[JFDLB J KFHP NBTZ DJBB JTUPUOJF X[SBTUB MJD[CB QPXJLBÉ V E[JFDJ [ NBT DJBB QPOJFK LH
qMPLBMJ[BDKJBSZUNJJ qEPvXJBED[FOJBFMFLUSPGJ[KPMPHB JDBFHP[FTQPV %P OBKQPXBOJFKT[ZDI QPXJLBÉ NPHDZDI XZ TUQJ¾ X D[BTJF [BCJFHV MVC CF[QPvSFEOJP QP OJN OBMF q QS[FCJDJF TFSDB MVC EVFHP OBD[ZOJB [PCSB[FNL MJOJD[OZN UBNQPOBEZ LUËSF XZNBHB JOUFSXFODKJ LBSEJPDIJSVSHJD[OFK qVT[LPE[FOJFUÂUOJDZ XJFÉDPXFK[NPMJXP vDJ[BXBVTFSDB q HSPyOF J QS[FEV BKDF TJÂ [BCV S[FOJB SZUNV MVCJ QS[FXPE[FOJB LUËSF XZNBHBK [BTUPTP XBOJB LBSEJPXFSTKJ MVC EFGJCSZMBDKJ D[Z TUZNVMBDKJTFSDB qQPXTUBOJFNBUFSJB V[BUPSPXFHP[NP MJXPvDJ KFHP QS[F NJFT[D[FOJBTJÂ qVT[LPE[FOJFTQMPUV SBNJFOOFHP qPENBPQVDOPXB Ryc. 1. Standardowy zapis EKG (odprowadzenia I, II, III, V1 i V6) i wewnątrzsercowe elektrogramy (HRA q UÂUOJBL S[FLPNZ = zapisy z górnej części prawego przedsionka, MAP = zapisy z elektrody ablacyjnej, HBE = zapisy z okolicy pęczka Hisa). Ustąpienie częstoskurczu przedsionkowo-komorowego w trakcie aplikacji prądu o XNJFKTDVXLVDJB częstotliwości radiowej q QS[FEVPOF LSXB Fig. 1. Standard ECG (lead I, II, III, V1 i V6) and intracardiac electrograms (HRA = hight righ atrium, MAP = XJFOJF [ NJFKTDB ablation lead, HBE = His bundle electrogram). Termination of atriventricular reentry tachycardia during RF aplication XLVDJB Pediatria Polska tom 8 4, nr 1, st yc zeń – lut y 20 0 9
67
68
PR ACE P OGL Ą DOW E / R E VIE W S q[BLS[FQJDBZZJMVCUÂUOJDZ QS[F[LUËSCZPXZLP OBOFCBEBOJF q[BLBFOJF ;F X[HMÂEV OB NPMJXPv¾ QPXZT[ZDI QPXJLBÉ [BCJFHJBCMBDKJVE[JFDJXZLPOVKFTJÂKFEZOJFXPvSPE LBDI LUËSF EZTQPOVK QFOZN EPTUÂQFN EP CBEBÉ FDIPLBSEJPHSBGJD[OZDI SËXOJFQS[F[QS[FZLPXZDI
LBSEJPMPHJD[OFK EJBHOPTUZLJ JOXB[ZKOFK PSB[ NBK NPMJXPv¾XZLPOBOJBXUSZCJFQJMOZNPQFSBDKJLBS EJPDIJSVSHJD[OFK3Z[ZLP[HPOV[XJ[BOF[[BCJFHJFN BCMBDKJ 3' V E[JFDJ [F TUSVLUVSBMOJF QSBXJEPXZN TFSDFNXZOPTJQPOJFK 8JFLE[JFDLBQPOJFK MBU KFTU OJF[BMFOZN D[ZOOJLJFN [XJÂLT[BKDZN SZ [ZLPQPXJLBÉ1S[ZKNVKFTJÂ FVOBTUPMBULËXQP XZFKSPLVZDJBXTLB[BOJB SZ[ZLPJQPXJLBOJB [BCJFHVTUBLJF KBLVEPSPTZDI< q> 4LVUFD[OPv¾MFD[FOJBBCMBDK3'VE[JFDJ[QSBXJ EPX BOBUPNJ TFSDB KFTU XZTPLB J X [BMFOPvDJ PE MPLBMJ[BDKJ ySËEB BSZUNJJ XZOPTJ q /BKUSVE OJFKT[ZNJQBDKFOUBNJTE[JFDJJNPE[JF[[BCVS[F OJBNJ SZUNV TFSDB J OJFQSBXJEPX BOBUPNJ TFSDB OJFPQFSPXBOZNJ XSPE[POZNJ XBEBNJ TFSDB QP MF D[FOJV LBSEJPDIJSVSHJD[OZN [ LBSEJPNJPQBUJBNJ 8 UFK HSVQJF QBDKFOUËX TLVUFD[OPv¾ BCMBDKJ KFTU OJ T[B BMF[XZLMFQS[FLSBD[B1PTLVUFD[OFKBCMB DKJ3'QBDKFOUKFTUXZMFD[POZ OJFXZNBHBQPEBXBOJB MFLËX BOUZBSZUNJD[OZDI NPF QSPXBE[J¾ OPSNBMOZ USZC ZDJB D[OJF [ VE[JBFN X [BKÂDJBDI TQPSUP XZDI BXQS[ZT[PvDJNPFQPEK¾QSBDÂXXZCSBOZN QS[F[TJFCJF[BXPE[JF ;EBS[B TJÂ F NJNP QPD[ULPXP EPCSFHP FGFLUV BCMBDKJ3' [BCVS[FOJBSZUNVOBXSBDBK XËXD[BTOB MFZQPXUËS[Z¾[BCJFH< > *OXB[ZKOFCBEBOJBFMFLUSPGJ[KPMPHJD[OFJMFD[FOJF BCMBDK[BCVS[FÉSZUNVTFSDBVE[JFDJNBKXXJFMV LSBKBDI TXPK PE MBU VUSXBMPO QP[ZDKÂ 8 &VSPQJF JTUOJFKF XJFMF PvSPELËX X LUËSZDI XZLPOVKF TJÂ JO XB[ZKOFCBEBOJBFMFLUSPGJ[KPMPHJD[OFJBCMBDKÂVE[JF DJ 8 1PMTDF EPTUÂQ QBDKFOUËX X XJFLV QFEJBUSZD[ OZN EP MFD[FOJB QS[F[TLËSO BCMBDK 3' KFTU OBEBM PHSBOJD[POZ%PQJFSPXSX,MJOJDF,BSEJPMPHJJ *OTUZUVUVa1PNOJL$FOUSVN;ESPXJB%[JFDLBoVSV DIPNJPOB[PTUBBQJFSXT[BXLSBKVQSBDPXOJBJOXB [ZKOFKFMFLUSPGJ[KPMPHJJEMBE[JFDJ%PUFHPD[BTVNF UPE U MFD[POP OJFXJFML HSVQÂ QBDKFOUËX HËXOJF OBTUPMFUOJDI X PvSPELBDI EMB EPSPTZDI 0E DIXJMJ SP[QPD[ÂDJBE[JBBMOPvDJEPLPÉDBNBKBSXZ LPOBOPBCMBDKJ3'VE[JFDJJNPE[JFZXXJFLV PE NJFTJÂDZ EP MBU vSFEOJ XJFL MBUB 8vSËE MFD[POZDI CZP QBDKFOUËX [ [FTQPBNJ QSFFLTDZUBDKJ HËXOJF [ [FTQPFN 818 [ OB XSPUOZND[ÂTUPTLVSD[FNXÂ[PXZN E[JFDJ[FL UPQJD[OZN D[ÂTUPTLVSD[FN QS[FETJPOLPXZN X QS[ZQBELBDI XTLB[BOJFN EP MFD[FOJB BCMBDK 3' CZB [PPOB BSZUNJB LPNPSPXB 8JÂLT[Pv¾ E[JFDJ NJBB QSBXJEPX BOBUPNJÂ TFSDB V QBDKFOUËX
SP[QP[OBOP QBUPMPHJÂ VLBEV LSFOJB $[BT TLPQJJ 35(XBIBTJÂPEEP vSFEOJP NJOVU 8D[FTOB TLVUFD[OPv¾ QS[FLSPD[ZB MFD[POZDI OJF PCTFSXPXBOP HSPyOZDI QPXJLBÉ %[JFDJ QP [B CJFHVPUS[ZNVKQS[F[qEOJESPCOPD[TUFD[LPX IFQBSZOÂ $MFYBOF
QS[F[ US[Z NJFTJDF QPEBXBOZ KFTU LXBT BSFUZMPTBMJDZMPXZ 1S[F[ US[Z NJFTJDF QP [BCJFHV [BMFDBOZ KFTU PT[D[ÂE[BKDZ USZC ZDJB QP UZN PLSFTJF P JMF BSZUNJB OJF OBXSËDJB NPMJXZ KFTU QFOZ QPXSËU EP OPSNBMOFHP EMB E[JFDLB USZCV ZDJB [VE[JBFNX[BKÂDJBDITQPSUPXZDIXD[OJF 1S[F[TLËSOB BCMBDKB QSEFN P D[ÂTUPUMJXPvDJ SB EJPXFK KFTU JOXB[ZKO NFUPE MFD[FOJB XJFMV UZQËX D[ÂTUPTLVSD[V KFTU OJFTZDIBOJF TLVUFD[OB B EMB XJFMFE[JFDJKFTUKFEZONFUPEÂUFSBQJJ%PTLPOBMFXZ T[LPMPOZ [FTQË J XTQËQSBDB XJFMV TQFDKBMJTUËX QP [XBMBKVOJLO¾[XJ[BOZDI[KFK[BTUPTPXBOJFNQP XJLBÉ DIPDJB[BXT[FOBMFZTJÂ[OJNJMJD[Z¾JCZ¾ QS[ZHPUPXBOZNOBJDIXZTUQJFOJF 1PE[JFLPXBOJF 4FSEFD[OJF E[JFLVKFNZ OBT[ZN .JTUS[PN J 1S[ZKBDJP PN [ *OTUZUVUV ,BSEJPMPHJJ X 8BST[BXJF 1SPG 'SBODJT[ LPXJ 8BMD[BLPXJ %S |VLBT[PXJ 4[VNPXTLJFNV J %PD 3PNBOPXJ,ÂQTLJFNV[BQSPXBE[FOJFQPT[MBLBDIFMFLUSP GJ[KPMPHJJ%PD,BUBS[ZOB#JFHBOPXTLB %S.BSJB.JT[D[BL ,OFDIU %S+PBOOB3ÂLBXFL %S.POJLB#S[F[JÉTLB1BT[LF %S,BUBS[ZOB1SÂHPXTLB .HS"HOJFT[LB,BT[VCB 1JFM&XB ;BXBE[LB
PIŚMIENNICTWO )VBOH4, +PSEBO/ (SBIBN" #IBSBUJ4 -BNQF- 0EFMM 3 .BSDVT'*$MPTFEDIFTUDBUIFUFSEFTJDDBUJPOPGBUSJWFO USJDVMBSKVODUJPOVTJOHSBEJPGSFRVFODZFOFSHZqBOFXNF UIPEPGDBUIFUFSBCMBUJPO BCTUSBDU $JSDVMBUJPO *** $BMLJOT ) :POH 1 .JMMFS +. 0MTIBOTLZ # $BSMTPO . 4BVM 1+ J XTQ $BUIFUFS BCMBUJPO PG BDDFTTPSZ QBUIXBZT BUSJPWFOUSJDVMBSOPEBMSFFOUSBOUUBDIZDBSEJB BOEUIFBUSP WFOUSJDVMBSKVODUJPO$JSDVMBUJPO q ,VHMFS +% %BOGPSE %" %FBM #+ (JMMFUUF 1$ 1FSSZ +$ 4JMLB .+ J XTQ 3BEJPGSFRVFODZ DBUIFUFS BCMBUJPO GPS UB DIZBSSIZUINJBTJODIJMESFOBOEBEPMFTDFOUT/&OHM+.FE q .BOPMJT"4 7BTTJMJLPT7 .BPVOJT5/ $IJMBEBLJT+ $PL LJOPT7%3BEJPGSFRVFODZBCMBUJPOJOQFEJBUSJDBOEBEVMU QBUJFOUTDPNQBSBUJWFSFTVMUT+*OUFSWFOUJPO$BSE&MFDUSP QIZTJPM q ,VHMFS+% %BOGPSE%" )PVTUPO, 'FMJY(BOENFNCFST PGUIF1FEJBUSJD&14PDJFUZ 3BEJPGSFRVFODZ$BUIFUFS"CMB UJPO 3FHJTUSZ 3BEJPGSFRVFODZ DBUIFUFS BCMBUJPO GPS QBSP YZNBM TVQSBWFOUSJDVMBS UBDIZDBSEJB JO DIJMESFO BOE BEP MFTDFOUT XJUIPVU TUSVDUVSBM IFBSU EJTFBTF "N + $BSEJPM q 4BNJJ4. $PIFO.)"CMBUJPOPGUBDIZBSSIZUINJBTJOQF EJBUSJDQBUJFOUT$VSS0QJO$BSEJPM q Pediatria Polska tom 8 4, nr 1, st yc zeń – lut y 20 0 9
PR ACE P OGL Ą DOW E / R E VIE W S .BOEBQBUJ3 #FSVM$* 5SJFENBO+, "MFYBOEFS.& 8BMTI &1 3BEJPGSFRVFODZ DBUIFUFS BCMBUJPO PG TFQUBM BDDFTTPSZ QBUIXBZTJOQFEJBUSJDBHFHSPVQ"N+$BSEJPM q -FF 1$I )XBOH # $IFO :+ J XTQ &MFDUSPQIZTJPMPHJD DIBSBDUFSJTUJDT BOE SBEJPGSFRVFODZ DBUIFUFS BCMBUJPO JO DIJMESFO XJUI 8PMGG1BSLJOTPO8IJUF TZOESPNF 1"$& q $BNQCFMM3. 4USJFQFS.+ 'SJBT1" $PMMJOT,, 7BO)BSF (' %VCJO".4VSWFZPGDVSSFOUQSBDUJDFPGQFEJBUSJDFMFD USPQIZTJPMPHJTUT GPS BTZNQUPNBUJD 8PMGG1BSLJOTPO8IJUF 4ZOESPNF1FEJBUSJDT q 'JTICFSHFS4#3BEJPGSFRVFODZBCMBUJPOPGQSPCBCMFBUSJP WFOUSJDVMBS OPEBM SFFOUSBOU UBDIZDBSEJB JO DIJMESFO XJUI EPDVNFOUFETVQSBWFOUSJDVMBSUBDIZDBSEJBXJUIPVUJOEVDJ CMFUBDIZDBSEJB1"$& q
SFTVMUTBOEUSFBUNFOUJODIJMESFO PSðZFBSTPGBHF+ "N$PMM$BSEJPM q #MBVGPY"% 'FMJY(- 4BVM+1 JXTQ3BEJPGSFRVFODZDB UIFUFSBCMBUJPOJOJOGBOUTäNPOUITPMEXIFOJTJUEPOF BOEIPXEPUIFZGBSF 4IPSUUFSNEBUBGSPNUIFQFEJBUSJD BCMBUJPOSFHJTUSZ$JSDVMBUJPO q $PMMJOT ,, %VCJO ". $IJFTB /" .D%BOJFM (. 7BO )BSF (' $SZPBCMBUJPO JO QFEJBUSJD BUSJPWFOUSJDVMBS OPEBM SFFOUSZFMFDUSPQIZTJPMPHJDFGGFDUTPOBUSJPWFOUSJDVMBSOPEBM DPOEVDUJPO)FBSU3IZUIN q $PMMJOT,, %VCJO". $IJFTB/" "WBTBSBMB, 7BO)BSF (' $SZPBCMBUJPO WFSTVT SBEJPGSFRVFODZ BCMBUJPO GPS USF BUNFOU PG QFEJBUSJD BUSJPWFOUSJDVMBS OPEBM SFFOUSZ UBDIZ DBSEJB JOJUJBM FYQFSJFODF XJUI NN DSZPDBUIFUFS )FBSU 3IZUIN q 4DIFJONBO . $BMLJOT ) (JMMFUUF 1 ,MFJO 3 -FSNBO #
-BTIVT"( $BTF$I- (JMMFUUF$1$BUIFUFSBCMBUJPOUSFBU
.PSBEZ' JXTQ/"41&QPMJDZTUBUFNFOUPODBUIFUFSBCMB
NFOU PG TVQSBWFOUSJDVMBS UBDIZDBSEJBJOEVDFE DBSEJPNZ
UJPO QFSTPOOFM QPMJDZ QSPDFEVSFT BOE UIFSBQFVUJD SF
PQBUIZ"SDI1FEJBUS"EPMFTD.FE q )PSFOTUFJO .4 4BBSFM & %JDL ** . ,BSQBXJDI 11 3F
DPNNFOEBUJPOT1"$& q ,VHMFS+% %BOGPSE%" )PVTUPO," 'FMJY(1FEJBUSJDSB
WFSTJCMF TZNQUPNBUJD EJMBUFE DBSEJPNZPQBUIZ JO PMEFS
EJPGSFRVFODZDBUIFUFSBCMBUJPOSFHJTUSZTVDDFTT GMVPSPTDP
DIJMESFOBOEZPVOHBEPMFTDFOUTEVFUPQSJNBSZOPOTJOVT
QZUJNF BOEDPNQMJDBUJPOSBUFGPSTVQSBWFOUSJDVMBSUBDIZ
TVQSBWFOUSJDVMBSUBDIZBSSIZUINJBT1FEJBUS$BSEJPM
DBSEJBDPNQBSJTPOPGFBSMZBOESFDFOUFSBT+$BSEJPWBTD
q #JFHBOPXTLB , 4[VNPXTLJ | 8BMD[BL ' ;JËLPXTLB - 3ÂLBXFL + 4[ZNBOJBL & J XTQ 4LVUFD[OF MFD[FOJF BCMBDK 3' USXBFHP D[ÂTUPTLVSD[V QS[FETJPOLPXFHP VPvNJPMFUOJFKE[JFXD[ZOLJQSPXBE[JEPSFHSFTKJPCKBXËX
&MFDUSPQIZTJPM q %VCJO ". 7BO )BSF (' 3BEJPGSFRVFODZ DBUIFUFS BCMB UJPOJOEJDBUJPOTBOEDPNQMJDBUJPOT1FEJBUS$BSEJPM q 1FDIU# .BHJOPU,3 #PSBNBOBOE/, 1FSSZ$+5FDIOJ
LBSEJPNJPQBUJJ UBDIZBSZUNJD[OFK ,BSEJPM 1PM
RVFTUPBWPJEBUSJPWFOUSJDVMBSCMPDLEVSJOHSBEJPGSFRVFODZ
q
DBUIFUFSBCMBUJPOPGTFQUBMUBDIZDBSEJBTVCTUSBUFTJOZPVOH
'SJFENBO3" 8BMTI&1 4JMLB.+ $BMLJOT) 4UFWFOTPO 8( 3IPEFT -" J XTQ /"41& &YQFSU DPOTFOTVT DPOGF
QBUJFOUT+*OUFSWFOUJPOBM$BSEJBD&MFDUSPQIZTJPM q
SFODF SBEJPGSFRVFODZ DBUIFUFS BCMBUJPO JO DIJMESFO XJUI
7BO)BSF( $BSNFMMJ% 4NJUI. ,VHMFS+ 4JMLB. 'SJFE
BOEXJUIPVUDPOHFOJUBMIFBSUEJTFBTF3FQPSUPGUIFXSJUJOH
NBO3 JXTQ1SPTQFDUJWFBTTFTTNFOUBGUFSQFEJBUSJDDBS
DPNNJUUFF1"$& q
EJBDBCMBUJPOEFTJHOBOEJNQMFNFOUBUJPOPGUIFNVMUJDFO
#MBVGPY"% 1BVM5 4BVM+13BEJPGSFRVFODZDBUIFUFSBCMB UJPOJOTNBMMDIJMESFOSFMBUJPOTIJQPGDPNQMJDBUJPOTUPBQ QMJDBUJPOEPTF1"$& q 4BMFSOP+$ ,FSUFT[/+ 'SJFENBO3" 'FOSJDI"-$MJOJ DBMDPVSTFPGBUSJBMFDUPQJDUBDIZDBSEJBJTBHFEFQFOEFOU
Pediatria Polska tom 8 4, nr 1, st yc zeń – lut y 20 0 9
UFSTUVEZ1"$& q $PMMJOT,, $IJFTB/" %VCJO". 7BO)BUSF('$MJOJDBM PVUDPNFTPGDIJMESFOXJUIOPSNBMDBSEJBDBOBUPNZIBWJOH SBEJPGFRVDZDBUIFUFSBCMBUJPOZFBSTFBSMJF"N+$BSEJPM q
69