Współwystępowanie celiakii u chorych na mukowiscydozę

Współwystępowanie celiakii u chorych na mukowiscydozę

586 PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS Współwystępowanie celiakii u chorych na mukowiscydozę Coexistence of celiac disease in cystic fibrosis patients Anna B...
Download PDF
161KB Sizes 0 Downloads 73 Views
Report

586

PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS

Współwystępowanie celiakii u chorych na mukowiscydozę Coexistence of celiac disease in cystic fibrosis patients Anna Blask-Osipa, Patrycja Krzyżanowska, Jarosław Walkowiak

Pediatr Pol 2009; 84 (6): 586–591 © 2009 by Polskie Towarzystwo Pediatryczne Otrzymano/Received: 15.05.2009 Zaakceptowano do druku/Accepted: 10.06.2009 I Katedra Pediatrii, Klinika Gastroenterologii Dziecięcej i Chorób Metabolicznych, Pracownia Analityki Klinicznej i Badań Czynnościowych Przewodu Pokarmowego Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik kliniki: prof. zw. dr hab. med. Wojciech Cichy Konflikt interesu/ Conflicts of interest: Autorzy pracy nie zgłaszają konfliktu interesów Adres do korespondencji/ Address for correspondence: Jarosław Walkowiak I Katedra Pediatrii, Klinika Gastroenterologii Dziecięcej i Chorób Metabolicznych ul. Szpitalna 27/33 60-572 Poznań Tel: (061) 848-03-10 Fax: (061) 848-33-62 e-mail: [email protected]

STRESZCZENIE Mukowiscydoza (CF) jest najczęściej występującą w populacji kaukaskiej chorobą genetyczną o autosomalnym recesywnym typie dziedziczenia. Jej przyczyną są mutacje genu CFTR (cystic fibrosis transmembrane conductance regulator), zlokalizowanego na długim ramieniu chromosomu 7. Produktem powyższego genu jest białko CFTR, spełniające rolę kanału chlorkowego. Efektem mutacji genu CFTR jest brak funkcjonalnego białka, co w konsekwencji prowadzi do gromadzenia lepkiego śluzu w wielu narządach. Dlatego choroba w głównej mierze dotyczy układu oddechowego oraz pokarmowego. Celiakia (CD) jest autoimmunologiczną chorobą jelita cienkiego. Spowodowana jest nadmierną odpowiedzią immunologiczną na gluten. Do jej klasycznych objawów należą: przewlekła biegunka, zahamowanie wzrostu, ubytek masy ciała, zaburzenia łaknienia, obrzęki, krzywica, częste infekcje układu oddechowego oraz opóźnienie psychoruchowe. Postać nieklasyczna z łagodniejszymi objawami występuje jednak znacznie częściej. Wiele z tych objawów klinicznych może występować zarówno w CD, jak i CF. Dlatego też, w przeszłości obydwie jednostki chorobowe były często mylone. Wprowadzenie nowych metod diagnostycznych, w tym technik molekularnych, ułatwiło ustalenie właściwej diagnozy. W pracy przedstawiono podstawowe informacje dotyczące CD i CF, a także opisano i przedyskutowano ich współistnienie. Słowa kluczowe: mukowiscydoza, celiakia

SUMMARY Cystic fibrosis (CF) is the most common autosomal recessive genetic disease in Caucasians. CF is caused by a mutation in the CFTR gene (cystic fibrosis transmembrane conductance regulator), which is located on the long arm of chromosome 7. The product of this gene – CFTR protein – is a chloride ion channel. CFTR mutations result in the lack of functional protein what leads to the accumulation of viscous mucus in many organs. Therefore, the major manifestation is related to respiratory and gastrointestinal systems. Celiac disease (CD) is an autoimmune disorder of the small intestine and is caused by an excessive immunological reaction to gluten. In classical from, CD symptoms comprise chronic diarrhoea, growth retardation, weight deficit, lack/ loss of apetite, edemas, rickets, frequent respiratory infections and psychomotor retardation. However, non-classical form with milder manifestation is far more frequent. Several symptoms described above may appear both in CD and CF. Therefore, these two clinical entities were commonly mixed in the past. The introduction of new diagnostic methods, molecular gene analysis among them, facilitated making proper diagnosis. In the present paper, the basic description of CF and CD has been given and their coexistence has been presented and discussed. Key words: cystic fibrosis, celiac disease

.VLPXJTDZEP[B DZTUJD GJCSPTJT q $'  KFTU OBKD[Â vDJFK XZTUÂQVK‘D‘ KFEOPHFOPX‘ DIPSPC‘ QPQVMBDKJ LBVLBTLJFK  E[JFE[JD[PO‘ X TQPTËC BVUPTPNBMOZ SF DFTZXOZ +FTU OJFVMFD[BMO‘  QPTUÂQVK‘D‘ DIPSPC‘ PHËMOPVTUSPKPX‘ P S˗OPSPEOFK FLTQSFTKJ LMJOJD[OFK 8FE‹VH OBKOPXT[ZDI EBOZDI D[ÂTUPv¾ XZTUÂQPXB OJB$'X&VSPQJFNP—OBPT[BDPXB¾OB—ZXP VSPE[POZDI OPXPSPELËX <  >  X 1PMTDF OBKQSBXEP QPEPCOJFKPLOPXPSPELËX<>8OBKCMJ—T[ZN D[BTJF  X [XJ‘[LV [ QSPXBE[POZN X 1PMTDF QS[FTJF XFN OPXPSPELPXZN $'  NP—OB PD[FLJXB¾ CBSE[JFK KFEOP[OBD[OZDIEBOZDI ;BXZTU‘QJFOJF$'PEQPXJFE[JBMOFT‘NVUBDKFXHF OJF $'53 DZTUJD GJCSPTJT USBOTNFNCSBOF DPOEVDUBODF SFHVMBUPS HFO

 [MPLBMJ[PXBOZN OB E‹VHJN SBNJFOJV DISPNPTPNV(FO[PTUB‹TLMPOPXBOZJTDIBSBLUFSZ

[PXBOZXS<>%PDIXJMJPCFDOFKPQJTBOP S˗OF KFHP NVUBDKF XXXHFOFUTJDLLJETPODBDGUS  1SPEVLUFNHFOV$'53KFTUCJB‹LP$'53 DZTUJDGJCSPTJT USBOTNFNCSBOFDPOEVDUBODFSFHVMBUPS < > LUËSFKFTU LBOB‹FN DIMPSLPXZN [BMF—OZN PE D".1  XZTUÂQVK‘ DZN X [OBD[‘DZDI JMPvDJBDI X LPNËSLBDI OBC‹POLB XZE[JFMOJD[FHPQ‹VD US[VTULJ KFMJUBHSVCFHP HSVD[P‹ËX QPUPXZDI X‘USPCZJvMJOJBOFL1PXT[FDIO‘PCFDOPvDJ‘ UFHPCJB‹LBXPSHBOJ[NJFPSB[NOPHPvDJ‘NVUBDKJNP— OB U‹VNBD[Z¾ S˗OPSPEOPv¾ PCTFSXPXBOZDI PCKBXËX LMJOJD[OZDI /BKJTUPUOJFKT[F [ OJDI EPUZD[‘ VL‹BEV PE EFDIPXFHPJQPLBSNPXFHP0TUBUFD[OZEFGFLUQPMFHBOB [BCMPLPXBOJVXZQ‹ZXVBOJPOËXDIMPSLPXZDIPSB[EP EBULPXZNXDI‹BOJBOJVKPOËXTPEVBXSB[[OJNXPEZ  DPQSPXBE[JXLPOTFLXFODKJEPQPXTUBOJBHÂTUFHP MFQ LJFHPvMV[VqXZXP‹VK‘DFHPPCKBXZDIPSPCPXF<>

Pediatria Polska tom 84, nr 6, listopad–grudzień 2009

PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS 8  S PQSBDPXBOP OBKOPXT[F [BTBEZ SP[ QP[OBXBOJB J MFD[FOJB $' <> ;HPEOJF [ [BQSPQPOP XBOZN QS[F[ 1PMTLJF 5PXBS[ZTUXP .VLPXJTDZEP[Z QPTUÂQPXBOJFN EJBHOPTUZD[OZN  SP[QP[OBOJF $' NP—OBVTUBMJ¾XQS[ZQBELVXZTUÂQPXBOJB +FEOFHP[PCKBXËXLMJOJD[OZDIMVC $'VSPE[FÉTUXBJMVCSPE[JDËXMVC  %PEBUOJFHP XZOJLV CBEBOJB QS[FTJFXPXFHP OP XPSPELËXXLJFSVOLV$' ‹‘D[OJF[OJFQSBXJE‹PXZN XZOJLJFNKFEOFHP[QPOJ—T[ZDICBEBÉ B 1SËCBQPUPXBqXZLB[BOJFXZTPLJDIXBSUPvDJDIMPS LËXXQPDJF[BQPNPD‘KPOPGPSF[ZQJMPLBSQJOPXFK C  #BEBOJF NPMFLVMBSOF q XZLSZDJF NVUBDKJ X HFOJF $'53XPCVBMMFMBDI  D  1PNJBS QPUFODKB‹ËX FMFLUSZD[OZDI C‹POZ vMV[PXFK OPTBqXZLB[BOJFEV—FKQS[F[OBC‹POLPXFKS˗OJDZ QPUFODKB‹ËX +FEOZN[OBKXB—OJFKT[ZDIFMFNFOUËXQPTUÂQPXB OJB EJBHOPTUZD[OFHP X $' KFTU TUXJFSE[FOJF XZTUÂ QPXBOJB DIBSBLUFSZTUZD[OZDI PCKBXËX LMJOJD[OZDI UBC  1PETUBXPXZN UFTUFN EJBHOPTUZD[OZN X SP[QP [OBXBOJV$'KFTUQSËCBQPUPXB5FTUDIBSBLUFSZ[VKF TJÂXZTPL‘D[V‹PvDJ‘JTXPJTUPvDJ‘8ZTPLJFTU—FOJB BOJPOËXDIMPSLPXZDIXQPDJF NNPMM BVOJF NPXM‘U  NNPMM  X EXËDI PESÂCOZDI QSËCBDI XSB[ [ PCTFSXPXBOZNJ PCKBXBNJ LMJOJD[OZNJ TUB OPXJ‘QPETUBXÂSP[QP[OBOJB$'1PUXJFSE[FOJFPTUB UFD[OFHP SP[QP[OBOJB TUBOPXJ TUXJFSE[FOJF NVUBDKJ XPCVBMMFMBDIHFOV$'53;FX[HMÂEVOBEV—‘MJD[CÂ JS˗OPSPEOPv¾QBUPMPHJD[OZDINVUBDKJ CSBLJDIJEFO UZGJLBDKJ OJF XZLMVD[B DIPSPCZ -FD[FOJF DIPSZDI OB

587

$' KFTU MFD[FOJFN XJFMPTQFDKBMJTUZD[OZN 0QJFSB TJÂ OBMFD[FOJV—ZXJFOJPXZN UFSBQJJOJFXZEPMOPvDJ[F XO‘US[XZE[JFMOJD[FK US[VTULJ  QSPGJMBLUZLJ J MFD[FOJB DIPSPCZ PTLS[FMPXPQ‹VDOFK PSB[ MFD[FOJB QPXJL‹BÉ <> 1JFSXT[FXJBSZHPEOFEPOJFTJFOJBOBUFNBU$'QP KBXJ‹ZTJÂX**QP‹PXJF97*XJFLV< >0QJTZLPMFK OZDIQS[ZQBELËXOBQPULB¾NP—OBXMJUFSBUVS[F97** XJFLV< >1S[ZLMBEZXTQˋXZTUÂQPXBOJBCJFHVOLJ U‹VT[D[PXFK J VT[LPE[FOJB US[VTULJ PSB[ XZTUÂQPXB OJB QPXJL‹BÉ OJFESP—OPvDJ PCFDOF T‘ X MJUFSBUVS[F NFEZD[OFK9*9JQPD[‘ULËX99XJFLV<>*OUFSF TVK‘DZPQJTHSVQZDIPSZDI VLUËSZDIqXPES˗OJFOJV PE DIPSPCZ US[FXOFK DFMJBLJJ  q [BCVS[FOJB USBXJF OJB PCTFSXPXBOP PE OBKXD[FvOJFKT[FHP E[JFDJÉTUXB  B EPEBULPXP TUXJFSE[BOP V OJDI [BQBMFOJF PTLS[FMJ  QPKBXJ‹TJÂXSJXS<>8SOBTQP ULBOJV"NFSZLBÉTLJFHP5PXBS[ZTUXB1FEJBUSZD[OFHP %PSPUIZ "OEFSTPO QS[FETUBXJ‹B EPOJFTJFOJF a;X‹ËL OJFOJFUPSCJFMPXBUFUS[VTULJJKFHPSFMBDKBEPDIPSPCZ US[FXOFKo  X LUËSZN XZS˗OJ‹B NVLPXJTDZEP[Â KBLP PESÂCO‘KFEOPTULÂDIPSPCPX‘<> 8S(FFQPSB[QJFSXT[ZPQJTB‹PCKBXZLMJ OJD[OF DIPSPCZ US[FXOFK DFMJBLJB DFMJBD EJTFBTF q $%  ;BMJD[Z‹ EP OJDI QS[FXMFL‹‘ CJFHVOLÂ P UZQJF U‹VT[D[PXZN  XZOJT[D[FOJF [ [BIBNPXBOJFN X[SB TUBOJB  EV—Z CS[VDI PSB[ [NJBOZ X VTQPTPCJFOJV E[JFDLB<>+FT[D[FEPMBU99XJFLV$'J$%CZ‹Z USBLUPXBOF KBLP KFEOB KFEOPTULB DIPSPCPXB 8ZOJ LB‹P UP [ OJF[OBKPNPvDJ FUJPMPHJJ DIPSËC  USVEOPvDJ XJDISP[S˗OJFOJV[FX[HMÂEVOBQPEPCOFPCKBXZLMJ OJD[OF  B UBL—F CSBLV NP—MJXPvDJ EJBHOPTUZD[OZDI

Tabela 1. Najczęstsze stany i objawy kliniczne występujące w CF [8] Table 1. The most frequent states and clinical symptoms appearing in CF [8]

Okres płodowy i noworodkowy

Okres niemowlęcy i poniemowlęcy

Okres dzieciństwa i dorośli

– zwapnienia w jamie otrzewnowej płodu – poszerzenie jelita cienkiego płodu w badaniu USG – niedrożność smółkowa – przedłużająca się żółtaczka pozawątrobowa – CF u krewnych I

– przewlekły i napadowy kaszel – nawracające zapalenia płuc, oskrzelików – astma wczesnodziecięca – przewlekłe zakażenie dróg oddechowych P.aeruginosa i/lub S.aureus – zmiany w RTG płuc – nawracająca niedodma, rozdęcie – bardzo słony pot – odwodnienie z hipokaliemią, hiponatremią i zasadowicą hipochloremiczną (zespół pseudo-Bartera) – hipoprotrombinemia – hipoproteinemia i obrzęki – cuchnące, tłuszczowe, obfite stolce – objawy zespołu złego wchłaniania (konieczność różnicowania z celiakią) – wypadanie śluzówki odbytnicy – objawy niedoboru witamin rozpuszczalnych w tłuszczach

– polipy nosa – przewlekłe zapalenie zatok obocznych nosa – rozstrzenie oskrzeli – palce pałeczkowate – krwioplucie – marskość żółciowa wątroby – kamica żółciowa u dzieci – nadciśnienie wrotne, żylaki przełyku, splenomegalia – nawracające zapalenie trzustki – cukrzyca – niedobór wzrostu i masy ciała – zapaść podczas upałów – nawracające obrzęki ślinianek przyusznych – opóźnione dojrzewanie płciowe – niepłodność mężczyzn (azoospermia – wrodzona niedrożność nasieniowodów).

Pediatria Polska tom 84, nr 6, listopad–grudzień 2009

588

PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS 1S[F‹PNOBTU‘QJ‹XS LJFEZUP%JDLFXZLB[B‹  —FQS[ZD[ZO‘SP[XPKVDFMJBLJJKFTUT[LPEMJXPv¾CJB‹FL QT[FOJDZ<>%[JvXJBEPNP —F$%KFTUVXBSVOLPXB O‘HFOFUZD[OJFFOUFSPQBUJ‘KFMJUBDJFOLJFHP XZXP‹BO‘ OJFQSBXJE‹PX‘  X[NP—PO‘ PEQPXJFE[J‘ JNNVOPMP HJD[O‘OBTQP—ZXBOZHMVUFOJ[BXBSUFXOJNHMJBEZOÂ QT[FOJDB

TFLBMJOÂ —ZUP

IPSEFJOÂ KÂD[NJFÉ JBXF OJOÂ PXJFT < > 8XZOJLVSFBLDKJJNNVOPMPHJD[OFKOBTUÂQVKF qNBTZXOZOBDJFLMJNGPDZUBSOZXPCSÂCJFCMBT[LJ X‹BvDJXFKC‹POZvMV[PXFK qLPNQFOTBDZKOZQS[FSPTULSZQU q[BOJLTUSVLUVSZLPTNLËXKFMJUPXZDI 8 LPOTFLXFODKJ EPDIPE[J EP [OBD[‘DFK SFEVLDKJ QPXJFS[DIOJXDI‹BOJBOJBXKFMJDJFDJFOLJNJPCKBXËX [FTQP‹V[‹FHPXDI‹BOJBOJB<> (MVUFOKFTUCJB‹LJFNTL‹BEBK‘DZNTJÂ[GSBLDKJSP[ QVT[D[BMOFK X XPE[JF J BMLPIPMV HMJBEZOZ  J GSBLDKJ OJFSP[QVT[D[BMOFK HMVUFJOZ (MVUBNJOBqBNJOPLXBT XZTUÂQVK‘DZXTL‹BE[JFQFQUZEËXHMJBEZOPXZDI TUB OPXJ TVCTUSBU EMB USBOTHMVUBNJOB[Z ULBOLPXFK UJT TVFUSBOTHMVUBNJOBTFqU5( 1PEXQ‹ZXFNE[JB‹BOJB UFHP FO[ZNV X CMBT[DF X‹BvDJXFK KFMJUB EPDIPE[J EP EFBNJOBDKJ HMVUBNJOZ X LXBT HMVUBNJOPXZ 1P EF BNJOBDKJQFQUZEZHMJBEZOPXFXZDIXZUZXBOFT‘QS[F[ NBLSPGBHJ J LPNËSLJ EFOESZUZD[OF [BXJFSBK‘DF OB TXFK QPXJFS[DIOJ D[‘TUFD[LJ )-"%2%2 0ECZ XB TJÂ QSF[FOUBDKB PCDFHP BOUZHFOV QFQUZEËX HMJB EZOPXZDI MJNGPDZUPN5[BXJFSBK‘DZNOBTXPKFKQP XJFS[DIOJSFDFQUPSZ5$3BMGBCFUB1S[ZXTQˋVE[JBMF D[‘TUFD[FL LPTUZNVMVK‘DZDI EPDIPE[J EP JOEVLDKJ $% QPNPDOJD[ZDIMJNGPDZUËX54XPJTUFMJNGPDZUZ 5 VMFHBK‘ S˗OJDPXBOJV X LJFSVOLV 5I QSPEVLV K‘DZDI JOUFSGFSPOHBNNB q DZUPLJOÂ VT[LBE[BK‘D‘ TUSVLUVSÂ C‹POZ vMV[PXFK KFMJUB *OUFSGFSPO HBNNB BLUZXVKF NBLSPGBHJ NJHSVK‘DF EP CMBT[LJ X‹BvDJXFK KFMJUBPSB[MJNGPDZUËXDZUPUPLTZD[OZDI$% JMJNGP DZUËX5QPTJBEBK‘DZDI5$3SFDFQUPSHBNBEFMUB XZ TUÂQVK‘DFNJÂE[ZFOUFSPDZUBNJ "LUZXPXBOFNBLSP GBHJ J DZUPUPLTZD[OF MJNGPDZUZ 5 QSPEVLVK‘ [OBD[OF JMPvDJDZUPLJOQSP[BQBMOZDI 5/'αJ*'/ *-

EPEBU LPXP QPXPEVK‘D EFTUSVLDKÂ C‹POZ vMV[PXFK KFMJUB 8 CMBT[DFX‹BvDJXFKKFMJUBDJFOLJFHP[OBKEVK‘TJÂQPOBE UPQPNPDOJD[FMJNGPDZUZ5 LUËSFS˗OJDVK‘TJÂXLJF SVOLVMJNGPDZUËX5I UKMJNGPDZUËXQSPEVLVK‘DZDI JOUFSMFVLJOÂ *-

*-J*-  8LPOTFLXFODKJ EPDIPE[JEPBLUZXBDKJMJNGPDZUËX# [MPLBMJ[PXBOZDI XCMBT[DFX‹BvDJXFKJQSPEVLDKJQS[FDJXDJB‹< > 0TUBUOJP[XSËDPOPVXBHÂOBXZTUÂQPXBOJFvDJT‹F HP[XJ‘[LVDIPSPCZUS[FXOFK[BOUZHFOBNJ[HPEOPvDJ ULBOLPXFKLMBTZ**)-"%2J%2< >$[ÂTUPv¾ XZTUÂQPXBOJB $% X QPQVMBDKJ E[JFDJÂDFK X &VSPQJF XZOPTJ q  q   <>  B X QPQVMBDKJ PHËMOFK q  q   <> 3˗OJ TJÂ POB X [BMF—OPvDJ PE LSBKV  OBKXZ—T[‘ VEPLVNFOUPXBOP X 'JOMBOEJJ q  0ENJFOOB D[ÂTUPv¾ XZTUÂQP

XBOJB $% X QPT[D[FHËMOZDI SFKPOBDI [XJ‘[BOB KFTU [D[ZOOJLBNJXQ‹ZXBK‘DZNJOBVKBXOJFOJFTJÂ$% EP LUËSZDIOBMF—‘NJOE‹VHPv¾LBSNJFOJBQJFSTJ‘PSB[ ySËE‹P EBXLBJXJFLXQSPXBE[FOJBHMVUFOVEPEJFUZ 0ED[BTVXESP—FOJBTDIFNBUV—ZXJFOJBE[JFDJ XLUË SZNPQËyOJPOPXQSPXBE[BOJFHMVUFOV PENJFTJ‘ DB —ZDJB

 D[ÂTUPv¾ XZTUÂQPXBOJB LMBTZD[OFK  QF‹OP PCKBXPXFK$%[OBD[OJF[NBMB‹B%MBUFHPUF— PCFDOJF X QSBLUZDF QFEJBUSZD[OFK D[ÂvDJFK TQPULB¾ NP—OB U[XQPTUB¾TL‘QPPCKBXPX‘%PLMBTZD[OZDIPCKBXËX $% LUËSFNPH‘TJÂQPKBXJB¾XPLSFTJFOJFNPXMÂDZN JQS[FET[LPMOZN OBMF—‘QS[FXMFL‹BCJFHVOLBMVCPE EBXBOJFPCGJUZDIU‹VT[D[PXZDITUPMDËX TUFBUPSSIFB

 [BIBNPXBOJF QS[ZSPTUV XZTPLPvDJ J NBTZ DJB‹B MVC VCZUFL NBTZ DJB‹B  QPXJÂLT[FOJF PCXPEV CS[VDIB  PQËyOJFOJF SP[XPKV QTZDIPSVDIPXFHP  PCS[ÂLJ  CSBL ‹BLOJFOJB BQBUJB D[ÂTUFJOGFLDKFHËSOZDIESËHPEEF DIPXZDI  PT‹BCJFOJF TJ‹Z NJÂvOJPXFK  LS[ZXJDB  XZ NJPUZJXZQBEBOJFC‹POZvMV[PXFKPECZUV<> 8FE‹VH TUBOPXJTLB /"41()/  S  V PTËC [PCKBXBNJTVHFSVK‘DZNJ$%MVC[XZTPLJNSZ[ZLJFN KFK XZTUÂQPXBOJB OQ LSFXOJ * TUPQOJB DIPSZDI OB $% OBMF—Z 8ZLPOB¾CBEBOJFXLJFSVOLVPCFDOPvDJQS[FDJX DJB‹QS[FDJXLPUSBOTHMVUBNJOB[JFULBOLPXFK U5(  XQPT[D[FHËMOZDILMBTBDI 8QS[ZQBELVQPEXZ—T[POFHPQP[JPNVUZDIQS[F DJXDJB‹TLJFSPXB¾QBDKFOUBEPPvSPELBHBTUSPFO UFSPMPHJJE[JFDJÂDFKXDFMVXZLPOBOJBCJPQTKJKFMJUB DJFOLJFHPJPDFOZXZTUÂQPXBOJB[NJBOXC‹POJF vMV[PXFKKFMJUB 8QS[ZQBELVVTUBMFOJBSP[QP[OBOJBqXQSPXBE[J¾ EJFUÂCF[HMVUFOPX‘JNPOJUPSPXB¾MFD[FOJF<> 0E XJFMV MBU X EJBHOPTUZDF $% XZLPS[ZTUVKF TJÂ S˗OFUFTUZTFSPMPHJD[OF+FEOZN[OBKD[ÂvDJFKXZLP S[ZTUZXBOZDIXQSBLUZDFCBEBÉT‘QS[FDJXDJB‹BQS[F DJXLP FOEPNZ[KVN NJÂvOJ H‹BELJDI BOUJFOEPNZTJBM BOUJCPEZq&." *DITXPJTUPv¾KFTUXZTPLB[BSËXOP V EPSPT‹ZDI  KBL J E[JFDJ  XZOPTJ  $[V‹Pv¾ KFTU OJ—T[B q 1PEPCO‘ D[V‹PvDJ‘ DIBSBLUFSZ[VK‘ TJÂPELSZUFXSQS[FDJXDJB‹BqQS[FDJXLPUSBOT HMVUBNJOB[JFULBOLPXFKq E[JFDJ

 EPSPvMJ  +FEOBL—FTXPJTUPv¾UZDIQS[FDJXDJB‹KFTUOJ—T[BJXZ OPTJq<>1S[FDJXDJB‹BBOUZHMJBEZOPXF BOUJ HMJBEJOBOUJCPEZq"(" OJFT‘TXPJTUFEMB$% 8QSBLUZDFV—ZXBOFT‘EPNPOJUPSPXBOJBMFD[F OJBEJFUFUZD[OFHPQPSP[QP[OBOJV$% 8JÂLT[Pv¾ PCKBXËX DIBSBLUFSZTUZD[OZDI EMB DF MJBLJJNP—FXZTUÂQPXB¾UBL—FVDIPSZDIOB$'4UB OPXJ‹P UP OJFX‘UQMJXJF JTUPUO‘ QS[ZD[ZOÂ USVEOPvDJ X XZE[JFMFOJV PCZEXV KFEOPTUFL DIPSPCPXZDI 0E D[BTV JDI SP[S˗OJFOJB QPKBXJB‹P TJÂ XJFMF EPOJFTJFÉ PNP—MJXPvDJJDIXTQˋXZTUÂQPXBOJB 1JFSXT[Z PQJT UBLJFHP QS[ZQBELV QPKBXJ‹ TJÂ X SFGFSBDJF VTUOZN BVUPSTUXB 4IXBDINBO J ,IBX X  S <> ,PMFKOFHP PQJTV EPLPOBMJ )JEF J #VS

Pediatria Polska tom 84, nr 6, listopad–grudzień 2009

PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS NBOXS<>6OJFNPXMÂDJBQ‹DJNÂTLJFKXXJF LVNJFT OBQPETUBXJFPCKBXËXLMJOJD[OZDI U‹VT[ D[PXF TUPMDF  [BCVS[FOJB QS[ZSPTUV NBTZ DJB‹B  PSB[ CJPQTKJ KFMJUB DJFOLJFHP [BOJL LPTNLËX

 SP[QP[OBOP $% 1P XESP—FOJV EJFUZ CF[HMVUFOPXFK [BPCTFSXP XBOP [OBD[‘D‘ QPQSBXÂ QS[ZSPTU NBTZ DJB‹B  +FE OBL—F [F X[HMÂEV OB OBXSBDBK‘DF JOGFLDKF ESËH PE EFDIPXZDIPSB[XZTUÂQPXBOJFT‹POFHPQPUVE[JFDLB  QPEKÂUP EFDZ[KÂ P XFSZGJLBDKJ SP[QP[OBOJB 8 XJFLV  NJFTJÂDZ OB QPETUBXJF OJTLJFHP TU—FOJB USZQTZOZ XTPLVEXVOBTUOJD[ZNJXLBMFPSB[XZTPLJFHPTU—F OJBTPEVXQPDJFEPEBULPXPSP[QP[OBOP$' 8SQPKBXJ‹PTJÂLPMFKOFEPOJFTJFOJF<>%P UZD[Z‹P POP EXËDI OJFTQPLSFXOJPOZDI E[JFXD[ZOFL  VLUËSZDI$'[EJBHOP[PXBOPPEQPXJFEOJPXXJFLV UZHPEOJJNJFTJÂDZ EPEBUOJBQSËCBQPUPXB PCOJ—P OFTU—FOJFUSZQTZOZJMJQB[ZXTPLVEXVOBTUOJD[ZN  /JFTUFUZ XQSPXBE[FOJFMFD[FOJBUZQPXFHPEMB$'OJF QS[ZOJPT‹PPD[FLJXBOFKQPQSBXZ6PCVE[JFXD[ZOFL XZLPOBOPCJPQTKÂKFMJUBDJFOLJFHP LUËSBXZLB[B‹BDF DIZ [BOJLV C‹POZ vMV[PXFK UZQPXF EMB $% 1POBEUP  XZLB[BOPPCFDOPv¾BOUZHFOËX[HPEOPvDJULBOLPXFK QSFEZTQPOVK‘DZDI EP XZTUÂQPXBOJB DFMJBLJJ )-"  J 8ZTVOJÂUPIJQPUF[ —FPCFDOPv¾$'VQBDKFOUËX [PLSFvMPOZNGFOPUZQFN)-"TUBOPXJD[ZOOJLSZ[ZLB SP[XPKV $% $[ÂTUPv¾ XZTUÂQPXBOJB $' X QPQVMBDKJ FVSPQFKTLJFK T[BDPXBOP XËXD[BT OB q  B$%OB4U‘EQSBXEPQPEPCJFÉTUXPXTQˋXZ TUÂQPXBOJBPCVUZDIKFEOPTUFLDIPSPCPXZDIVKFEOF HPQBDKFOUBPLSFvMPOPOB 8UZNTBNZNSPLVEXBLPMFKOFQS[ZQBELJQS[FE TUBXJMJ5BZMPSJ4PLPM<>6QBDKFOUËXSP[QP[OBOP$' EPEBUOJBQSËCBQPUPXBJPCOJ—POFTU—FOJFUSZQTZOZ XTPLVEXVOBTUOJD[ZN 1PXESP—FOJVTUPTPXOFHPEP SP[QP[OBOJB MFD[FOJB OBEBM VUS[ZNZXB‹Z TJÂ PCKBXZ [F TUSPOZ QS[FXPEV QPLBSNPXFHP CJFHVOLB J CSBL QS[ZSPTUV NBTZ DJB‹B  /B QPETUBXJF PDFOZ IJTUPQB UPMPHJD[OFKXZDJOLBKFMJUBDJFOLJFHPEPEBULPXPSP[QP [OBOP $% "VUPS[Z PT[BDPXBMJ QSBXEPQPEPCJFÉTUXP XTQˋXZTUÂQPXBOJBPCZEXVDIPSËCOB 1PEKÂMJ UBL—F QSËCÂ XZU‹VNBD[FOJB XTQˋXZTUÂQP XBOJB UZDI DIPSËC ;HPEOJF [ UFPSJ‘ FO[ZNBUZD[O‘  CSBL QFQUZEB[Z OJF[CÂEOFK EP USBXJFOJB HMJBEZOZ QPXPEVKFLVNVMBDKÂUPLTZD[OZDIQFQUZEËXXC‹POJF vMV[PXFKKFMJUB DPXLPOTFLXFODKJQSPXBE[JEPSP[XP KV$%<>8FE‹VHQS[ZKÂUFKIJQPUF[ZaPHËMOZoOJFEP CËS FO[ZNËX X TPLV EXVOBTUOJD[ZN V DIPSZDI OB $' NP—F XQ‹ZXB¾ OB D[ÂTUT[F XZTUÂQPXBOJF $% 8 S,BU[JXTQ<>PQJTBMJEXBLPMFKOFQS[ZQBELJ XTQˋJTUOJFOJB$%[$'0CKBXZLMJOJD[OFCZ‹ZQPEPC OFEPPQJTBOZDIQPXZ—FK8CBEBOJVNPMFLVMBSOZN XZLB[BOPDIBSBLUFSZTUZD[OFEMB$%BOUZHFOZVL‹B EV)-"8QPCSBOZDIPEQBDKFOUËXXZDJOLBDIKFMJUB DJFOLJFHP XZLB[BOP  —F PCSB[ IJTUPQBUPMPHJD[OZ $% XTQˋJTUOJFK‘DFK[$'OJFS˗OJTJÂPE$%XZTUÂQVK‘DFK TBNPJTUOJF

1JFSXT[Z B[BSB[FNEPUZDID[BTKFEZOZ PQJTQS[Z QBELV[PvSPELBQPMTLJFHPQPKBXJ‹TJÂXS<> 1PEPCOJFKBLXXJÂLT[PvDJPQJTËXQJFSXT[‘[EJBHOP [PXBO‘KFEOPTUL‘DIPSPCPX‘CZ‹B$'8EZTLVTKJBV UPS[Z QS[ZDIZMJMJ TJÂ EP QPHM‘EV  —F $' QSFEZTQPOVKF EP XZTU‘QJFOJB $% 8 V[BTBEOJFOJV QPT‹V—POP TJÂ IJQPUF[‘;BSFNCZ 

EPUZD[‘D‘QBUPNFDIBOJ[NV $%  XH LUËSFK QJFSXPUOJF EPDIPE[J EP VT[LPE[FOJB vMV[ËXLJ  B XUËSOJF q X XZOJLV BMFSHJ[BDKJ q EP QP XTUBOJBUZQPXFK$% UFPSJBBMFSHJD[OB 6DIPSZDIOB $' QS[FQVT[D[BMOPv¾ CBSJFSZ KFMJUPXFK EMB BMFSHFOËX KFTUXZ—T[B DPNJB‹PCZ[XJÂLT[B¾SZ[ZLPXZTU‘QJFOJB $% 8  S 7BMMFUUB J XTQ QS[FETUBXJMJ PQJT  QB DKFOUËX VLUËSZDI[EJBHOP[PXBOP$% TQPvSËE DIPSZDI OB $' QP[PTUBK‘DZDI QPE PQJFL‘ PvSPELB X 7FSPOJF <> #JPS‘D QPE VXBHÂ MJD[FCOPv¾ HSVQZ BVUPS[Z PT[BDPXBMJ D[ÂTUPv¾ XZTUÂQPXBOJB $% X $' OB  8 EZTLVTKJ EPUZD[‘DFK EJBHOPTUZLJ S˗ OJDPXFK QPELSFvMPOP GBLU  —F [BCVS[FOJB USBXJFOJB J XDI‹BOJBOJB XZTUÂQVK‘ [BSËXOP V DIPSZDI OB $'  KBL J $%  B QPEXZ—T[POF TU—FOJF FMFLUSPMJUËX X QP DJFPSB[PCOJ—POBBLUZXOPv¾USZQTZOZXTUPMDVJOJF EP—ZXJFOJF NPH‘ CZ¾ UBL—F PCKBXFN BLUZXOFK $% "VUPS[ZKFEOP[OBD[OJFTUXJFSE[JMJ —F$'NP—FPEHSZ XB¾ QFXO‘ SPMÂ X SP[XPKV $% ,POUBLU OBENJFSOFK JMPvDJBOUZHFOËXQPLBSNPXZDI[C‹PO‘vMV[PX‘KFMJUB DJFOLJFHP XJÂLT[B QS[FQVT[D[BMOPv¾  D[Z UF— HPST[B GVOLDKBPDISPOOBXBSTUXZvMV[PXFKC‹POZX$'NPH‘ TQS[ZKB¾VKBXOJFOJV$%XFGFLDJFHFOFUZD[OFKQSFEZT QP[ZDKJEP$%8LPMFKOZDIMBUBDIPQJTBOPEXBOPXF QS[ZQBELJ$%XXFSPÉTLJFKQPQVMBDKJDIPSZDIOB$' <>5ZNTBNZN SZ[ZLPXTQˋJTUOJFOJB$%J$'KFTU KFT[D[FXZ—T[FOJ—QPEBOFXD[FvOJFK 1P SPLV  XQSPXBE[POP OPXF NFUPEZ QPTUÂ QPXBOJB EJBHOPTUZD[OFHP QS[FDJXDJB‹B "(" J &." PSB[ CBEBOJB NPMFLVMBSOF HFOV $'53

 DP VD[ZOJ‹P EJBHOPTUZLÂ PCV DIPSËC CBSE[JFK XJBSZHPEO‘ +FE OPD[FvOJF QPKBXJ‹Z TJÂ LPMFKOF PQJTZ XTQˋJTUOJFOJB $%J$'8QS[FDJXJFÉTUXJFEPXJÂLT[PvDJPQJTBOZDI XD[FvOJFKQS[ZQBELËXXS$IJBSBWBMMPUUJJXTQ <>OBKQJFSXSP[QP[OBMJVQBDKFOUB$% EPEBUOJXZ OJL QS[FDJXDJB‹ "(" J &." DIBSBLUFSZTUZD[OF EMB DFMJBLJJ)-"PSB[EPEBUOJXZOJLCJPQTKJ

BOBTUÂQOJF $' EPEBUOJB QSËCB QPUPXB PSB[ QP[ZUZXOZ XZOJL CBEBOJB NPMFLVMBSOFHP HFOV $'53  8  S 3P ESJHVF[JXTQPQJTBMJLPMFKOZQS[ZQBEFLXTQˋJTUOJF OJBPCZEXVDIPSËC<>8S7FOVUBJXTQ<> [EJBHOP[PXBMJLPMFKOFHPQBDKFOUBVTUBMBK‘DSP[QP[OB OJF$'J$%KFEOPD[BTPXP"VUPS[ZEPLPOBMJQPOBEUP QS[FHM‘EV QJvNJFOOJDUXB PEOPT[‘D TJÂ EP  PQJTB OZDI XD[FvOJFK QS[ZQBELËX XTQˋXZTUÂQPXBOJB $' J$%8JFLSP[QP[OBOJBCZ‹XD[FTOZ NJFTEPMBU  /BKD[ÂvDJFKXZTUÂQVK‘DFPCKBXZQPDIPE[J‹Z[FTUSPOZ QS[FXPEV QPLBSNPXFHP CJFHVOLB U‹VT[D[PXB  CËMF J X[EÂDJB CS[VDIB  XZNJPUZ  PSB[ VL‹BEV PEEFDIP

Pediatria Polska tom 84, nr 6, listopad–grudzień 2009

589

590

PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS XFHP LBT[FM [BQBMFOJBPTLS[FMJJQ‹VD *TUPUOZNFMF NFOUFNPCSB[VLMJOJD[OFHPCZ‹CSBLQS[ZSPTUVXZTP LPvDJJNBTZDJB‹B1SËCÂQPUPX‘XZLPOBOPXLB—EZN TQPvSËEPQJTBOZDIQS[ZQBELËX OBUPNJBTUBOBMJ[Â NPMFLVMBSO‘UZMLPVDIPSZDI QPSPLV "OB MJ[Z )-" EPLPOBOP V  QBDKFOUËX TUXJFSE[BK‘D BO UZHFOZQSFEZTQPOVK‘DFEPXZTU‘QJFOJB$% 8TXPKFK BOBMJ[JF BVUPS[Z OJF VX[HMÂEOJMJ EXËDI QS[ZQBELËX PQJTBOZDIXQJvNJFOOJDUXJFOJFNJFDLJNXSPLV <> VLUËSZDIEPQPUXJFSE[FOJBDFMJBLJJXZLPS[ZTUB OPQS[FDJXDJB‹B"("PSB[UZQPXBOJF)-" BOJFXZLP OBOPBOBMJ[ZNPMFLVMBSOFKHFOV$'538TVNJFMJD[ CBQS[ZQBELËXPQJTBOZDIEPSPLVXZOJPT‹B 8MBUBDIqEPLPOBOPPQJTVLPMFKOZDIQJÂDJV QS[ZQBELËX<q>8JFLDIPSZDICZ‹CBSE[P[S˗OJ DPXBOZ PENJFTEPMBU 3P[QP[OBOJFPCZEXV DIPSËC VTUBMPOP [HPEOJF [ LSZUFSJBNJ PCPXJ‘[VK‘DZ NJX99*X 0E MBU  99 XJFLV PQJTBOP QPOBE EXBE[JFvDJB QS[ZQBELËX XZTUÂQPXBOJB $% V QBDKFOUËX [ $' 8ESP—FOJF MFD[FOJB UZQPXFHP EMB $' OBKD[ÂvDJFK SP[QP[OBXBOFK KBLP QJFSXT[FK  OJF QS[ZOPTJ‹P [BEP XBMBK‘DFK QPQSBXZ  OBEBM PCTFSXPXBOP XZTUÂQPXB OJFMVyOZDITUPMDËXPSB[CSBLQS[ZSPTUVNBTZDJB‹B 4L‹BOJB‹P UP BVUPSËX EP QPT[VLJXBOJB JOOZDI QS[Z D[ZO [BCVS[FÉ XDI‹BOJBOJB  X UZN $% 1PD[‘ULPXF PQJTZ EPUZD[‘DF XTQˋXZTUÂQPXBOJB UZDI KFEOPTUFL NPH‘CVE[J¾X‘UQMJXPvDJ%PMBU99XJFLVNP— MJXPvDJ EJBHOPTUZD[OF $' PQJFSB‹Z TJÂ OB PLSFvMFOJV TU—FOJB FMFLUSPMJUËX X QPDJF  BLUZXOPvDJ USZQTZOZ XTUPMDVJTPLVUS[VTULPXZNB$%qOBUFTUBDIQP UXJFSE[BK‘DZDI[BCVS[FOJBXDI‹BOJBOJB UFTU[LTZMP [‘ PSB[CJPQTKJKFMJUB1ËyOJFKT[FEPOJFTJFOJBOBUFNBU XTQˋXZTUÂQPXBOJB $% J $' q E[JÂLJ [BTUPTPXBOJV EJBHOPTUZLJ NPMFLVMBSOFK HFOV $'53 PSB[ OPXZDI NFUPETFSPMPHJD[OZDIJLSZUFSJËXIJTUPQBUPMPHJD[OZDI qT‘KFEOP[OBD[OJFXJBSZHPEOF 0CFDOJF XJBEPNP  —F BOUZHFOZ [HPEOPvDJ ULBO LPXFK)-"%2J%2QSFEZTQPOVK‘EPXZTUÂQPXB OJB$%*DIPCFDOPv¾VDIPSZDIOB$' QPEPCOJFKBL V PTËC [ESPXZDI  XJ‘—F TJÂ [ SZ[ZLJFN XZTU‘QJFOJB $%%V—BQPEB—BOUZHFOËXQPLBSNPXZDI [XJ‘[BOB [F TUPTPXBOJFN EJFUZ XZTPLPFOFSHFUZD[OFK

 [BCV S[FOJBQS[FQVT[D[BMOPvDJKFMJUPXFKPSB[[NJBOZvMV[V NPH‘ XQ‹ZXB¾ OB [XJÂLT[FOJF LPOUBLUV BOUZHFOËX [LPNËSLBNJQSF[FOUVK‘DZNJBOUZHFO [BXJFSBK‘DZNJ )-"%2 %2

JQPCVE[B¾VL‹BEJNNVOPMPHJD[OZ EPOBENJFSOFKPEQPXJFE[JqQSPXBE[‘DFKEPSP[XPKV DFMJBLJJ[OBDJFLJFNLPNËSFLXPCSÂCJFC‹POZvMV[PXFK KFMJUB  LPNQFOTBDZKO‘ IJQFSQMB[K‘ LSZQU J [BOJLJFN LPTNLËX 0TUBUFD[OZN FGFLUFN KFTU XJÂLT[F SZ[ZLP XZTU‘QJFOJB$%X$' /JFVMFHBX‘UQMJXPvDJ —FVDIPSZDIOB$'[PCKB XBNJ [F TUSPOZ QS[FXPEV QPLBSNPXFHP OJFQPEEBK‘ DZNJTJÂUZQPXFNVMFD[FOJVOBMF—ZXZLMVD[Z¾XTQˋ XZTUÂQPXBOJFDFMJBLJJ

8 vXJFUMF EPTUÂQOZDI EBOZDI P [OBD[‘DP XJÂL T[ZNOJ—T‘E[POPSZ[ZLVXZTUÂQPXBOJB$%XQPQV MBDKJPHËMOFK OBMF—ZE‘—Z¾EPXZKBvOJFOJBD[Z$'KFTU JTUPUOZND[ZOOJLJFNSZ[ZLBEMBXZTUÂQPXBOJB$%

Piśmiennictwo  4DPUFU7 "TTBFM#. %VHVÁ QÁ SPVY* 5BNBOJOJ" "VESÁ [FU .1 'Á SFD$ $BTUFMMBOJ$5JNFUSFOETJOCJSUIJODJEFODFPG DZTUJDGJCSPTJTJOUXP&VSPQFBOBSFBTEBUBGSPNOFXCPSO TDSFFOJOHQSPHSBNT+1FEJBUSq  .VODL "  3PVTTFZ . 5IF 'SFODI OBUJPOXJEF DZTUJD GJ CSPTJT OFXCPSO TDSFFOJOH QSPHSBN TUSBUFHZ BOE SFTVMUT "SDI1FEJBUSq  .JMBOPXTLJ" 4BOET% /PXBLPXTLB" 1JPUSPXTLJ3 ;Z CFSU ,  0‹UBS[FXTLJ . 0DFOB LMJOJD[OB E[JFDJ [ NVLPXJ TDZEP[‘SP[QP[OBO‘XXZOJLVCBEBOJBQS[FTJFXPXFHPOP XPSPELËXXMBUBDI1FE1PM q  3JPSEBO+3 3PNNFOT+. ,FSFN#4 "MPO/ 3P[NBIFM 3  (S[FMD[BL ;  ;JFMFOTLJ +  -PL 4  1MBWTJD /  $IPV +-  %SVNN.- *BOOV[[J.$ $PMMJOT'4 5TVJ-$I*EFOUJGJDB UJPOPGDZTUJDGJCSPTJTHFOFFDMPOJOHBOEDIBSBDUFSJTBUJPOPG DPNQMFNFOUBSZ%/"4DJFODFq  %VSJF131BODSFBUJUJTBOENVUBUJPOTPGUIFDZTUJDGJCSPTJT HFOF/&OHM+.FEq  ;JFMFOTLJ+ 5TVJ-$$ZTUJDGJCSPTJTHFOPUZQJDBOEQIFOP UZQJDWBSJBUJPOT"OOV3FW(FOFUq  #ZF .3  &XJOH +.  2VJUUFMM -. $ZTUJD GJCSPTJT -VOH q  8BMLPXJBL +  1PHPS[FMTLJ "  4BOET %  4LPSVQB 8  .JMB OPXTLJ" /PXBLPXTLB";BTBEZSP[QP[OBXBOJBJMFD[F OJBNVLPXJTDZEP[Z1PMTLJF5PXBS[ZTUXP.VLPXJTDZEP[Z 4UBOEBSEZ.FEZD[OF XESVLV   #VTDI30OUIFIJTUPSZPGDZTUJDGJCSPTJT"DUB6OJW$BSPM 1SBIBq  2VJOUPO1.1IZTJPMPHJDBMCBTJTPGDZTUJDGJCSPTJTBIJTUP SJDBMQFSTQFDUJWF1IZTJPM3FWq  #VTDI35IFIJTUPSZPGDZTUJDGJCSPTJT*"$'"/FXTMFUUFS  "QSJM  3PLJUBOTLZ $ )BOECVDI EFS TQFDJFMMFO QBUIPMPHJTDIFO "OBUPNJF **7JFOOB#SBVNVMMFS4FJEFM   3PLJUBOTLZ $ WPO 4FDUJPOT q 1SPUPLPMM VOE (VUBDIUFO 8JFO "QSJM  -BOETUFJOFS,%BSNWFSTDIMVTTEVSDIFJOHFEJDLUFT.FDP OJVN1BOLSFBUJUJT$FOUS"MMH1BUIPMq  'BODPOJ( 6FIMJOHFS& ,OBVFS$%BTDPFMJBLJFTZOESPN CFJBOHFCPSFOFS[ZTUJDIFSQBOLSFBTGJCSPNBUPTFVOECSPO DIJFLUBTJFO8JFOFS,MFJO8PDIFOq  "OEFSTPO%)$ZTUJDGJCSPTJTPGUIFQBODSFBTBOEJUTSFMB UJPOTIJQUPDFMJBDEJTFBTF"N+%JT$IJMEq   (FF40OUIFDPFMJBDBGGFDUJPO4U#BSU)PTQ3FQ   %JFUFSJDI8 &IOJT5 #BVFS. %POOFS1 7PMUB6 3JFDLFO&0  4DIVQQBO%*EFOUJGJDBUJPOPGUJTTVFUSBOTHMVUBNJOBTFBTUIF BVUPBOUJHFOPGDFMJBDEJTFBTF/BU.FEq

Pediatria Polska tom 84, nr 6, listopad–grudzień 2009

PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS  ,BSD[FXTLB, $[FSXJPOLB4[BGMBSTLB. 3VKOFS+ /PXP

 .SP[JLJFXJD[ %  4PDIB + .VDPWJTDJEPTJT DPFYJTUJOH XJUI

XJFKTLB#;NPEZGJLPXBOZQSPKFLUTUBOEBSEËXQPTUÂQPXB OJB EJBHOPTUZD[OFHP J UFSBQFVUZD[OFHP X DFMJBLJJ ;BCS[F

DFMJBDEJTFBTF1FEJBUS1PMq  7BMMFUB&" .BTUFMMB(*ODJEFODFPGDFMJBDEJTFBTFJOBDZ



TUJD GJCSPTJT QPQVMBUJPO "DUB 1BFEJBUS 4DBOE  

 *XBÉD[BL ' (BTUSPFOUFSPMPHJB E[JFDJÂDB  8ZCSBOF [BHBE OJFOJB8BST[BXBq

q  1BSEP'$PFTJTUFO[BEJNBMBUUJBDFMJBDBFEJGJCSPTJDJTUJDB

 $VLSPXTLB#$FMJBLJBqDIPSPCBPQPE‹P—VBVUPJNNVOP

%FTDSJ[JPOF EJ VO DBTP DMJOJDP 3JW *UBM 1FEJBUS  

MPHJD[OZN/PXB1FEJBUSJBq



 3PNBOPT+ 3ZCBL" 8JKNFOHB$ 8BQFOBBS..PMFDPMBS

 $IJBSBWBMMPUJ( #BSBDDIJOJ" 3PTTPOBOEP7 6HIJ$$F

EJBHOPTJTPGDFMJBDEJTFBTFBSFXFUIFSFZFU &YQFSU0QJO

MJBDEJTFBTFBOEDZTUJDGJCSPTJTDBTVBMBTTPDJBUJPO .JOF

.FE%JBHOq  7BO )FFM %"  )VOU ,  (SFDP -  8JKNFOHB $ (FOFUJDT JO

SWB1FEJBUSq  3PESJHVF[ .+-  3PESJHVF[ +"-  $VFTUB .+-  7JMMFOB "" 

DPFMJBD EJTFBTF #FTU 1SBDU 3FTFBSDI $MJO (BTUSPFOUFSPM

1Á SF[1. .¹ SR VF[1( 3JWBT1.$FMJBDEJTFBTFBOEDZ

q

TUJDGJCSPTJTBSBSFBTTPDJBUJPO"O&TQ1FEJBUS

 )JMM*% %JSLT.) -JQUBL(4 $PMMFUUJ(4 'BTBOP"(V JEFMJOFGPSUIFEJBHOPTJTBOEUSFBUNFOUPGDFMBDEJTFBTFJO

q  7FOVUB" #FSUPMBOJ1$PFYJTUFODF$ZTUJDGJCSPTJTBOEDF

DIJMESFO3FDPNNFOEBUJPOPGUIF/PSUI"NFSJDBO4PDJFUZ

MJBDEJTFBTF%FTDSJQUJPOPGBDMJOJDBMDBTFBOESFWJFWPGUIF

GPS1FEJBUSJD(BTUSPFOUFSPMPHZ )FQBUPMPHZBOE/VUSJUJPO+ 1FEJBUS(BTUSPFOFUSPM/VUSq

MJUFSBUVSF1FEJBUS.FE$IJSq  4BOUFS 3  )BSBT ), $ZTUJD GJCSPTJT BOE DFMJBD EJTFBTF

 -FGGMFS%" ,FMMZ$16QEBUFPOUIFFWBMVBUJPOBOEEJBHOP

3FQPSUPGUXPDBTFT.POBUTTDIS,JOEFSIFJMLE

TJTPGDFMJBDEJTFBTF$VSS0QJO"MMFSHZ$MJO*NNVOPM q

q  ,BNBDI #.  #IBSHBWB 4  .BSLPXJD[ +& " HJSM XJUI $'

 4IXBDINBOO )  ,IBX ,5 " QBUJFOU XJUI DZTUJD GJCSPTJT XIPEFWFMPQFEDFMJBDEJTFBTF$ZTUJD'JCSPTJT$MVC 'PVSUI

BOEGBJMVSFUPUISJWF+1FEJBUSq  -JNB 3.  3PDIB $  "MWBSFT 4  3BDIF "  4FVSB 7  3PDIB

"OOVBM.FFUJOH"CTUSBDUT

)$% $'BOEEJMBUFEDBSEJPNZPQBUIZ"O1FEJBUS #BSD 

 )JEF %8  #VSNBO % "O JOGBOU XJUI CPUI DZTUJD GJCSPTJT BOEDPFMJBDEJTFBTF"SDI$IJMEq

q  3BCJOPXJU[.%%JBHOPTJTPG$'BOE$%JOBO"EVMU0OF

 (PPEDIJME.$ /FMTPO3 "OEFSTPO$.$ZTUJDGJCSPTJTBOE

1BUFOU  5XP %JTFBTFT BOE 5ISFF 3FNJOEFST 3FTQJS $BSF

DPFMJBDEJTFBTFDPFYJTUFODFJOUXPDIJMESFO"SDI%JT$IJME q

q  $TJT[FS&$ZTUJDGJCSPTJTBOE$%JOB'BNJMZ"EEJOHB'P

 4PLPM( 5BZMPS#$ZTUJDGJCSPTJTBOEDPFMJBDEJTFBTF3F QPSUPGUXPDBTFT"SDI%JT$IJME

VSUI3FNJOEFS3FTQJS$BSFq  -BNQFSU 4  1PVS 4DIBIJO 4  8JFTU ()  )BIO &(  'JDLFS

 'SB[FS "$ %JTDVTTJPO PO TPNF QSPCMFNT PG TUFBUPSSIPFB BOE SFEVDFE TUBUVSF 1SPD 3 4PD .FE   q   ,BU[ "+  'BMDIVL ;.  4DIXBSINBOO ) 5IF DPFYJTUFODF PGDZTUJDGJCSPTJTBOEDPFMJBDEJTFBTF1FEJBUSJDT q

Pediatria Polska tom 84, nr 6, listopad–grudzień 2009

+)"ZFBSPMENBOXJUIDZTUJDGJCSPTJTBOEDPFMJBDEJ TFBTF;(BTUSPFOUFSPMq

591