Strategie radzenia sobie ze stresem u osób dorosłych postlingwalnie ogłuchłych korzystających z implantu ślimakowego, w porównaniu z populacją ogólną słyszących

132

PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS

6WUDWHJLHUDG]HQLDVRELH]HVWUHVHPXRVöEGRURVï\FKSRVWOLQJZDOQLH RJïXFKï\FKNRU]\VWDMÈF\FK]LPSODQWXĂOLPDNRZHJRZSRUöZQDQLX ]SRSXODFMÈRJöOQÈVï\V]ÈF\FK &RSLQJVWUDWHJLHVbLQSRVWOLQJXDOO\GHDIHQHGDGXOWFRFKOHDULPSODQWXVHUVLQFRPSDULVRQ WRWKHKHDULQJSRSXODWLRQ -RDQQD.RERVNR$JQLHV]ND3DQNRZVND+HQU\N6NDUĝ\ñVNL

2WRODU\QJRO3RO  

SUMMARY 2EMHFWLYH7KHUHVHDUFKTXHVWLRQZDVZKDWFRSLQJVWUDWHJLHVDUHXVHGE\ WKHSRVWOLQJXDOO\GHDIHQHGDGXOWFRFKOHDULPSODQW&, XVHUVLQFRPSDULVRQWR WKHKHDULQJSRSXODWLRQWDNLQJLQWRDFFRXQWWKHLUJHQGHUDQG&,H[SHULHQFH 0DWHULDODQGPHWKRGV,QWKHDVVHVVPHQWRIWKHFRSLQJVWUDWHJLHVZHXVHGWKH &6&DUYHUijV%ULHI&23(TXHVWLRQQDLUHLQ3ROLVKDGDSWDWLRQ7KHTXHVWLRQQDLUH DQGLQIRUPDWLRQIRUPKDYHEHHQVHQWWRWKHDGXOWSDWLHQWVLPSODQWHGLQWKH ,QVWLWXWHRI3K\VLRORJ\DQG3DWKRORJ\RI+HDULQJLQWKH\HDUVDQG 7KHUHVSRQVHUDWLRZDVQ  7KHFRQWUROJURXSQ  FRPSULVHG KHDULQJSHUVRQVVHOHFWHGDWUDQGRPDOORZLQJIRUDJH 5HVXOWV 7KHVWUHVVFRSLQJVWUDWHJLHVDUHGLIIHUHQWLQWKHSRVWOLQJXDOO\GHDIHQHG DGXOWVDQGKHDULQJRQHV7KHSRVWOLQJXDOO\GHDIPRUHVHOGRPXVHWKHHIIHFWLYH VWUDWHJLHVVXFKDVWKHDFWLYHFRSLQJSODQQLQJDQGKXPRXUDQGPRUHRIWHQ WKHGHQLDO$OVRWKH\VLJQLğFDQWO\PRUHVHOGRPWXUQWRWKHVHOIEODPHDQGWKH VXEVWDQFHXVH3HRSOHZLWKORQJHU&,H[SHULHQFHVLJQLğFDQWO\PRUHRIWHQXVH WKHGHQLDOPRUHVHOGRPWKH\DGRSWWKHVXEVWDQFHXVHDQGWKHVHOIGLVWUDFWLRQ FRPSDUHGZLWKWKRVHZLWKVKRUWHU&,H[SHULHQFH)HPDOHSRVWOLQJXDOO\GHDIHQHG &,XVHUVDUHVLJQLğFDQWO\OHVVDFWLYHLQFRSLQJZLWKVWUHVVDQGPRUHVHOGRP WXUQWRWKHVXEVWDQFHXVHEXWPRUHRIWHQFRPSDUHGZLWKWKHKHDULQJZRPHQ LQWKHVDPHDJHJURXSXVHWKHGHQLDO0DOHSRVWOLQJXDOO\GHDIHQHG&,XVHUV GLIIHUVLJQLğFDQWO\IURPWKHKHDULQJPHQRQO\LQPRUHVHOGRPWXUQLQJWRWKH VHOIEODPHDQGWKHVXEVWDQFHXVH &RQFOXVLRQV3RVWOLQJXDOO\GHDIHQHG&,SDWLHQWVPRUHRIWHQXVHWKHLQHIIHFWLYH FRSLQJVWUDWHJLHV7KLVWHQGHQF\EHFRPHVVWURQJHUZLWKWKHWLPHODSVHIURP WKHFRFKOHDULPSODQWDWLRQDQGLVPRUHIUHTXHQWLQZRPHQZKLFKFRUUHVSRQGV ZLWKWKHGDWDRQERWKWKHFRQVLGHUDEO\ZRUVHPHQWDOKHDOWKRIWKHSRVWOLQJXDOO\ GHDIHQHGSHRSOHFRPSDUHGWRWKHJHQHUDOSRSXODWLRQDQGWKHGHWHULRUDWLRQ RIWKHPHQWDOVRFLDODQGSK\VLFDOIXQFWLRQLQJZLWKWKHODSVHRIWLPHIURPWKH LPSODQWDWLRQ7KHVWDQGLQJDYDLODELOLW\RIWKHSV\FKRORJLFDOVXSSRUWIRUWKHVH SDWLHQWVLVHVVHQWLDODVZHOODVWKHDZDUHQHVVRIWKHLUSUREOHPV

ŅE\3ROVNLH7RZDU]\VWZR2WRU\QRODU\QJRORJöZ ļ&KLUXUJöZ*ïRZ\L6]\L 2WU]\PDQR5HFHLYHG  =DDNFHSWRZDQRGRGUXNX$FFHSWHG  ,QVW\WXW)L]MRORJLLL3DWRORJLL6ïXFKX .OLQLND5HKDELOLWDFML .LHURZQLN.OLQLNLGUQPHG$QQD*HUHPHN 6DPVRQRZLF] :NïDGSUDF\DXWRUöZ$XWKRUVFRQWULEXWLRQ :JNROHMQRĂFL .RQIOLNWLQWHUHVX&RQIOLFWVRILQWHUHVW $XWRU]\SUDF\QLH]JïDV]DMÈNRQIOLNWXLQWHUHVöZ $GUHVGRNRUHVSRQGHQFML/ $GGUHVVIRUFRUUHVSRQGHQFH LPLÚLQD]ZLVNR-RDQQD.RERVNR DGUHVSRF]WRZ\ ,QVW\WXW)L]MRORJLLL3DWRORJLL6ïXFKX .OLQLND5HKDELOLWDFML XO=JUXSRZDQLD$.ķ.DPSOLQRVĵ :DUV]DZD HPDLOMNRERVNR#LISVRUJSO

+DVïD LQGHNVRZH UDG]HQLH VRELH ]H VWUHVHP coping  VWUHV JïXFKRWD SRVWOLQJ ZDOQDLPSODQWĂOLPDNRZ\ .H\ZRUGVFRSLQJVWUHVVSRVWOLQJXDOGHDIQHVVFRFKOHDULPSODQW

:VWÚS Głuchota postlingwalna wiąże się z doświadczeniem traumy wskutek utraty słuchu, jak i negatywnymi przeżyciami dotkniętych nią osób. Psychiczną reakcją na utratę, np. zdrowia, jest żałoba, która, jeśli nie uda się jej przepracować, trwa latami, a pacjent zaprzecza wówczas zaistniałej rzeczywistości bądź pozostaje z uczuciami smutku czy złości przez długi czas [1, 2]. Osoby ogłuchłe doświadczają trudności w komunikowaniu się z otoczeniem w wielu sytuacjach życia codziennego, społecznych, rodzinnych czy zawodowych.

W relacjach z innymi ludźmi niejednokrotnie izolują się i stają się osamotnione, rezygnując z dotychczasowych aktywności, a towarzyszy im często poczucie niezrozumienia, życia na granicy świata ludzi głuchych i słyszących, pojawia się w ich doświadczeniach problem stygmatyzacji w społeczeństwie [2–4]. Radzenie sobie ze stresem to wg Falkman i Lazarusa „poznawcze i behawioralne wysiłki podmiotu mające na celu sprostanie specyficznym wymaganiom zewnętrznym i/lub wewnętrznym ocenianym jako 2 W R O D U \QJR O RJ L D3R O V N DW R P  QUPD U ]H F N Z L H F L H ñ  

PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS wyczerpujące i przekraczające zasoby jednostki” [5]. Carver i wsp. [6, 7] uwzględniają szeroki zakres odpowiedzi na stres (coping), wyodrębniając strategie, które są adaptacyjne, pomocne w rozwiązaniu problemu (aktywne radzenie sobie czy planowanie), jak i te, które koncentrują się na emocjach, są więc czasem pomocne w radzeniu sobie, jak pozytywne przewartościowanie, czasem zaś mają charakter dysfunkcjonalny, jak np. zaprzestanie działań. Stosowane przez człowieka strategie są wynikiem preferencji osobowościowych, jak i uwarunkowań sytuacyjnych, np. choroby czy niepełnosprawności [5]. Strategie adaptacyjne skoncentrowane na problemie korelują dodatnio z doświadczaniem afektu pozytywnego i ujemnie z afektem negatywnym [8], a depresja pozostaje w pozytywnym związku ze stosowaniem strategii skoncentrowanych na emocjach [9]. Diagnoza strategii radzenia sobie ze stresem pozwala na poznanie, jak przebiega psychologiczna adaptacja do życia z głuchotą, dlatego też wobec omawianej grupy pacjentów postulowane są badania w tym kierunku [10]. Celem badań jest poznanie, jakie strategie radzenia sobie ze stresem, w tym także z własną głuchotą, stosują osoby dorosłe ogłuchłe postlingwalnie, korzystające z implantu ślimakowego (CI), w porównaniu z populacją ogólną słyszących. Ponadto postawiono pytanie, czy płeć i czas korzystania z CI modyfikuje stosowane przez te osoby strategie radzenia sobie z sytuacjami trudnymi.

0DWHULDïLPHWRG\ Badaniami objęto osoby dorosłe z głuchotą postlingwalną, tj. nabytą po ukończeniu 3,5 roku życia, w wieku od 19 do 65 lat (Tab. I), które otrzymały implant ślimakowy mając ukończone 18 lat. Czas korzystania z CI wynosił 1–2 lata (wszczepienie CI w roku 2009) lub 5–6 lat (CI w roku 2005). Czas doświadczania głuchoty był bardzo zróżnicowany: od 1 roku do 61 lat w momencie badań, lecz nie różnicował istotnie obu grup i wynosił w grupie z CI w 2005 roku M=25,46 roku (SD=13,69), zaś w grupie z CI w 2009 roku M=22,73 roku (SD=13,94). Kwestionariusze rozesłano drogą pocztową do 131 osób implantowanych w IFPS w roku 2005 i 2009, a wskaźnik odpowiedzi zwrotnych wyniósł 59,5%, co stanowi 78 osób. Ze względu na niekompletne odpowiedzi 1 respondenta w przeprowadzonych obliczeniach uwzględniono wyniki uzyskane od 77 osób. Płeć i wiek nie różnicują faktu uczestniczenia w badaniach, lecz znacząco częściej nie odpowiadali pacjenci implantowani w 2005 roku (chi 2(1)=8,82; p=0,003). Do oceny sposobu radzenia sobie ze stresem posłużono się Inwentarzem do Pomiaru Radzenia sobie ze Stresem Mini-COPE Carvera w polskiej adaptacji [5, 7]. Składa się on z 28 pozycji i mierzy 14 odręb2 W R O D U \QJR O RJ L D3R O V N DW R P  QUPD U ]H F N Z L H F L H ñ  

1 – Aktywne radzenie sobie 2 – Planowanie 3 – Pozytywne przewartościowanie 4 – Akceptacja 5 – Humor 6 – Zwrot ku religii 7 – Poszukiwanie wsparcia emocjonalnego 8 – Poszukiwanie wsparcia instrumentalnego 9 – Zajmowanie się czymś innym 10 – Zaprzeczanie 11 – Wyładowanie 12 – Zażywanie substancji psychoaktywnych 13 – Zaprzestanie działań 14 – Obwinianie siebie Ryc. 1.6WUDWHJLHUDG]HQLDVRELH]HVWUHVHPZJ&DUYHUDLZVS )LJ&RSLQJVWUDWHJLHVDFFWR&DUYHUHWDO

nych strategii radzenia sobie ze stresem tworzących podskale – po 2 itemy każda (Ryc. 1). Odpowiedzi są punktowane od 0 „prawie nigdy tak nie postępuję” do 3 „prawie zawsze tak postępuję”. Rzetelność Mini-COPE policzono metodą połówkową i otrzymano dla osób postlingwalnie ogłuchłych wskaźnik Guttmana równy 0,8, a dla słyszących 0,6. W analizie statystycznej wyników zastosowano test t-Studenta, test Kruskalla-Wallisa i test U Manna-Whitneya do porównań różnic średnich międzygrupowych. Osoby słyszące z grupy kontrolnej o liczebności 77 osób dobrano losowo spośród pracowników placówki medycznej i uczestników uniwersytetu trzeciego wieku, kontrolując jedynie wiek badanych.

:\QLNL Strategie radzenia sobie ze stresem a głuchota postlingwalna Dorośli postlingwalnie ogłuchli użytkownicy CI znacząco rzadziej stosują strategie radzenia sobie ze stresem skoncentrowane na problemie, a więc aktywne radzenie sobie – t(152)=-2,49; p=0,014 i planowanie – t(152)=-2,73; p=0,007, w porównaniu ze słyszącymi osobami dorosłymi z populacji ogólnej. Wyniki wskazują, że w mniejszym stopniu niż słyszący reagują humorem – t(149)=-2,34; p=0,02, jak i też rzadziej obwiniają siebie w sytuacjach trudnych – t(152)=-2,61; p=0,01. Unikają konfrontacji z sytuacjami stresowymi, odwołując się istotnie częściej do zaprzeczania rzeczywistości – t(152)=2,076; p=0,039. Rzadziej zażywają substancji psychoaktywnych – t(142,19)=-3,29; p=0,001 (Ryc. 2). Strategie radzenia sobie ze stresem a czas korzystania z implantu ślimakowego (CI) Okazało się, że czas korzystania z CI różnicuje postlingwalnie ogłuchłych w zakresie stosowanych

133

134

PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS

Ryc. 2.6WUDWHJLHUDG]HQLDVRELH]HVWUHVHPĂUHGQLH XRVöE GRURVï\FKSRVWOLQJZDOQLHRJïXFKï\FK]&,LRVöEVï\V]ÈF\FK )LJ&RSLQJVWUDWHJLHVPHDQ LQSRVWOLQJXDOO\GHDIHQHGDGXOW &,XVHUVDQGKHDULQJDGXOWV

S

S

Ryc. 4.6WUDWHJLHUDG]HQLDVRELH]HVWUHVHPĂUHGQLH XRVöE GRURVï\FKSRVWOLQJZDOQLHRJïXFKï\FKLPSODQWRZDQ\FKZ URNXL )LJ&RSLQJVWUDWHJLHVPHDQ LQSRVWOLQJXDOO\GHDIHQHG DGXOWVLPSODQWHGLQ\HDUVDQG

S

S

Ryc. 3.6WUDWHJLHUDG]HQLDVRELH]HVWUHVHPĂUHGQLH XNR ELHWSRVWOLQJZDOQLHRJïXFKï\FK]&,LNRELHWVï\V]ÈF\FK

Ryc. 5.6WUDWHJLHUDG]HQLDVRELH]HVWUHVHPĂUHGQLH XPÚĝ F]\]QSRVWOLQJZDOQLHRJïXFKï\FK]&,LPÚĝF]\]QVï\V]ÈF\FK

)LJ&RSLQJVWUDWHJLHVPHDQ LQSRVWOLQJXDOO\GHDIHQHG ZRPHQ&,XVHUVDQGKHDULQJZRPHQ

S

S

)LJ&RSLQJVWUDWHJLHVPHDQ LQSRVWOLQJXDOO\GHDIHQHGPHQ &,XVHUVDQGKHDULQJPHQ

S

S

strategii radzenia sobie. Dłużej korzystający z CI (5–6 lat) istotnie częściej niż osoby o krótszym stażu (1–2 lata) stosują zaprzeczanie – t(75)=2,46; p=0,016 i reagują na stres, unikając konfrontacji przez zajmowanie się czymś innym – t(75)=2,14; p=0,035. Z kolei istotnie rzadziej używają substancji psychoaktywnych – t(63,02); p=0,023, np. alkoholu. Gdy porównano strategie radzenia sobie między 3 grupami: osób z CI w 2005 roku, osób z CI w 2009 roku i słyszących, otrzymano istotne różnice w posługiwaniu się takimi strategiami, jak: zaprzeczanie – chi 2(2)=11,39; p<0,01, zażywanie substancji psychoaktywnych – chi 2(2)=16,06; p<0,01, obwinianie siebie – chi 2(2)=7,2; p<0,05. Dalej okazało się, że istotne są różnice między implantowanymi w 2005 roku i słyszącymi: osoby korzystające dłużej z CI częściej zaprzeczają (U=644,5; p=0,001), lecz rzadziej obwiniają siebie (U=732,5; p=0,00) i zażywają sub-

stancje psychoaktywne (U=642; p=0,00) w porównaniu ze słyszącymi. Osoby implantowane w 2009 są zdecydowanie bardziej podobne do słyszących pod względem stosowanych strategii radzenia sobie ze stresem, a jedynie rzadziej od nich zażywają substancje psychoaktywne (U=1451; p=0,01) (Ryc. 3). Strategie radzenia sobie ze stresem a głuchota postlingwalna i płeć Kobiety postlingwalnie ogłuchłe korzystające z CI istotnie różnią się od kobiet słyszących w podobnym wieku sposobami reagowania na stres – są one znacząco mniej aktywne – t(100)=-2,27; p=0,02 oraz mniej planują – t(100)=-2,17; p=0,03 w obliczu doświadczanego stresu. Ponadto kobiety te istotnie rzadziej posługują się humorem – t(100)=-2,10; p=0,04 i rzadziej też sięgają po substancje psychoaktywne – t(100)=-2,34; p=0,04. Cechuje je częstsze zaprzeczanie doświadcza2 W R O D U \QJR O RJ L D3R O V N DW R P  QUPD U ]H F N Z L H F L H ñ  

PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS

135

Tabela I.'DQHGHPRJUDğF]QHXF]HVWQLNöZEDGDñZLHNSïHÊ RUD]VWUDWHJLHUDG]HQLDVRELH]HVWUHVHP0ļĂUHGQLD6'ļRGFK\OHQLH VWDQGDUGRZH 7DEOH,3DUWLFLSDQWVijGHPRJUDSKLFFKDUDFWHULVWLFVDJHJHQGHU DQGFRSLQJVWUDWHJLHV0ļPHDQ6'ļVWDQGDUGGHYLDWLRQ 3RVWOLQJZDOQLHRJïXFKOL 2JöïHP 1 

.RELHW\ 1 

0ÚĝF]\ěQL 1 

06'

06'

06'

 

 

6ï\V]ÈF\

,PSODQW&,  ,PSODQW&,  1  1  06'

06'

2JöïHP 1 

.RELHW\ 1 

0ÚĝF]\ěQL 1 

06'

06'

06'

 

 

 

&KDUDNWHU\VW\NDGHPRJUDğF]QD :LHN



 

6WUDWHJLHUDG]HQLDVRELH]HVWUHVHP0LQL&23( $NW\ZQH radzenie sobie

















3ODQRZDQLH





 

 





















 



$NFHSWDFMD









 







3RF]XFLHKXPRUX





 











=ZURWNXUHOLJLL



 



 









3RV]XNLZDQLH ZVSDUFLD HPRFMRQDOQHJR







 





 



3RV]XNLZDQLH ZVSDUFLD LQVWUXPHQWDOQHJR







 





 



=DMPRZDQLHVLÚ F]\PĂLQQ\P

 





 









=DSU]HF]DQLH

















:\ïDGRZDQLH

















=Dĝ\ZDQLH VXEVWDQFML SV\FKRDNW\ZQ\FK



 



 









=DSU]HVWDQLH G]LDïDñ











 





2EZLQLDQLHVLHELH



 





 







3R]\W\ZQH SU]HZDUWRĂFLRZDQLH

nym trudnościom – t(100)=2,21; p=0,03 jako sposób radzenia sobie z nimi istotnie różniący je od kobiet słyszących (Ryc. 4). Mężczyźni poslingwalnie ogłuchli z CI istotnie różnią się od mężczyzn słyszących w podobnym wieku jedynie w odniesieniu do strategii radzenia sobie ze stresem, jakimi są zażywanie substancji psychoaktywnych – t(30,78)=-2,69; p=0,01 i obwinianie siebie – t(50)=-1,94; p=0,05, tj. znacząco rzadziej posługują się oni tymi strategiami (Ryc. 5). Porównanie kobiet i mężczyzn z głuchotą postlingwalną z CI pokazuje, że nie różnią się istotnie stosowanymi strategiami radzenia sobie z sytuacjami stresującymi. 2 W R O D U \QJR O RJ L D3R O V N DW R P  QUPD U ]H F N Z L H F L H ñ  

2PöZLHQLH Z przeprowadzonych badań nad radzeniem sobie ze stresem (coping) przez osoby postlingwalnie ogłuchłe, korzystające z implantu ślimakowego, wynika, że cechuje je odmienny wzorzec reagowania na stres w porównaniu z populacją ogólną słyszących. Wzorzec ten pozostaje w związku z nabytą głuchotą i jej konsekwencjami. Polega on na znacząco rzadszym posługiwaniu się w sytuacjach trudnych strategiami efektywnymi, skoncentrowanymi na problemie, takimi jak aktywne radzenie sobie czy planowanie działań z nim związanych. Postlingwalnie ogłuchli użytkownicy CI istotnie

136

PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS częściej stosują natomiast zaprzeczanie jako reakcję na doświadczany stres i w ten sposób unikają emocjonalnej z nim konfrontacji, co koreluje z obecnością afektu negatywnego [8]. Wykorzystywanie strategii zaprzeczania rzeczywistości w radzeniu sobie ze stresem wiąże się także z poczuciem dyskomfortu psychicznego, jak wykazały badania obejmujące kobiety z rakiem piersi [5]. Z tendencji do posługiwania się zaprzeczaniem jako strategią coping wynikać może uzyskana w badaniach mniejsza skłonność pacjentów z głuchotą nabytą do obwiniania siebie, jak i do sięgania po substancje psychoaktywne, np. alkohol, w porównaniu ze słyszącymi. Można sądzić, że z kolei rzadsze posługiwanie się przez osoby postlingwalnie ogłuchłe humorem jako sposobem radzenia sobie w sytuacji stresotwórczej wiąże się również z ograniczeniami w komunikowaniu się słuchowym utrudniającymi reagowanie „żartowaniem na dany temat” [11]. Okazuje się, że dłuższy czas korzystania z implantu (okres 5–6 lat) w porównaniu z krótszym (okres 1–2 lat) pozostaje w związku ze stosowaniem przez ich użytkowników znacząco częściej strategii mniej efektywnych, polegających na unikaniu emocjonalnej i fizycznej konfrontacji z sytuacjami trudnymi, tj. zaprzeczania („nie mogę uwierzyć, że to się stało”) i zajmowania się czymś innym, zaś rzadziej obwiniania siebie czy zażywania substancji psychoaktywnych, co może wynikać – jak już powyżej wspomniano – z charakteru strategii zaprzeczania rzeczywistości. Rezultat ten sugeruje, że pacjenci postlingwalni z dłuższym doświadczeniem z CI przeżywają duże trudności z radzeniem sobie z własną głuchotą w życiu, co pozostaje w zgodności z badaniami nad ulegającym pogorszeniu zdrowiem psychicznym pacjentów z CI w Holandii, których poddano ocenie tuż po operacji CI i 6 lat później. Okazało się, że wraz z upływem czasu od operacji wszczepienia implantu znacząco rosną trudności w funkcjonowaniu psychicznym i społecznym tych pacjentów, np. obserwuje się pogorszenie w obszarze interakcji społecznych czy ogólnej ocenie zdrowia [12]. Pacjenci z krótkim stażem z CI wykazują duże podobieństwo w stosowanych strategiach radzenia sobie ze stresem do populacji ogólnej. Opisane negatywne różnice – ujawniające się wraz z upływem czasu korzystania z CI – przypisać można zarówno konfrontacji pacjentów z nieadekwatnymi, zazwyczaj bardzo dużymi oczekiwaniami wobec efektów z implantu, jak i trudnościom z poradzeniem sobie z traumą utraty słuchu i akceptacją własnej głuchoty, której wszczepienie implantu nie zlikwiduje. Płeć pozostaje w związku ze stosowanymi strategiami radzenia sobie ze stresem. Kobiety postlingwalnie ogłuchłe cechują strategie świadczące o znacząco większych trudnościach w radzeniu sobie z sytuacjami trudnymi, w tym także z głuchotą. W porównaniu z kobietami słyszącymi przejawiają istotnie mniejszą aktywność ukierunkowaną na problem i planowa-

nie, rzadziej wykorzystują w obliczu stresu humor i substancje psychoaktywne, zaś częściej zaprzeczają istnieniu problemów. Z badań kobiet chorych na raka piersi wynika, że zaprzeczanie jest predyktorem gorszej jakości życia [13], czego można się spodziewać również w odniesieniu do badanych tu kobiet. W Holandii stwierdzono także istotnie gorszy stan zdrowia psychicznego u 43,2 % kobiet z głuchotą postlingwalną w porównaniu z 32,4% kobiet z głuchotą prelingwalną i 26,6% kobiet z populacji ogólnej [4]. Mężczyźni postlingwalnie ogłuchli w porównaniu z mężczyznami słyszącymi rzadziej jedynie deklarują stosowanie obwiniania siebie i zażywania substancji psychoaktywnych.

:QLRVNL Postlingwalnie ogłuchłe osoby dorosłe charakteryzuje specyfika radzenia sobie ze stresem, w tym także z własną głuchotą, która przejawia się istotnie mniejszym nasileniem strategii skutecznych, skoncentrowanych na rozwiązaniu problemu, zaś znacząco częstszym stosowaniem strategii dysfunkcjonalnych, wśród których dominująca rola przypada zaprzeczaniu rzeczywistości. Stosowanie zaprzeczania i innych nieefektywnych strategii wskazuje m.in. na trudności w przepracowaniu traumy wskutek utraty słuchu, której doświadczenie nie może zostać przez omawianych pacjentów zasymilowane, a głuchota zaakceptowana. Pogorszenie funkcjonowania psychicznego i społecznego osób dorosłych z głuchotą postlingwalną, zwłaszcza kobiet – manifestowane stosowanymi strategiami radzenia sobie z sytuacjami trudnymi – wzrasta z upływem czasu od operacji wszczepienia CI, co sugeruje, że należy pacjentom ogłuchłym, którzy korzystają z implantów ślimakowych (i nie tylko tej grupie) zaproponować stałą ofertę psychologicznego wsparcia (psychoedukacja, psychoterapia, grupy wsparcia), uwzględniającą także efektywne radzenie sobie ze stresem. 3,¥0,(11,&7:2 1.

Du Feu M., Fergusson K. Sensory impairment and mental

2.

Barlow JH, Turner AP, Hammond CL, Gailey L. Living with

health. Advances in Psychiatric Treatment, 2003;9:95–103. late deafness: insight from between worlds. Int J Audiol, 2007;46:442–448. 3.

Cohen SM, Labadie MF, Dietrich MS, Haynes DS. Quality of life in hearing-impaired adults: the role of cochlear implants and hearing aids. Otolaryng Head Neck, 2004;413–422.

4.

De Graaf R, Bijl RV. Determinants of mental distress in adults with a severe auditory impairment: Differences between prelingual and postlingual deafness. Psychosom Med, 2002;64:61–70.

5.

Juczyński Z, Ogińska-Bulik N. Narzędzia pomiaru stresu i radzenia sobie ze stresem. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP; 2009.

2 W R O D U \QJR O RJ L D3R O V N DW R P  QUPD U ]H F N Z L H F L H ñ  

PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS 6.

Carver CS, Sheier MF, Weintraub JK. Assessing coping strategies: A theoretically based approach. J Pers Soc

7.

of a large sample. Int J Audiol, 2006;45:715–723. 11. Kobosko J. Aparat słuchowy – aspekty psychologiczne, spo-

Psychol, 1989;56:267–283.

łeczne i komunikacyjne. W: Kobosko J, red. Młodzież głucha

Carver CS. You want to measure coping but your protocol’s

i słabosłysząca w rodzinie i otaczającym świecie – dla tera-

too long: consider the Brief COPE. Int J Behav Med,

peutów, nauczycieli, wychowawców i rodziców. Warszawa:

1997;4(1):92–100.

Stowarzyszenie „Usłyszeć Świat”; 2009, s. 237–246.

8.

Ben-Zur H. Coping styles and affect. Int J Stress Manag, 2009;16(2):87–101.

Mylanus EAM. Cochlear implantation and quality of life in

9.

Hatchett GT, Park HL. Relationships among optimism,

postlingually deaf adults: Long-term follow-up. Otolaryng

coping styles, psychopathology, and counseling outcome. Pers Indiv Differ, 2004;36:1755–1769. 10. Hallam R, Ashton P, Sherbourne K, Gailey L. Acquired profound hearing loss: Mental health and other characteristics

2 W R O D U \QJR O RJ L D3R O V N DW R P  QUPD U ]H F N Z L H F L H ñ  

12. Damen GWJA, Beynon AJ, Krabbe PFM, Mulder JJS,

Head Neck, 2007;136:597–604. 13. Young HC, Brothers BM, Andersen BL. Stress and quality of life in breast cancer recurrence: moderation or mediation of coping? Am Behav Med, 2008;35:188–197.

137