- Email: [email protected]
Nietolerancja laktozy – klasyfikacja i diagnostyka
562
PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS
Nietolerancja laktozy – klasyfikacja i diagnostyka Lactose intolerance – classification and diagnostics Ewa Fidler 1, Aleksandra Lisowska 2, Jarosław Walkowiak 2
Pediatr Pol 2009; 84 (6): 562–566 © 2009 by Polskie Towarzystwo Pediatryczne Otrzymano/Received: 10.07.2009 Zaakceptowano do druku/Accepted: 10.09.2009
1 Zakład Dietetyki, Katedra Higieny Żywienia Człowieka Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. Jan Jeszka 2 Klinika Gastroenterologii Dziecięcej i Chorób Metabolicznych I Katedry Pediatrii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. n. med. Wojciech Cichy
Konflikt interesu/ Conflicts of interest: Autorzy pracy nie zgłaszają konfliktu interesów Adres do korespondencji/ Address for correspondence: Mgr inż. Ewa Fidler Katedra Higieny Żywienia Człowieka Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu ul. Wojska Polskiego 28 60-637 Poznań e-mail: [email protected] Praca realizowana w ramach grantu KBN – N407 2110 33
STRESZCZENIE Nietolerancja laktozy jest jednym z powszechniejszych problemów gastroenterologicznych, z jakim mają do czynienia lekarze pierwszego kontaktu. W zależności od przyczyny można wyróżnić jej trzy podstawowe postaci. Wrodzona nietolerancja laktozy to niezwykle rzadka, aczkolwiek groźna jednostka chorobowa. Objawy kliniczne pojawiają się u noworodka po pierwszym podaniu mleka. Brak stosownego rozpoznania i/lub postępowania terapeutycznego może prowadzić do zgonu. Wtórna nietolerancja laktozy towarzyszy chorobom przebiegającym z uszkodzeniem szczytowej części kosmków jelitowych, gdzie umiejscowiona jest laktaza. Zaburzona tolerancja laktozy ma charakter odwracalny i ustępuje wraz z regeneracją śluzówki jelita. Najczęściej występuje pierwotna nietolerancja laktozy, związana z hipolaktazją typu dorosłych. Jest to sytuacja fizjologiczna, a predyspozycje do jej wystąpienia są dziedziczone w sposób autosomalny recesywny. Dotyczy ona większości populacji świata. Niezależnie od podłoża, objawy nietolerancji laktozy obejmują ból brzucha, biegunkę, wzdęcia, przelewania, kruczenie oraz oddawanie gazów, a ich pojawienie się jest związane ze spożyciem produktów zawierających laktozę, głównie przetworów mlecznych. Metody diagnostyczne nietolerancji laktozy można podzielić na bezpośrednie i pośrednie. Do metod bezpośrednich zalicza się pomiar aktywności laktazy w bioptacie jelita cienkiego. Wśród metod pośrednich wyróżnić można wodorowy/wodorowo-metanowy test oddechowy, test doustnego obciążenia laktozą, próbę eliminacyjną, ocenę pH stolca i badanie molekularne polimorfizmu genu laktazy. Ze względu na wysoką czułość i swoistość oraz stosunkową łatwość wykonania, obecnie za złoty standard w diagnostyce nietolerancji laktozy uznaje się wodorowy/wodorowo-metanowy test oddechowy. Słowa kluczowe: laktoza, laktaza, hypolaktazja, nietolerancja laktozy, produkty mleczne
SUMMARY Lactose intolerance is one of the most common gastroenterological problems that primary care physicians have to deal with. According to underlying cause there are three main types of lactose intolerance. Congenital lactose intolerance is extremely rare, however serious clinical entity. Clinical symptoms appear after first milk feeding of a newborn. Lack of appropriate diagnosis and / or therapeutic intervention may lead to death. Secondary lactose intolerance accompanies the diseases causing the damage of apical surface of enterocytes, where lactase is located. Lactase intolerance is reversible and ceases with the regeneration of intestinal mucosa. Primary lactose intolerance occurs most frequently and is associated with adult-type hypolactasia. It is physiological condition, its predispositions are inherited in an autosomal recessive manner. It affects the majority of the world population. With no regard to underlying cause, lactose intolerance symptoms comprise abdominal pain, diarrhea, bloating, borborygmi and flatus and are associated with the consumption of lactose containing products, mainly dairy ones. The diagnostic methods for lactose intolerance detection may be divided into direct and indirect. The measurement of lactase activity in jejunal biopsy specimen is the direct method. Indirect methods comprise hydrogen / hydrogen-methane breath test, oral lactose tolerance test, elimination diet, stool acidity test and molecular analysis of the lactase gene polymorphism. Due to the high sensitivity and specificity as well as relative ease of completion, hydrogen / hydrogen-methane breath test is considered to be the gold standard for the diagnosis of lactose intolerance. Key words: lactose, lactase, hypolactasia, lactose intolerance, dairy products
.MFLP VXBBOF KFTU [B KFEFO [ OBKCBSE[JFK XBSUP vDJPXZDIQSPEVLUËXTQPZXD[ZDI<>4VHFSVKFTJÂ F QPKBXJFOJFTJÂMBLUBDKJXZOJLBP[GBLUV FUBNFUPEB LBSNJFOJBOPXPSPELBCZBOBKFGFLUZXOJFKT[BJ OJF[B MFOBPEEPTUÂQVEPQPZXJFOJB OBXFUQPNJNPOJTLJFK XZEBKOPvDJQSPDFTËXHSPNBE[FOJBTLBEOJLËXPEZX D[ZDI[KFE[FOJB BUBLFQSPEVLDKJNMFLBQS[F[PSHB OJ[N NBULJ <> %MB OPXPSPELËX J OJFNPXMU NMFLP TUBOPXJKFEZOFySËEPQPLBSNVBEPD[BTVSP[T[FS[B OJBEJFUZPJOOFQPLBSNZ XFBOJOHUJNF 4LBENMFLB
KFTUJEFBMOJFEPQBTPXBOZEP[BQPUS[FCPXBOJBPTFTLB BDP[BUZNJE[JF SËOJTJÂX[BMFOPvDJPEHBUVOLV %MB PTËC EPSPTZDI NMFLP TUBOPXJ OBUPNJBTU ySËEP XJFMV OJF[CÂEOZDI TLBEOJLËX PEZXD[ZDI T[D[F HËMOJFCJBLBPXZTPLJFKXBSUPvDJCJPMPHJD[OFKJBUXP QS[ZTXBKBMOFHP XBQOJB 8 QS[FLSPKPXZDI CBEBOJBDI BNFSZLBÉTLJDI XZLB[BOP F NMFLP J KFHP QS[FUXPSZ THËXOZNySËEFNXBQOJB XEJFDJFQPLSZXBZPOF PEQPXJFEOJP PLPP KFHP TQPZDJB X QS[ZQBELV E[JFDJJqXPEOJFTJFOJVEPPTËCEPSPTZDI<>
Pediatria Polska tom 84, nr 6, listopad–grudzień 2009
PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS 1PD[ULPXPKFEZOZNySËEFNNMFLBCZPLBSNJF OJF QJFSTJ PLSFT OJFNPXMÂDUXB .MFLP QP[ZTLJXB OF PE [XJFS[U QPKBXJP TJÂ X EJFDJF D[PXJFLB PLPP MBUUFNV [BMFEXJFQPLPMFÉ 8UZNXB vOJF D[BTJF MVE[JF [BD[ÂMJ QJ¾ NMFLP UBLF X PLSFTJF QPMBLUBDZKOZN.MFD[BSTUXP[BQPD[ULPXBOF[PTUBP OB #MJTLJN 8TDIPE[JF XSB[ [ VEPNPXJFOJFN PXJFD LË[JCZEB<>4UBPTJÂUPNPMJXFX[XJ[LV[QP KBXJFOJFNTJÂQPMJNPSGJ[NVHFOVMBLUB[Z E[JÂLJLUË SFNV D[Âv¾ MVE[J EPSPTZDI KFTU [EPMOB EP USBXJFOJB MBLUP[Z/JFXT[ZTDZNPHKFEOBLQJ¾NMFLPCF[PHSB OJD[FÉ XZTUQJFOJF PCKBXËX QP KFHP TQPZDJV NPF CZ¾ XZXPBOF [BSËXOP OJFUPMFSBODK MBLUP[Z KBL JBMFSHJOBCJBLPNMFLBLSPXJFHP<> %FGJOJDKF -BLUP[BKFTUEXVDVLSFN[CVEPXBOZN[HMVLP[Z JHBMBLUP[Z QPD[POZDIXJ[BOJFNβHBMBLUP[ZEPXZN 8ZTUÂQVKFXZD[OJFX NMFLVTTBLËXJTUBOPXJHËX OZKFHPXÂHMPXPEBO.MFLPLSPXJF[BXJFSBPLPP H MBLUP[Z X NM OBUPNJBTU NMFLP MVE[LJF PLPP H XNM<> -BLUB[B KFTU FO[ZNFN OBMFDZN EP βHBMB LUP[ZEB[ ;MPLBMJ[PXBOB KFTU X T[D[ZUPXFK D[ÂvDJ SC LB T[D[PUFD[LPXFHP KFMJUB DJFOLJFHP +FTU KFEZOZN FO [ZNFNPEQPXJFE[JBMOZN[BSP[LBEDVLSVNMFD[OFHP MBLUP[Z )JQPMBLUB[KB UP TZUVBDKB X LUËSFK BLUZXOPv¾ MBLUB[ZXZUXBS[BOFKQS[F[SCFLT[D[PUFD[LPXZKFMJUB KFTU[NOJFKT[POB/JF[BXT[FKFEOBLNVTJXJ[B¾TJÂ [XZTUQJFOJFNPCKBXËXOJFUPMFSBODKJMBLUP[Z "MBLUB[KB UP DBLPXJUZ CSBL BLUZXOPvDJ MBLUB[Z /JFUPMFSBODKB MBLUP[Z UP [FTQË LMJOJD[OZ PC KBXJBKDZ TJÂ QS[ZOBKNOJFK KFEOZN [ OBTUÂQVKDZDI PCKBXËX CJFHVOLB CËM CS[VDIB X[EÂDJB OVEOPvDJ JMVCHB[ZQPTQPZDJVQSPEVLUV[BXJFSBKDFHPMBLUP [Â*MPv¾MBLUP[Z QPLUËSFKVEBOFKPTPCZQPKBXJTJÂ PCKBXZ KFTUSËOBJ[BMFZPEXJFMVD[ZOOJLËX NJO JMPvDJ TQPZUFK MBLUP[Z OBTJMFOJB OJFEPCPSV MBLUB[Z PSB[ UZQV J GPSNZ QSPEVLUV [BXJFSBKDFHP MBLUP[Â 0COJFOJFBLUZXOPvDJMBLUB[ZQSPXBE[JEP[BCVS[F OJBUSBXJFOJBMBLUP[Z BMFOJFKFTUKFEOP[OBD[OF[OJF UPMFSBODKMBLUP[Z ,MBTZGJLBDKB 8ZSËOJ¾ NPOB D[UFSZ QPETUBXPXF SPE[BKF OJF UPMFSBODKJMBLUP[Z/BKD[ÂvDJFKXZTUÂQVKFIJQPMBLUB[KB UZQV EPSPTZDI X LUËSFK QS[ZQBELV BLUZXOPv¾ MBL UB[Z[NOJFKT[BTJÂXPLSFTJFSP[T[FS[BOJBEJFUZPJOOF QSPEVLUZOJNMFLPNBULJ 1JFSXPUOB OJFUPMFSBODKB MBLUP[Z IZQPMBLUB[KB UZQVEPSPTZDI
/JF KFTU UP DIPSPCB B FUBQ QSBXJEPXFHP SP[XPKV TTBLËX $FDIVKF TJÂ SFMBUZXOZN [NOJFKT[FOJFN BL UZXOPvDJMBLUB[ZEPKFKCSBLVXD[OJF SP[QPD[ZOBK
DZNTJÂXE[JFDJÉTUXJF XSËOZNXJFLVX[BMFOPvDJ PEQPDIPE[FOJBFUOJD[OFHP"LUZXOPv¾MBLUB[ZVMFHB TUPQOJPXFKSFEVLDKJEPqPCTFSXPXBOFKQPVSP E[FOJV<>;NOJFKT[POBUPMFSBODKBMBLUP[ZDIBSBLUFSZ [VKFQPOBEQPPXÂPTËCEPSPTZDIOBvXJFDJF+FTUUBL TBNPD[ÂTUBVLPCJFU KBLJNÂD[Z[O$PDJFLBXF LPCJFU PE[ZTLVKF [EPMOPv¾ USBXJFOJB MBLUP[Z X D[BTJF DJZ<>;HPEOJF[EPTUÂQOZNJEBOZNJ X1PMTDFQSP CMFN IZQPMBLUB[KJ UZQV EPSPTZDI EPUZD[Z PLPP QPQVMBDKJ <> ,XJFDJFÉ J XTQ PEOPUPXBMJ OBUPNJBTU XZTUÂQPXBOJF IZQPMBLUB[KJ V E[JFDJ X XJFLV qMBU QS[ZD[ZNUZMLPV E[JFDJ[IZQPMBLUB[K PCTFSXPXBOP EPMFHMJXPvDJ QP PCDJFOJV MBLUP[ DP TUBOPXJP[BMFEXJF DBPvDJCBEBOFKQPQVMBDKJ<> 1SFEZTQP[ZDKBEPIZQPMBLUB[KJ CÂEDFKQS[ZD[ZO QJFSXPUOFKOJFUPMFSBODKJMBLUP[Z KFTUVXBSVOLPXBOB HFOFUZD[OJFJE[JFE[JD[POBKFTUXTQPTËCBVUPTPNBMOZ SFDFTZXOZ0EQPXJBEB[BOJQPMJNPSGJ[NHFOVMBL UB[ZXVLBE[JF$$5PMFSBODKBMBLUP[ZEPUZD[ZPTËC VLUËSZDIXZTUÂQVKFQS[ZOBKNOJFKKFEOBLPQJBBMMFMV 5 < > 8 &VSB[KJ LPSFMBDKB NJÂE[Z XZTUÂQPXBOJFN BMMFMV 5 B [BDIPXBOJFN XZE[JFMBOJB MBLUP[Z XZ OPTJPLPP Q <>1PMJNPSGJ[NBNJ[XJ[B OZNJ[UPMFSBODKMBLUP[ZT$5PSB[55 .PMJXPv¾USBXJFOJBMBLUP[ZKFTUKFEOZN[OBKMFQ T[ZDI QS[ZLBEËX [NJFOOPvDJ HFOFUZD[OFK D[PXJFLB XZXPBOFKEPCPSFNOBUVSBMOZN[BMFOZNPEQPLBS NV *TUOJFKF UBLF vDJTZ [XJ[FL NJÂE[Z D[ÂTUPvDJ [BDIPXBOJB XZTPLJFK BLUZXOPvDJ MBLUB[Z X XJFLV EPSPTZNBIJTUPSJXZLPS[ZTUBOJBNMFLBQS[F[EBOF TQPFD[FÉTUXB DP XTLB[VKF OB LPFXPMVDKÂ CZEB J D[PXJFLB <> %P LPÉDB OJF KFTU KFEOBL KBTOF DP QPKBXJP TJÂ OBKQJFSX q NMFD[BSTUXP D[Z UPMFSBODKB MBLUP[Z +FEOB [ IJQPUF[ [B QPETUBXÂ EP XZKBvOJF OJB [NJFOOFK D[ÂTUPvDJ UPMFSBODKJ MBLUP[Z QS[ZKNVKF [XJ[FLQPNJÂE[Z[EPMOPvDJKFKUSBXJFOJBJMFQT[ZN XDIBOJBOJFNXJUBNJOZ%8QËOPDOFK&VSPQJFFLT QP[ZDKB OB QSPNJFOJPXBOJF 67 OJF KFTU EPTUBUFD[OB BCZ [BCF[QJFD[Z¾ TLËSO GPUPTZOUF[Â XJUBNJOZ % %PEBULPXP NMFLPKFTUySËEFNXJUBNJOZ%%MBUFHP VUS[ZNBOJF[EPMOPvDJUSBXJFOJBMBLUP[ZNPHP[BQP CJFHB¾OJFEPCPSPNXJUBNJOZ% BDP[BUZNJE[JF QP KBXJFOJVTJÂLS[ZXJDZ8FEVHJOOFK[IJQPUF[[BD[ZO OJLNPHDZXQZO¾OBQPKBXJFOJFTJÂQPMJNPSGJ[NV XBSVOLVKDFHPUPMFSBODKÂMBLUP[ZVMVEËXQËOPDOFK "GSZLJ J "SBCËX NPOB V[OB¾ JDI LPD[PXOJD[Z USZC ZDJB8PLSFTJFEVHPUSXBFKTVT[ZNMFLPLË[JXJFM CEËXTUBOPXJPJTUPUOFySËEPQZOËX BUBLFFOFS HJJJCJBLB-VEZQBTUFSTLJF[BNJFT[LVKDFUFSFKPOZ XZLB[VK XJÂLT[ UPMFSBODKÂ MBLUP[Z OJ MVEZ OJFQB TUFSTLJF OBXFUXPCSÂCJFUFHPTBNFHPLSBKV<> 8UËSOBOJFUPMFSBODKBMBLUP[Z 4QPXPEPXBOB KFTU VT[LPE[FOJFN CPOZ vMV[PXFK KFMJUBXQS[FCJFHVDIPSËCQS[FXPEVQPLBSNPXFHPMVC E[JBBOJB D[ZOOJLËX KBUSPHFOOZDI UBC -BLUB[B KFTUVNJFKTDPXJPOBXT[D[ZUPXFKD[ÂvDJSCLBT[D[P
Pediatria Polska tom 84, nr 6, listopad–grudzień 2009
563
564
PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS
Tabela 1. Przyczyny wtórnej nietolerancji laktozy Table 1. Causes of secondary lactose intolerance
Ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy Acute gastroenteritis
Choroba Leśniowskiego Crohna Crohn disease
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego Ulcerative colitis
Celiakia Coeliac disease
Sprue tropikalna Tropical sprue
Choroba Whipple’a Whipple disease
Zespół Zollinger-Ellisona Zollinger-Ellison syndrome
Enteropatia cukrzycowa Diabetes enteropathy
Enteropatia w przebiegu zakażenia HIV HIV entheropathy
Zespół krótkiego jelita Short bowel syndrome
Zakażenia bakteryjne przewodu pokarmowego Gastrointestinal bacterial infections
Infekcje pasożytnicze przewodu pokarmowego Parasitic gastrointestinal infections
Radioterapia Radiotherapy
Chemioterapia Chemotheraphy
Działania niepożądane leków, np. kwasu acetylosalicylowego, NLPZ, antybiotyków Medication side effects
UFD[LPXFHP EMBUFHP TUPTVOLPXP BUXP EPDIPE[J EP [NOJFKT[FOJB KFK BLUZXOPvDJ 8UËSOB OJFUPMFSBODKB MBLUP[ZOBKQPXT[FDIOJFKXZTUÂQVKFVE[JFDJ NPFTJÂ KFEOBLQPKBXJ¾XLBEZNXJFLV 1S[FKvDJPXB OJFUPMFSBODKB MBLUP[Z NPF UPXBS[Z T[Z¾CJFHVOLPNJOGFLDZKOZNVE[JFDJJKFTUTUPTVOLP XPD[ÂTUB1PUFODKBMOJFNPFQS[ZD[ZOJB¾TJÂEPQS[F EVFOJBD[BTVUSXBOJBCJFHVOLJ<>8ZOJLJCBEBÉ QS[FNBXJBK KFEOBL [B CSBLJFN JTUPUOPvDJ LMJOJD[ OFKUFHP[KBXJTLB;HPEOJF[[BMFDFOJBNJ&41()"/ V OJFNPXMU [ JOGFLDZKOZNJ CJFHVOLBNJ V LUËSZDI OJFEPT[PEPPEXPEOJFOJB NPOBLPOUZOVPXB¾QP EBXBOJFNMFLBLPCJFDFHPD[ZEPUZDID[BTTUPTPXBOFK NJFT[BOLJ CF[ XQZXV OB FGFLU TUPTPXBOFK UFSBQJJ XD[BKDXUPTUBOOBXPEOJFOJBJPEZXJFOJBE[JFD LB D[BT USXBOJB DIPSPCZ J TLVUFD[OPv¾ MFD[FOJB 6 E[JFDJ PEXPEOJPOZDI OBKQËyOJFK X DJHV q HPE[JO PENPNFOUVSP[QPD[ÂDJBOBXBEOJBOJBOBMFZQPXSË DJ¾ EP EPUZDID[BT TUPTPXBOFK EJFUZ /JF KFTU SËXOJF
LPOJFD[OFQPEBXBOJFNMFLCF[MBLUP[PXZDI+FEOBL FVE[JFDJP[XJÂLT[POZNSZ[ZLVQPXJLBÉ OQQPOJ FKNJFTJDBZDJBD[ZOJFEPZXJPOZDI
[CJFHVOL JOGFLDZKO OJFUPMFSBODKB MBLUP[Z NPF CZ¾ JTUPUOZN D[ZOOJLJFNNBKDZNXQZXOBSP[XËKDIPSPCZ<> 8 QS[ZQBELV [BLBFOJB QBTPZUBNJ [NOJFKT[F OJFD[ZUFCSBLBLUZXOPvDJMBLUB[Z[BDIPE[JOBTLV UFL JDI CF[QPvSFEOJFHP PEE[JBZXBOJB OB vMV[ËXLÂ KFMJUB8UËSOBOJFUPMFSBODKBMBLUP[ZNPFXZTUÂQPXB¾ VQBDKFOUËX[DFMJBLJ DIPSPC-FvOJPXTLJFHP$SPI OBJXS[PE[JFKDZN[BQBMFOJFNKFMJUBHSVCFHP BUBL F JOOZNJ FOUFSPQBUJBNJ 5PXBS[ZT[Z¾ NPF UBLF OJFEPZXJFOJV FOFSHFUZD[OPCJBLPXFNV X FGFLDJF [BOJLVvMV[ËXLJKFMJUBDJFOLJFHP 5FSBQJBXUËSOFKOJFUPMFSBODKJMBLUP[ZQPMFHBQS[FEF XT[ZTULJNOBMFD[FOJVDIPSPCZQJFSXPUOFK1FOBFMJ NJOBDKBMBLUP[Z[EJFUZOBKD[ÂvDJFKOJFKFTUOJF[CÂEOB DIP¾QS[FKvDJPXFPHSBOJD[FOJFKFKJMPvDJNPFPLB[B¾ TJÂLPS[ZTUOF 8SPE[POBOJFUPMFSBODKBMBLUP[Z +FTU UP OJF[XZLMF S[BELB DIPSPCB E[JFE[JD[POB X TQPTËC BVUPTPNBMOZ SFDFTZXOZ NBOJGFTUVKDB TJÂPCGJUZNJMVyOZNJTUPMDBNJ LUËSFQPKBXJBKTJÂQP QPEBOJVOPXPSPELPXJNMFLB8UZNQS[ZQBELV KBL XZLB[BZCBEBOJBCJPQUBUËXKFMJUBDJFOLJFHP MBLUB[B KFTU TZOUFUZ[PXBOB X NJOJNBMOFK JMPvDJ MVC OJF KFTU TZOUFUZ[PXBOBXDBMF1P[BUZN CPOBvMV[PXBKFMJUB DJFOLJFHP KFTU IJTUPMPHJD[OJF OJF[NJFOJPOB <> 3P[ QP[OBOJF XSPE[POFK OJFUPMFSBODKJ MBLUP[Z QPXJOOP CZ¾QPTUBXJPOFT[ZCLP8JOOFKTZUVBDKJOBSBTUBKDF PEXPEOJFOJFJEZTFMFLUSPMJUFNJBVE[JFDLB NPHTUB OPXJ¾ [BHSPFOJF EMB ZDJB 8 QS[FT[PvDJ LJFEZ OJF CZPNJFT[BOFLOJFNPXMÂDZDIQP[CBXJPOZDIMBLUP[Z OPXPSPELJ[XSPE[POOJFUPMFSBODKMBLUP[ZOJFNJB ZT[BOTOBQS[FZDJF-FD[FOJFQPMFHBOBDBLPXJUFK FMJNJOBDKJMBLUP[Z 3P[XPKPXBOJFUPMFSBODKBMBLUP[Z 8ZTUÂQVKFVXD[FvOJBLËXVSPE[POZDIQS[FELPÉ DFN UZHPEOJB DJZ +FTU TUBOFN QS[FNJKBKDZN VTUÂQVKFXSB[[SP[XPKFNvMV[ËXLJKFMJUB1S[FXËEQP LBSNPXZQPEVEPKS[FXBTUPQOJPXP1PD[UFLTZOUF[Z MBLUB[ZQS[ZQBEBOBqUZE[JFÉDJZ EPUZHP EOJBBLUZXOPv¾EJTBDIBSZEB[KFTUSFMBUZXOJFOJTLB /BKXJÂLT[ZX[SPTUTZOUF[ZMBLUB[ZPCTFSXVKFTJÂPE UZHPEOJBDJZ< >6EPOPT[POZDI [ESPXZDI OPXPSPELËXJOJFNPXMUQPOBETQPZUFKMBLUP[Z EPDJFSBEPKFMJUBHSVCFHP8FGFLDJFKFKCBLUFSZKOZDI QS[FNJBO EPDIPE[J EP PCOJFOJB Q) LBV q 5BL OJTLJF Q) KFTU QPEBOF QPOJFXB GBXPSZ[VKF SP[XËK LPS[ZTUOZDI CBLUFSJJ T[D[FQËX #JGJEPCBDUF SJVN J -BDUPCBDJMMVT [BNJBTU NJLSPGMPSZ QBUPHFOOFK T[D[FQËX1SPUFVT &TIFSJDIJBDPMJ ,MFCTJFMMB 0CKBXZLMJOJD[OF 0CKBXZ OJFUPMFSBODKJ MBLUP[Z PCFKNVK CËM CS[V DIB CJFHVOLÂ X[EÂDJB QS[FMFXBOJB LVSD[FOJFPSB[
Pediatria Polska tom 84, nr 6, listopad–grudzień 2009
PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS PEEBXBOJFHB[ËX4OJF[BMFOFPEQS[ZD[ZOZOJFUP MFSBODKJMBLUP[Z BJDIOBTJMFOJF[XJ[BOFKFTUCF[QP vSFEOJP [ JMPvDJ TQPZUFK B XBvDJXJF OJFTUSBXJPOFK MBLUP[Z QS[FDIPE[DFK EP KFMJUB HSVCFHP < > ;NOJFKT[POB BLUZXOPv¾ MBLUB[Z QSPXBE[J EP [BCV S[FOJBUSBXJFOJBMBLUP[Z/JFTUSBXJPOBMBLUP[BVMFHB XKFMJDJFHSVCZNGFSNFOUBDKJCBLUFSZKOFK LUËSFKFGFL UFN KFTU QSPEVLDKB HB[ËX NFUBO EXVUMFOFL XÂHMB XPEËS PSB[ LSËULPBÉDVDIPXZDI LXBTËX UVT[ D[PXZDI OQ LXBTV NMFLPXFHP LXBTV NBTPXFHP LXBTV PDUPXFHP LXBTV QSPQJPOPXFHP /BENJFSOB QSPEVLDKBHB[ËXKFTUQS[ZD[ZOX[EÂDJBCS[VDIBPSB[ PEEBXBOJB XJBUSËX /BUPNJBTU LXBTZ UVT[D[PXF QPOJFXB T PTNPUZD[OJF D[ZOOF NPH XZXPZXB¾ CJFHVOLÂPSB[LVSD[FOJBJQS[FMFXBOJB0CKBXZOJF UPMFSBODKJQPKBXJBKTJÂOBKD[ÂvDJFKQPqNJOV UBDI PE NPNFOUV TQPZDJB QSPEVLUV [BXJFSBKDFHP MBLUP[Â<>*DIOBUÂFOJF[BMFZPELJMLVD[ZOOJLËX NJOJMPvDJTQPZUFKMBLUP[ZJUZQVQSPEVLUVK[BXJF SBKDFHP D[BTVQBTBVQS[F[KFMJUPDJFOLJFPSB[JMPvDJ JSPE[BKVNJLSPGMPSZKFMJUPXFK %JBHOPTUZLB .FUPEZ EJBHOPTUZD[OF QS[ZEBUOF X SP[QP[OBXB OJV OJFUPMFSBODKJ MBLUP[Z NPOB QPE[JFMJ¾ OB CF[QP vSFEOJFJQPvSFEOJF%PUFTUËXCF[QPvSFEOJDI[BMJD[B TJÂQPNJBSBLUZXOPvDJMBLUB[ZXIPNPHFOBDJFCJPQUB UVKFMJUPXFHP%PNFUPEQPvSFEOJDIOBMFXPEPSPXZ MVCXPEPSPXPNFUBOPXZUFTUPEEFDIPXZqVXBBOZ PCFDOJF[Ba[PUZTUBOEBSEoXEJBHOPTUZDFOJFUPMFSBO DKJMBLUP[Z EPVTUOZUFTUPCDJFOJBMBLUP[ QSËCBFMJ NJOBDZKOB PDFOBQ)TUPMDBPSB[CBEBOJFNPMFLVMBS OFQPMJNPSGJ[NVHFOVMBLUB[ZXVLBE[JF$5 8PEPSPXZXPEPSPXPNFUBOPXZ UFTU PEEFDIPXZ KFTU UFTUFN QPvSFEOJN XZLB[VKDZN XZTPL D[VPv¾ JTXPJTUPv¾+FTUUPOJFJOXB[ZKOBQSPDFEVSBQPMFHBKDB OBQPNJBS[FXPEPSV CEyXPEPSVJNFUBOVXQPXJF US[VXZEFDIPXZN8ZNJFOJPOFHB[ZQPXTUBKXFGFL DJF GFSNFOUBDKJ XÂHMPXPEBOËX OQ TLSPCJB CPOOJL QS[F[CBLUFSJFPCFDOFXQS[FXPE[JFQPLBSNPXZN<> (B[Z UF EZGVOEVKD EP OBD[ZÉ LSXJPOPvOZDI [BPQB USVKDZDI vDJBOÂ KFMJUB EPTUBK TJÂ EP LSFOJB PHËM OFHP J U ESPH EPDJFSBK EP QÂDIFS[ZLËX QVDOZDI TLE T XZEBMBOF XSB[ [ QPXJFUS[FN XZEFDIPXZN 8QS[ZQBELVCSBLVMVCPCOJPOFKBLUZXOPvDJMBLUB[Z OJF[IZESPMJ[PXBOB MBLUP[B EPDJFSB EP KFMJUB HSVCFHP HE[JFVMFHBNFUBCPMJ[NPXJQS[F[CBLUFSJFKFMJUPXFQSP EVLVKDF XPEËS J NFUBO <> 6 PTËC [ OJFUPMFSBODK MBLUP[ZPCTFSXVKFTJÂX[SPTU[BXBSUPvDJXPEPSVJMVC NFUBOV X QPXJFUS[V XZEFDIPXZN [B[XZD[BK QP q HPE[PENPNFOUVTQPZDJBXPEOFHPSP[UXPSVMBLUP [Z;BXZOJLQP[ZUZXOZ QS[FNBXJBKDZ[BOJFUPMFSBO DKMBLUP[ZVXBBTJÂX[SPTU[BXBSUPvDJXPEPSVXQP XJFUS[VXZEFDIPXZNPDPOBKNOJFKQQN QBSUTQFS NJMJPO XQPSËXOBOJV[XBSUPvDJBNJXZKvDJPXZNJMVC X[SPTUNFUBOVPDPOBKNOJFKQQNPEXBSUPvDJQPE
TUBXPXZDIMVCQPD[POZX[SPTUXPEPSVJNFUBOVPDP OBKNOJFKQQN<> 8 EJBHOPTUZDF OJFUPMFSBODKJ MBLUP[Z XZLPS[ZTUV KF TJÂ SËXOJF EPVTUOZ UFTU PCDJFOJB MBLUP[ MBD UPTF UPMFSBODF UFTU q -55 QPUPD[OJF OB[ZXBOZ LS[Z X MBLUP[PX 0QBSUZ KFTU PO OB QPNJBSBDI TUÂFÉ HMVLP[ZXFLSXJXPvOJD[LPXFKQPTQPZDJVSP[UXPSV XPEOFHP MBLUP[Z <> 1S[Z QSBXJEPXZN USBXJFOJV UFHPEJTBDIBSZEVPCTFSXVKFTJÂX[SPTUHMJLFNJJPDP OBKNOJFKNHPEXBSUPvDJQPETUBXPXFK OBD[D[P MVCPDPOBKNOJFKPEXBSUPvDJQPETUBXPXFK OBK MFQJFK QP NJO PE TQPZDJB MBLUP[Z #SBL X[SPTUV HMJLFNJJ XFEVH QPXZT[ZDI LSZUFSJËX XTLB[VKF OB OJFUPMFSBODKÂMBLUP[Z5FTUUFODIBSBLUFSZ[VKFTJÂKFE OBL OJTL TXPJTUPvDJ V PTËC DIPSZDI OB DVLS[ZDÂ [QPXPEVCSBLVQSBXJEPXFKSFBLDKJOBQPEXZT[POF TUÂFOJFHMVLP[ZXFLSXJOBTLVUFL[BCVS[POFHPXZ S[VUVJOTVMJOZNPFPOEBXB¾XZOJLGBT[ZXJFOFHB UZXOZ0QËyOJPOZQBTBKFMJUPXZNPFCZ¾OBUPNJBTU QS[ZD[ZO XZOJLËX GBT[ZXJF QP[ZUZXOZDI %PEBU LPX XBE UFTUV KFTU KFHP JOXB[ZKOPv¾ LPOJFD[OPv¾ OBLVDJBPQVT[LBQBMDB %JFUBFMJNJOBDZKOBQPMFHBOBXESPFOJVSFTUSZL DZKOFKEJFUZCF[MBLUP[PXFK6TUQJFOJFPCKBXËXUZQV CËMFJX[EÂDJBCS[VDIB LVSD[FOJB CJFHVOLBXD[BTJF EXËDI UZHPEOJ TUPTPXBOJB QPXZT[FK EJFUZ QS[FNB XJB[BOJFUPMFSBODKMBLUP[Z<> ,PMFKOPQDKEJBHOPTUZD[OKFTUQPNJBSQ)TUPM DB6PTËCOJFUSBXJDZDIMBLUP[ZQ)TUPMDBKFTUPCOJ POF [F X[HMÂEV OB EV JMPv¾ LSËULPBÉDVDIPXZDI LXBTËX UVT[D[PXZDI X LBMF 5FTU UFO DIBSBLUFSZ [VKF TJÂ KFEOBLF CBSE[P OJTL D[VPvDJ J TXPJTUP vDJ/BMFZKFEOBLOBENJFOJ¾ FVOJFNPXMU VLUË SZDIUFTUUFOXZEBXBTJÂT[D[FHËMOJFQS[ZEBUOZ Q) TUPMDBKFTUOJT[FOJVE[JFDJJEPSPTZDI8ZOJLBUP [ GJ[KPMPHJD[OFHP aQS[FBEPXBOJBo EJFUZ OJFNPXMÂDJB MBLUP[1SBXJEPXFXBSUPvDJQ)TUPMDBVOJFNPXMU PSB[E[JFDJJEPSPTZDIXZOPT[PEQPXJFEOJP q J q 0CFDOJFOBKOPXPD[FvOJFKT[NFUPEEJBHOPTUZD[ OKFTUCBEBOJFNPMFLVMBSOFQPMJNPSGJ[NVHFOVMBL UB[Z X VLBE[JF $5 #BEBOJF UP XZLB[VKF OBK XZT[ D[VPv¾ J TXPJTUPv¾ KFEOBL [F X[HMÂEV OB TUPTVOLPXP XZTPLJF LPT[UZ J NB EPTUÂQOPv¾ KFTU S[BELP XZLPOZXBOF /BMFZ QBNJÂUB¾ F TVZ PO XZD[OJF EP EJBHOPTUZLJ QJFSXPUOFK OJFUPMFSBODKJ MBLUP[Z .FUPE CF[QPvSFEOJ XZLPS[ZTUZXBO X EJB HOPTUZDF IJQPMBLUB[KJ KFTU PDFOB BLUZXOPvDJ EJTB DIBSZEB[ X CJPQUBDJF QPCSBOZN [ KFMJUB DJFOLJFHP /JFUPMFSBODKÂ MBLUP[Z QPEFKS[FXB TJÂ XËXD[BT HEZ BLUZXOPv¾ MBLUB[Z X CJPQUBDJF KFTU NOJFKT[B OJ *6HCJBLB BTUPTVOFLBLUZXOPvDJMBLUB[BTB DIBSZEB[B KFTU NOJFKT[Z OJ ;F X[HMÂEV KFEOBL OB EV JOXB[ZKOPv¾ QPXZT[FHP CBEBOJB OJF KFTU POPXZLPOZXBOFSVUZOPXP
Pediatria Polska tom 84, nr 6, listopad–grudzień 2009
565
566
PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS
Podsumowanie
#FKB1FSFJSB" -VJLBSU( &OHMBOE13 #SBEMFZ%( +BOO
/JFUPMFSBODKB MBLUP[Z KFTU D[ÂTUP TQPUZLBOB X DP E[JFOOFKQSBLUZDFMFLBSTLJFK,MVD[PXF[OBD[FOJFEMB KFKSP[QP[OBOJBQPTJBEBEPCS[F[FCSBOZXZXJBE;B TUPTPXBOJFPEQPXJFEOJDICBEBÉEJBHOPTUZD[OZDIQP [XBMBOBQPUXJFSE[FOJFKFKXZTUÂQPXBOJB
0$ #FSUPSFMMF(JXTQ(FOFDVMUVSFDPFWPMVUJPOCFUXFFO DBUUMF NJML QSPUFJO HFOFT BOE IVNBO MBDUBTF HFOFT /BU (FOFU q #VSHFS+ ,JSDIOFS. #SBNBOUJ# )BBL8 5IPNBT.( "CTFODFPGUIFMBDUBTFQFSTJTUFODFBTTPDJBUFEBMMFMFJOFBS MZ /FPMJUIJD &VSPQFBOT 1SPD /BUM "DBE 4DJ 6 4 " q
Piśmiennictwo )BVH" )øTUNBSL"5 )BSTUBE0.#PWJOFNJMLJOIVNBO OVUSJUJPOBSFWJFX -JQJET)FBMUI%JT
)FZNBO .# $PNNJUUFF PO /VUSJUJPO -BDUPTF JOUPMFSBO DFJOJOGBOUT DIJMESFO BOEBEPMFTDFOUT 1FEJBUSJDT q
-VDPDL..PMFDVMBS/VUSJUJPOBOE(FOPNJDTq/VUSJUJPO
(VBSJOP " "MCBOP ' "TILFOB[J 4 (FOESFM % )PFLTUSB
BOE UIF "TDFOU PG )VNBOLJOE 8JMFZ /FX +FSTFZ
+) 4IBNJS3JXTQ&VSPQFBO4PDJFUZGPS1BFEJBUSJD(B
q
TUSPFOUFSPMPHZ )FQBUPMPHZ BOE /VUSJUJPO &VSPQFBO 4P
)VUI1+ %J3JFO[P%# .JMMFS(%.BKPSTDJFOUJGJDBEWBO
DJFUZGPS1BFEJBUSJD*OGFDUJPVT%JTFBTFT&VSPQFBO4PDJFUZ
DFT XJUI EBJSZ GPPET JO OVUSJUJPO BOE IFBMUI + %BJSZ 4DJ
GPS 1BFEJBUSJD (BTUSPFOUFSPMPHZ )FQBUPMPHZ BOE /VUSJ
q
UJPO&VSPQFBO 4PDJFUZ GPS 1BFEJBUSJD *OGFDUJPVT %JTFBTFT
;FEFS." )FTTF#5IFJOJUJBMEPNFTUJDBUJPOPGHPBUT $B QSB IJSDVT JO UIF ;BHSPT NPVOUBJOT ZFBST BHP 4DJFODF q
FWJEFODFCBTFE HVJEFMJOFT GPS UIF NBOBHFNFOU PG BDVUF HBTUSPFOUFSJUJTJODIJMESFOJO&VSPQF+1FEJBUS(BTUSPFO UFSPM/VUS 4q
4BIJ5(FOFUJDTBOEFQJEFNJPMPHZPGBEVMUUZQFIZQPMBDUB TJB 4DBOE+(BTUSPFOUFSPM4VQQM q
7JMMB. .Á OBSE% 4FNFO[B( .BOUFJ/5IFFYQSFTTJPO PGMBDUBTFFO[ZNBUJDBDUJWJUZBOEN3/"JOIVNBOGFUBMKF
,TJZL + %ZEVDI " 5PNBT[FXTLJ - 0DFOB USBXJFOJB J XDIBOJBOJB XÂHMPXPEBOËX ;BMFXTLJ 5 SFE $IP SPCZ QS[FXPEV QPLBSNPXFHP V E[JFDJ 1;8- 8BST[BXB q
KVOVN&GGFDUPGPSHBODVMUVSFBOEPGUSFBUNFOUXJUIIZ ESPDPSUJTPOF '-FUU q "OUPOPXJD[* $IBOH4, (SBOE3+%FWFMPQNFOUBOEEJ TUSJCVUJPO PG MZTPTPNBM FO[ZNFT BOE EJTBDDIBSJEBTFT JO
,XJFDJFÉ+ 4[BELPXTLJ- 4[PTUBL8 BCLB" ,BSD[FX TLB, ,BTOFS+)JQPMBLUB[KBVE[JFDJT[LPMOZDI[UFSFOV NJBTUB;BCS[B 1FEJBUSJB8TQËD[FTOB(BTUSPFOUFSPMPHJB )FQBUPMPHJBJ ZXJFOJF%[JFDLB q
IVNBOGFUBMJOUFTUJOF(BTUSPFOUFSPMPHZ q 3VTZOZL3" 4UJMM$%-BDUPTFJOUPMFSBODF"N0TUFPQBUI "TTPD 4q .BUUIFXT4# 8BVE+1 3PCFSUT"( $BNQCFMM",4ZTUF
4BIJ5 *TPLPTLJ. +VTTJMB+ -BVOJBMB, 1ZÎ S¼ M¼ ,3F DFTTJWF JOIFSJUBODF PG BEVMUUZQF MBDUPTF NBMBCTPSQUJPO -BODFU q
NJDMBDUPTFJOUPMFSBODFBOFXQFSTQFDUJWFPOBOPMEQSP CMFN 1PTUHSBE.FE+ q -FWJUU.% *OHFMGJOHFS'+)ZESPHFOBOENFUIBOFQSPEVD
&OBUUBI/4 4BIJ5 4BWJMBIUJ& 5FSXJMMJHFS+% 1FMUPOFO- +¼ SWFM¼ **EFOUJGJDBUJPOPGBWBSJBOUBTTPDJBUFEXJUIBEVMU UZQFIZQPMBDUBTJB /BU(FOFU q
UJPOJONBO"OO/:"DBE4DJ q 'SJU[. 4JFWFSU( ,BTQFS)%PTFEFQFOEFODFPGCSFBUI IZESPHFO BOE NFUIBOF JO IFBMUIZ WPMVOUFFST BGUFS JOHF
#VMIÚ FT"$ (PMEBOJ)" 0MJWFJSB'4 .BUUF64 .B[[VDB 3# 4JMWFJSB 53 $PSSFMBUJPO CFUXFFO MBDUPTF BCTPSQUJPO
TUJPOPGBDPNNFSDJBMEJTBDDIBSJEFNJYUVSF 1BMBUJOJU #S+ /VUS q
BOEUIF$5BOE("NVUBUJPOTPGUIFMBD
#KSOFLMFUU " +FOTTFO & 3FMBUJPOTIJQ CFUXFFO IZESPHFO
UBTFQIMPSJ[JOIZESPMBTF -$5 HFOFJOBEVMUUZQFIZQPMBD
BOE NFUIBOF QSPEVDUJPO JO NBO 4DBOE + (BTUSPFOUFSPM
UBTJB #SB[+.FE#JPM3FT q
q %J1BMNB+" /BSWBF[3.1SFEJDUJPOPGMBDUPTFNBMBQTPSQ UJPOJOSFGFSSBMQBUJFOUT %JH%JT4DJ q
Pediatria Polska tom 84, nr 6, listopad–grudzień 2009
PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS
Nietolerancja laktozy – klasyfikacja i diagnostyka Lactose intolerance – classification and diagnostics Ewa Fidler 1, Aleksandra Lisowska 2, Jarosław Walkowiak 2
Pediatr Pol 2009; 84 (6): 562–566 © 2009 by Polskie Towarzystwo Pediatryczne Otrzymano/Received: 10.07.2009 Zaakceptowano do druku/Accepted: 10.09.2009
1 Zakład Dietetyki, Katedra Higieny Żywienia Człowieka Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. Jan Jeszka 2 Klinika Gastroenterologii Dziecięcej i Chorób Metabolicznych I Katedry Pediatrii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. n. med. Wojciech Cichy
Konflikt interesu/ Conflicts of interest: Autorzy pracy nie zgłaszają konfliktu interesów Adres do korespondencji/ Address for correspondence: Mgr inż. Ewa Fidler Katedra Higieny Żywienia Człowieka Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu ul. Wojska Polskiego 28 60-637 Poznań e-mail: [email protected] Praca realizowana w ramach grantu KBN – N407 2110 33
STRESZCZENIE Nietolerancja laktozy jest jednym z powszechniejszych problemów gastroenterologicznych, z jakim mają do czynienia lekarze pierwszego kontaktu. W zależności od przyczyny można wyróżnić jej trzy podstawowe postaci. Wrodzona nietolerancja laktozy to niezwykle rzadka, aczkolwiek groźna jednostka chorobowa. Objawy kliniczne pojawiają się u noworodka po pierwszym podaniu mleka. Brak stosownego rozpoznania i/lub postępowania terapeutycznego może prowadzić do zgonu. Wtórna nietolerancja laktozy towarzyszy chorobom przebiegającym z uszkodzeniem szczytowej części kosmków jelitowych, gdzie umiejscowiona jest laktaza. Zaburzona tolerancja laktozy ma charakter odwracalny i ustępuje wraz z regeneracją śluzówki jelita. Najczęściej występuje pierwotna nietolerancja laktozy, związana z hipolaktazją typu dorosłych. Jest to sytuacja fizjologiczna, a predyspozycje do jej wystąpienia są dziedziczone w sposób autosomalny recesywny. Dotyczy ona większości populacji świata. Niezależnie od podłoża, objawy nietolerancji laktozy obejmują ból brzucha, biegunkę, wzdęcia, przelewania, kruczenie oraz oddawanie gazów, a ich pojawienie się jest związane ze spożyciem produktów zawierających laktozę, głównie przetworów mlecznych. Metody diagnostyczne nietolerancji laktozy można podzielić na bezpośrednie i pośrednie. Do metod bezpośrednich zalicza się pomiar aktywności laktazy w bioptacie jelita cienkiego. Wśród metod pośrednich wyróżnić można wodorowy/wodorowo-metanowy test oddechowy, test doustnego obciążenia laktozą, próbę eliminacyjną, ocenę pH stolca i badanie molekularne polimorfizmu genu laktazy. Ze względu na wysoką czułość i swoistość oraz stosunkową łatwość wykonania, obecnie za złoty standard w diagnostyce nietolerancji laktozy uznaje się wodorowy/wodorowo-metanowy test oddechowy. Słowa kluczowe: laktoza, laktaza, hypolaktazja, nietolerancja laktozy, produkty mleczne
SUMMARY Lactose intolerance is one of the most common gastroenterological problems that primary care physicians have to deal with. According to underlying cause there are three main types of lactose intolerance. Congenital lactose intolerance is extremely rare, however serious clinical entity. Clinical symptoms appear after first milk feeding of a newborn. Lack of appropriate diagnosis and / or therapeutic intervention may lead to death. Secondary lactose intolerance accompanies the diseases causing the damage of apical surface of enterocytes, where lactase is located. Lactase intolerance is reversible and ceases with the regeneration of intestinal mucosa. Primary lactose intolerance occurs most frequently and is associated with adult-type hypolactasia. It is physiological condition, its predispositions are inherited in an autosomal recessive manner. It affects the majority of the world population. With no regard to underlying cause, lactose intolerance symptoms comprise abdominal pain, diarrhea, bloating, borborygmi and flatus and are associated with the consumption of lactose containing products, mainly dairy ones. The diagnostic methods for lactose intolerance detection may be divided into direct and indirect. The measurement of lactase activity in jejunal biopsy specimen is the direct method. Indirect methods comprise hydrogen / hydrogen-methane breath test, oral lactose tolerance test, elimination diet, stool acidity test and molecular analysis of the lactase gene polymorphism. Due to the high sensitivity and specificity as well as relative ease of completion, hydrogen / hydrogen-methane breath test is considered to be the gold standard for the diagnosis of lactose intolerance. Key words: lactose, lactase, hypolactasia, lactose intolerance, dairy products
.MFLP VXBBOF KFTU [B KFEFO [ OBKCBSE[JFK XBSUP vDJPXZDIQSPEVLUËXTQPZXD[ZDI<>4VHFSVKFTJÂ F QPKBXJFOJFTJÂMBLUBDKJXZOJLBP[GBLUV FUBNFUPEB LBSNJFOJBOPXPSPELBCZBOBKFGFLUZXOJFKT[BJ OJF[B MFOBPEEPTUÂQVEPQPZXJFOJB OBXFUQPNJNPOJTLJFK XZEBKOPvDJQSPDFTËXHSPNBE[FOJBTLBEOJLËXPEZX D[ZDI[KFE[FOJB BUBLFQSPEVLDKJNMFLBQS[F[PSHB OJ[N NBULJ <> %MB OPXPSPELËX J OJFNPXMU NMFLP TUBOPXJKFEZOFySËEPQPLBSNVBEPD[BTVSP[T[FS[B OJBEJFUZPJOOFQPLBSNZ XFBOJOHUJNF 4LBENMFLB
KFTUJEFBMOJFEPQBTPXBOZEP[BQPUS[FCPXBOJBPTFTLB BDP[BUZNJE[JF SËOJTJÂX[BMFOPvDJPEHBUVOLV %MB PTËC EPSPTZDI NMFLP TUBOPXJ OBUPNJBTU ySËEP XJFMV OJF[CÂEOZDI TLBEOJLËX PEZXD[ZDI T[D[F HËMOJFCJBLBPXZTPLJFKXBSUPvDJCJPMPHJD[OFKJBUXP QS[ZTXBKBMOFHP XBQOJB 8 QS[FLSPKPXZDI CBEBOJBDI BNFSZLBÉTLJDI XZLB[BOP F NMFLP J KFHP QS[FUXPSZ THËXOZNySËEFNXBQOJB XEJFDJFQPLSZXBZPOF PEQPXJFEOJP PLPP KFHP TQPZDJB X QS[ZQBELV E[JFDJJqXPEOJFTJFOJVEPPTËCEPSPTZDI<>
Pediatria Polska tom 84, nr 6, listopad–grudzień 2009
PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS 1PD[ULPXPKFEZOZNySËEFNNMFLBCZPLBSNJF OJF QJFSTJ PLSFT OJFNPXMÂDUXB .MFLP QP[ZTLJXB OF PE [XJFS[U QPKBXJP TJÂ X EJFDJF D[PXJFLB PLPP MBUUFNV [BMFEXJFQPLPMFÉ 8UZNXB vOJF D[BTJF MVE[JF [BD[ÂMJ QJ¾ NMFLP UBLF X PLSFTJF QPMBLUBDZKOZN.MFD[BSTUXP[BQPD[ULPXBOF[PTUBP OB #MJTLJN 8TDIPE[JF XSB[ [ VEPNPXJFOJFN PXJFD LË[JCZEB<>4UBPTJÂUPNPMJXFX[XJ[LV[QP KBXJFOJFNTJÂQPMJNPSGJ[NVHFOVMBLUB[Z E[JÂLJLUË SFNV D[Âv¾ MVE[J EPSPTZDI KFTU [EPMOB EP USBXJFOJB MBLUP[Z/JFXT[ZTDZNPHKFEOBLQJ¾NMFLPCF[PHSB OJD[FÉ XZTUQJFOJF PCKBXËX QP KFHP TQPZDJV NPF CZ¾ XZXPBOF [BSËXOP OJFUPMFSBODK MBLUP[Z KBL JBMFSHJOBCJBLPNMFLBLSPXJFHP<> %FGJOJDKF -BLUP[BKFTUEXVDVLSFN[CVEPXBOZN[HMVLP[Z JHBMBLUP[Z QPD[POZDIXJ[BOJFNβHBMBLUP[ZEPXZN 8ZTUÂQVKFXZD[OJFX NMFLVTTBLËXJTUBOPXJHËX OZKFHPXÂHMPXPEBO.MFLPLSPXJF[BXJFSBPLPP H MBLUP[Z X NM OBUPNJBTU NMFLP MVE[LJF PLPP H XNM<> -BLUB[B KFTU FO[ZNFN OBMFDZN EP βHBMB LUP[ZEB[ ;MPLBMJ[PXBOB KFTU X T[D[ZUPXFK D[ÂvDJ SC LB T[D[PUFD[LPXFHP KFMJUB DJFOLJFHP +FTU KFEZOZN FO [ZNFNPEQPXJFE[JBMOZN[BSP[LBEDVLSVNMFD[OFHP MBLUP[Z )JQPMBLUB[KB UP TZUVBDKB X LUËSFK BLUZXOPv¾ MBLUB[ZXZUXBS[BOFKQS[F[SCFLT[D[PUFD[LPXZKFMJUB KFTU[NOJFKT[POB/JF[BXT[FKFEOBLNVTJXJ[B¾TJÂ [XZTUQJFOJFNPCKBXËXOJFUPMFSBODKJMBLUP[Z "MBLUB[KB UP DBLPXJUZ CSBL BLUZXOPvDJ MBLUB[Z /JFUPMFSBODKB MBLUP[Z UP [FTQË LMJOJD[OZ PC KBXJBKDZ TJÂ QS[ZOBKNOJFK KFEOZN [ OBTUÂQVKDZDI PCKBXËX CJFHVOLB CËM CS[VDIB X[EÂDJB OVEOPvDJ JMVCHB[ZQPTQPZDJVQSPEVLUV[BXJFSBKDFHPMBLUP [Â*MPv¾MBLUP[Z QPLUËSFKVEBOFKPTPCZQPKBXJTJÂ PCKBXZ KFTUSËOBJ[BMFZPEXJFMVD[ZOOJLËX NJO JMPvDJ TQPZUFK MBLUP[Z OBTJMFOJB OJFEPCPSV MBLUB[Z PSB[ UZQV J GPSNZ QSPEVLUV [BXJFSBKDFHP MBLUP[Â 0COJFOJFBLUZXOPvDJMBLUB[ZQSPXBE[JEP[BCVS[F OJBUSBXJFOJBMBLUP[Z BMFOJFKFTUKFEOP[OBD[OF[OJF UPMFSBODKMBLUP[Z ,MBTZGJLBDKB 8ZSËOJ¾ NPOB D[UFSZ QPETUBXPXF SPE[BKF OJF UPMFSBODKJMBLUP[Z/BKD[ÂvDJFKXZTUÂQVKFIJQPMBLUB[KB UZQV EPSPTZDI X LUËSFK QS[ZQBELV BLUZXOPv¾ MBL UB[Z[NOJFKT[BTJÂXPLSFTJFSP[T[FS[BOJBEJFUZPJOOF QSPEVLUZOJNMFLPNBULJ 1JFSXPUOB OJFUPMFSBODKB MBLUP[Z IZQPMBLUB[KB UZQVEPSPTZDI
/JF KFTU UP DIPSPCB B FUBQ QSBXJEPXFHP SP[XPKV TTBLËX $FDIVKF TJÂ SFMBUZXOZN [NOJFKT[FOJFN BL UZXOPvDJMBLUB[ZEPKFKCSBLVXD[OJF SP[QPD[ZOBK
DZNTJÂXE[JFDJÉTUXJF XSËOZNXJFLVX[BMFOPvDJ PEQPDIPE[FOJBFUOJD[OFHP"LUZXOPv¾MBLUB[ZVMFHB TUPQOJPXFKSFEVLDKJEPqPCTFSXPXBOFKQPVSP E[FOJV<>;NOJFKT[POBUPMFSBODKBMBLUP[ZDIBSBLUFSZ [VKFQPOBEQPPXÂPTËCEPSPTZDIOBvXJFDJF+FTUUBL TBNPD[ÂTUBVLPCJFU KBLJNÂD[Z[O$PDJFLBXF LPCJFU PE[ZTLVKF [EPMOPv¾ USBXJFOJB MBLUP[Z X D[BTJF DJZ<>;HPEOJF[EPTUÂQOZNJEBOZNJ X1PMTDFQSP CMFN IZQPMBLUB[KJ UZQV EPSPTZDI EPUZD[Z PLPP QPQVMBDKJ <> ,XJFDJFÉ J XTQ PEOPUPXBMJ OBUPNJBTU XZTUÂQPXBOJF IZQPMBLUB[KJ V E[JFDJ X XJFLV qMBU QS[ZD[ZNUZMLPV E[JFDJ[IZQPMBLUB[K PCTFSXPXBOP EPMFHMJXPvDJ QP PCDJFOJV MBLUP[ DP TUBOPXJP[BMFEXJF DBPvDJCBEBOFKQPQVMBDKJ<> 1SFEZTQP[ZDKBEPIZQPMBLUB[KJ CÂEDFKQS[ZD[ZO QJFSXPUOFKOJFUPMFSBODKJMBLUP[Z KFTUVXBSVOLPXBOB HFOFUZD[OJFJE[JFE[JD[POBKFTUXTQPTËCBVUPTPNBMOZ SFDFTZXOZ0EQPXJBEB[BOJQPMJNPSGJ[NHFOVMBL UB[ZXVLBE[JF$$5PMFSBODKBMBLUP[ZEPUZD[ZPTËC VLUËSZDIXZTUÂQVKFQS[ZOBKNOJFKKFEOBLPQJBBMMFMV 5 < > 8 &VSB[KJ LPSFMBDKB NJÂE[Z XZTUÂQPXBOJFN BMMFMV 5 B [BDIPXBOJFN XZE[JFMBOJB MBLUP[Z XZ OPTJPLPP Q <>1PMJNPSGJ[NBNJ[XJ[B OZNJ[UPMFSBODKMBLUP[ZT$5PSB[55 .PMJXPv¾USBXJFOJBMBLUP[ZKFTUKFEOZN[OBKMFQ T[ZDI QS[ZLBEËX [NJFOOPvDJ HFOFUZD[OFK D[PXJFLB XZXPBOFKEPCPSFNOBUVSBMOZN[BMFOZNPEQPLBS NV *TUOJFKF UBLF vDJTZ [XJ[FL NJÂE[Z D[ÂTUPvDJ [BDIPXBOJB XZTPLJFK BLUZXOPvDJ MBLUB[Z X XJFLV EPSPTZNBIJTUPSJXZLPS[ZTUBOJBNMFLBQS[F[EBOF TQPFD[FÉTUXB DP XTLB[VKF OB LPFXPMVDKÂ CZEB J D[PXJFLB <> %P LPÉDB OJF KFTU KFEOBL KBTOF DP QPKBXJP TJÂ OBKQJFSX q NMFD[BSTUXP D[Z UPMFSBODKB MBLUP[Z +FEOB [ IJQPUF[ [B QPETUBXÂ EP XZKBvOJF OJB [NJFOOFK D[ÂTUPvDJ UPMFSBODKJ MBLUP[Z QS[ZKNVKF [XJ[FLQPNJÂE[Z[EPMOPvDJKFKUSBXJFOJBJMFQT[ZN XDIBOJBOJFNXJUBNJOZ%8QËOPDOFK&VSPQJFFLT QP[ZDKB OB QSPNJFOJPXBOJF 67 OJF KFTU EPTUBUFD[OB BCZ [BCF[QJFD[Z¾ TLËSO GPUPTZOUF[Â XJUBNJOZ % %PEBULPXP NMFLPKFTUySËEFNXJUBNJOZ%%MBUFHP VUS[ZNBOJF[EPMOPvDJUSBXJFOJBMBLUP[ZNPHP[BQP CJFHB¾OJFEPCPSPNXJUBNJOZ% BDP[BUZNJE[JF QP KBXJFOJVTJÂLS[ZXJDZ8FEVHJOOFK[IJQPUF[[BD[ZO OJLNPHDZXQZO¾OBQPKBXJFOJFTJÂQPMJNPSGJ[NV XBSVOLVKDFHPUPMFSBODKÂMBLUP[ZVMVEËXQËOPDOFK "GSZLJ J "SBCËX NPOB V[OB¾ JDI LPD[PXOJD[Z USZC ZDJB8PLSFTJFEVHPUSXBFKTVT[ZNMFLPLË[JXJFM CEËXTUBOPXJPJTUPUOFySËEPQZOËX BUBLFFOFS HJJJCJBLB-VEZQBTUFSTLJF[BNJFT[LVKDFUFSFKPOZ XZLB[VK XJÂLT[ UPMFSBODKÂ MBLUP[Z OJ MVEZ OJFQB TUFSTLJF OBXFUXPCSÂCJFUFHPTBNFHPLSBKV<> 8UËSOBOJFUPMFSBODKBMBLUP[Z 4QPXPEPXBOB KFTU VT[LPE[FOJFN CPOZ vMV[PXFK KFMJUBXQS[FCJFHVDIPSËCQS[FXPEVQPLBSNPXFHPMVC E[JBBOJB D[ZOOJLËX KBUSPHFOOZDI UBC -BLUB[B KFTUVNJFKTDPXJPOBXT[D[ZUPXFKD[ÂvDJSCLBT[D[P
Pediatria Polska tom 84, nr 6, listopad–grudzień 2009
563
564
PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS
Tabela 1. Przyczyny wtórnej nietolerancji laktozy Table 1. Causes of secondary lactose intolerance
Ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy Acute gastroenteritis
Choroba Leśniowskiego Crohna Crohn disease
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego Ulcerative colitis
Celiakia Coeliac disease
Sprue tropikalna Tropical sprue
Choroba Whipple’a Whipple disease
Zespół Zollinger-Ellisona Zollinger-Ellison syndrome
Enteropatia cukrzycowa Diabetes enteropathy
Enteropatia w przebiegu zakażenia HIV HIV entheropathy
Zespół krótkiego jelita Short bowel syndrome
Zakażenia bakteryjne przewodu pokarmowego Gastrointestinal bacterial infections
Infekcje pasożytnicze przewodu pokarmowego Parasitic gastrointestinal infections
Radioterapia Radiotherapy
Chemioterapia Chemotheraphy
Działania niepożądane leków, np. kwasu acetylosalicylowego, NLPZ, antybiotyków Medication side effects
UFD[LPXFHP EMBUFHP TUPTVOLPXP BUXP EPDIPE[J EP [NOJFKT[FOJB KFK BLUZXOPvDJ 8UËSOB OJFUPMFSBODKB MBLUP[ZOBKQPXT[FDIOJFKXZTUÂQVKFVE[JFDJ NPFTJÂ KFEOBLQPKBXJ¾XLBEZNXJFLV 1S[FKvDJPXB OJFUPMFSBODKB MBLUP[Z NPF UPXBS[Z T[Z¾CJFHVOLPNJOGFLDZKOZNVE[JFDJJKFTUTUPTVOLP XPD[ÂTUB1PUFODKBMOJFNPFQS[ZD[ZOJB¾TJÂEPQS[F EVFOJBD[BTVUSXBOJBCJFHVOLJ<>8ZOJLJCBEBÉ QS[FNBXJBK KFEOBL [B CSBLJFN JTUPUOPvDJ LMJOJD[ OFKUFHP[KBXJTLB;HPEOJF[[BMFDFOJBNJ&41()"/ V OJFNPXMU [ JOGFLDZKOZNJ CJFHVOLBNJ V LUËSZDI OJFEPT[PEPPEXPEOJFOJB NPOBLPOUZOVPXB¾QP EBXBOJFNMFLBLPCJFDFHPD[ZEPUZDID[BTTUPTPXBOFK NJFT[BOLJ CF[ XQZXV OB FGFLU TUPTPXBOFK UFSBQJJ XD[BKDXUPTUBOOBXPEOJFOJBJPEZXJFOJBE[JFD LB D[BT USXBOJB DIPSPCZ J TLVUFD[OPv¾ MFD[FOJB 6 E[JFDJ PEXPEOJPOZDI OBKQËyOJFK X DJHV q HPE[JO PENPNFOUVSP[QPD[ÂDJBOBXBEOJBOJBOBMFZQPXSË DJ¾ EP EPUZDID[BT TUPTPXBOFK EJFUZ /JF KFTU SËXOJF
LPOJFD[OFQPEBXBOJFNMFLCF[MBLUP[PXZDI+FEOBL FVE[JFDJP[XJÂLT[POZNSZ[ZLVQPXJLBÉ OQQPOJ FKNJFTJDBZDJBD[ZOJFEPZXJPOZDI
[CJFHVOL JOGFLDZKO OJFUPMFSBODKB MBLUP[Z NPF CZ¾ JTUPUOZN D[ZOOJLJFNNBKDZNXQZXOBSP[XËKDIPSPCZ<> 8 QS[ZQBELV [BLBFOJB QBTPZUBNJ [NOJFKT[F OJFD[ZUFCSBLBLUZXOPvDJMBLUB[Z[BDIPE[JOBTLV UFL JDI CF[QPvSFEOJFHP PEE[JBZXBOJB OB vMV[ËXLÂ KFMJUB8UËSOBOJFUPMFSBODKBMBLUP[ZNPFXZTUÂQPXB¾ VQBDKFOUËX[DFMJBLJ DIPSPC-FvOJPXTLJFHP$SPI OBJXS[PE[JFKDZN[BQBMFOJFNKFMJUBHSVCFHP BUBL F JOOZNJ FOUFSPQBUJBNJ 5PXBS[ZT[Z¾ NPF UBLF OJFEPZXJFOJV FOFSHFUZD[OPCJBLPXFNV X FGFLDJF [BOJLVvMV[ËXLJKFMJUBDJFOLJFHP 5FSBQJBXUËSOFKOJFUPMFSBODKJMBLUP[ZQPMFHBQS[FEF XT[ZTULJNOBMFD[FOJVDIPSPCZQJFSXPUOFK1FOBFMJ NJOBDKBMBLUP[Z[EJFUZOBKD[ÂvDJFKOJFKFTUOJF[CÂEOB DIP¾QS[FKvDJPXFPHSBOJD[FOJFKFKJMPvDJNPFPLB[B¾ TJÂLPS[ZTUOF 8SPE[POBOJFUPMFSBODKBMBLUP[Z +FTU UP OJF[XZLMF S[BELB DIPSPCB E[JFE[JD[POB X TQPTËC BVUPTPNBMOZ SFDFTZXOZ NBOJGFTUVKDB TJÂPCGJUZNJMVyOZNJTUPMDBNJ LUËSFQPKBXJBKTJÂQP QPEBOJVOPXPSPELPXJNMFLB8UZNQS[ZQBELV KBL XZLB[BZCBEBOJBCJPQUBUËXKFMJUBDJFOLJFHP MBLUB[B KFTU TZOUFUZ[PXBOB X NJOJNBMOFK JMPvDJ MVC OJF KFTU TZOUFUZ[PXBOBXDBMF1P[BUZN CPOBvMV[PXBKFMJUB DJFOLJFHP KFTU IJTUPMPHJD[OJF OJF[NJFOJPOB <> 3P[ QP[OBOJF XSPE[POFK OJFUPMFSBODKJ MBLUP[Z QPXJOOP CZ¾QPTUBXJPOFT[ZCLP8JOOFKTZUVBDKJOBSBTUBKDF PEXPEOJFOJFJEZTFMFLUSPMJUFNJBVE[JFDLB NPHTUB OPXJ¾ [BHSPFOJF EMB ZDJB 8 QS[FT[PvDJ LJFEZ OJF CZPNJFT[BOFLOJFNPXMÂDZDIQP[CBXJPOZDIMBLUP[Z OPXPSPELJ[XSPE[POOJFUPMFSBODKMBLUP[ZOJFNJB ZT[BOTOBQS[FZDJF-FD[FOJFQPMFHBOBDBLPXJUFK FMJNJOBDKJMBLUP[Z 3P[XPKPXBOJFUPMFSBODKBMBLUP[Z 8ZTUÂQVKFVXD[FvOJBLËXVSPE[POZDIQS[FELPÉ DFN UZHPEOJB DJZ +FTU TUBOFN QS[FNJKBKDZN VTUÂQVKFXSB[[SP[XPKFNvMV[ËXLJKFMJUB1S[FXËEQP LBSNPXZQPEVEPKS[FXBTUPQOJPXP1PD[UFLTZOUF[Z MBLUB[ZQS[ZQBEBOBqUZE[JFÉDJZ EPUZHP EOJBBLUZXOPv¾EJTBDIBSZEB[KFTUSFMBUZXOJFOJTLB /BKXJÂLT[ZX[SPTUTZOUF[ZMBLUB[ZPCTFSXVKFTJÂPE UZHPEOJBDJZ< >6EPOPT[POZDI [ESPXZDI OPXPSPELËXJOJFNPXMUQPOBETQPZUFKMBLUP[Z EPDJFSBEPKFMJUBHSVCFHP8FGFLDJFKFKCBLUFSZKOZDI QS[FNJBO EPDIPE[J EP PCOJFOJB Q) LBV q 5BL OJTLJF Q) KFTU QPEBOF QPOJFXB GBXPSZ[VKF SP[XËK LPS[ZTUOZDI CBLUFSJJ T[D[FQËX #JGJEPCBDUF SJVN J -BDUPCBDJMMVT [BNJBTU NJLSPGMPSZ QBUPHFOOFK T[D[FQËX1SPUFVT &TIFSJDIJBDPMJ ,MFCTJFMMB 0CKBXZLMJOJD[OF 0CKBXZ OJFUPMFSBODKJ MBLUP[Z PCFKNVK CËM CS[V DIB CJFHVOLÂ X[EÂDJB QS[FMFXBOJB LVSD[FOJFPSB[
Pediatria Polska tom 84, nr 6, listopad–grudzień 2009
PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS PEEBXBOJFHB[ËX4OJF[BMFOFPEQS[ZD[ZOZOJFUP MFSBODKJMBLUP[Z BJDIOBTJMFOJF[XJ[BOFKFTUCF[QP vSFEOJP [ JMPvDJ TQPZUFK B XBvDJXJF OJFTUSBXJPOFK MBLUP[Z QS[FDIPE[DFK EP KFMJUB HSVCFHP < > ;NOJFKT[POB BLUZXOPv¾ MBLUB[Z QSPXBE[J EP [BCV S[FOJBUSBXJFOJBMBLUP[Z/JFTUSBXJPOBMBLUP[BVMFHB XKFMJDJFHSVCZNGFSNFOUBDKJCBLUFSZKOFK LUËSFKFGFL UFN KFTU QSPEVLDKB HB[ËX NFUBO EXVUMFOFL XÂHMB XPEËS PSB[ LSËULPBÉDVDIPXZDI LXBTËX UVT[ D[PXZDI OQ LXBTV NMFLPXFHP LXBTV NBTPXFHP LXBTV PDUPXFHP LXBTV QSPQJPOPXFHP /BENJFSOB QSPEVLDKBHB[ËXKFTUQS[ZD[ZOX[EÂDJBCS[VDIBPSB[ PEEBXBOJB XJBUSËX /BUPNJBTU LXBTZ UVT[D[PXF QPOJFXB T PTNPUZD[OJF D[ZOOF NPH XZXPZXB¾ CJFHVOLÂPSB[LVSD[FOJBJQS[FMFXBOJB0CKBXZOJF UPMFSBODKJQPKBXJBKTJÂOBKD[ÂvDJFKQPqNJOV UBDI PE NPNFOUV TQPZDJB QSPEVLUV [BXJFSBKDFHP MBLUP[Â<>*DIOBUÂFOJF[BMFZPELJMLVD[ZOOJLËX NJOJMPvDJTQPZUFKMBLUP[ZJUZQVQSPEVLUVK[BXJF SBKDFHP D[BTVQBTBVQS[F[KFMJUPDJFOLJFPSB[JMPvDJ JSPE[BKVNJLSPGMPSZKFMJUPXFK %JBHOPTUZLB .FUPEZ EJBHOPTUZD[OF QS[ZEBUOF X SP[QP[OBXB OJV OJFUPMFSBODKJ MBLUP[Z NPOB QPE[JFMJ¾ OB CF[QP vSFEOJFJQPvSFEOJF%PUFTUËXCF[QPvSFEOJDI[BMJD[B TJÂQPNJBSBLUZXOPvDJMBLUB[ZXIPNPHFOBDJFCJPQUB UVKFMJUPXFHP%PNFUPEQPvSFEOJDIOBMFXPEPSPXZ MVCXPEPSPXPNFUBOPXZUFTUPEEFDIPXZqVXBBOZ PCFDOJF[Ba[PUZTUBOEBSEoXEJBHOPTUZDFOJFUPMFSBO DKJMBLUP[Z EPVTUOZUFTUPCDJFOJBMBLUP[ QSËCBFMJ NJOBDZKOB PDFOBQ)TUPMDBPSB[CBEBOJFNPMFLVMBS OFQPMJNPSGJ[NVHFOVMBLUB[ZXVLBE[JF$5 8PEPSPXZXPEPSPXPNFUBOPXZ UFTU PEEFDIPXZ KFTU UFTUFN QPvSFEOJN XZLB[VKDZN XZTPL D[VPv¾ JTXPJTUPv¾+FTUUPOJFJOXB[ZKOBQSPDFEVSBQPMFHBKDB OBQPNJBS[FXPEPSV CEyXPEPSVJNFUBOVXQPXJF US[VXZEFDIPXZN8ZNJFOJPOFHB[ZQPXTUBKXFGFL DJF GFSNFOUBDKJ XÂHMPXPEBOËX OQ TLSPCJB CPOOJL QS[F[CBLUFSJFPCFDOFXQS[FXPE[JFQPLBSNPXZN<> (B[Z UF EZGVOEVKD EP OBD[ZÉ LSXJPOPvOZDI [BPQB USVKDZDI vDJBOÂ KFMJUB EPTUBK TJÂ EP LSFOJB PHËM OFHP J U ESPH EPDJFSBK EP QÂDIFS[ZLËX QVDOZDI TLE T XZEBMBOF XSB[ [ QPXJFUS[FN XZEFDIPXZN 8QS[ZQBELVCSBLVMVCPCOJPOFKBLUZXOPvDJMBLUB[Z OJF[IZESPMJ[PXBOB MBLUP[B EPDJFSB EP KFMJUB HSVCFHP HE[JFVMFHBNFUBCPMJ[NPXJQS[F[CBLUFSJFKFMJUPXFQSP EVLVKDF XPEËS J NFUBO <> 6 PTËC [ OJFUPMFSBODK MBLUP[ZPCTFSXVKFTJÂX[SPTU[BXBSUPvDJXPEPSVJMVC NFUBOV X QPXJFUS[V XZEFDIPXZN [B[XZD[BK QP q HPE[PENPNFOUVTQPZDJBXPEOFHPSP[UXPSVMBLUP [Z;BXZOJLQP[ZUZXOZ QS[FNBXJBKDZ[BOJFUPMFSBO DKMBLUP[ZVXBBTJÂX[SPTU[BXBSUPvDJXPEPSVXQP XJFUS[VXZEFDIPXZNPDPOBKNOJFKQQN QBSUTQFS NJMJPO XQPSËXOBOJV[XBSUPvDJBNJXZKvDJPXZNJMVC X[SPTUNFUBOVPDPOBKNOJFKQQNPEXBSUPvDJQPE
TUBXPXZDIMVCQPD[POZX[SPTUXPEPSVJNFUBOVPDP OBKNOJFKQQN<> 8 EJBHOPTUZDF OJFUPMFSBODKJ MBLUP[Z XZLPS[ZTUV KF TJÂ SËXOJF EPVTUOZ UFTU PCDJFOJB MBLUP[ MBD UPTF UPMFSBODF UFTU q -55 QPUPD[OJF OB[ZXBOZ LS[Z X MBLUP[PX 0QBSUZ KFTU PO OB QPNJBSBDI TUÂFÉ HMVLP[ZXFLSXJXPvOJD[LPXFKQPTQPZDJVSP[UXPSV XPEOFHP MBLUP[Z <> 1S[Z QSBXJEPXZN USBXJFOJV UFHPEJTBDIBSZEVPCTFSXVKFTJÂX[SPTUHMJLFNJJPDP OBKNOJFKNHPEXBSUPvDJQPETUBXPXFK OBD[D[P MVCPDPOBKNOJFKPEXBSUPvDJQPETUBXPXFK OBK MFQJFK QP NJO PE TQPZDJB MBLUP[Z #SBL X[SPTUV HMJLFNJJ XFEVH QPXZT[ZDI LSZUFSJËX XTLB[VKF OB OJFUPMFSBODKÂMBLUP[Z5FTUUFODIBSBLUFSZ[VKFTJÂKFE OBL OJTL TXPJTUPvDJ V PTËC DIPSZDI OB DVLS[ZDÂ [QPXPEVCSBLVQSBXJEPXFKSFBLDKJOBQPEXZT[POF TUÂFOJFHMVLP[ZXFLSXJOBTLVUFL[BCVS[POFHPXZ S[VUVJOTVMJOZNPFPOEBXB¾XZOJLGBT[ZXJFOFHB UZXOZ0QËyOJPOZQBTBKFMJUPXZNPFCZ¾OBUPNJBTU QS[ZD[ZO XZOJLËX GBT[ZXJF QP[ZUZXOZDI %PEBU LPX XBE UFTUV KFTU KFHP JOXB[ZKOPv¾ LPOJFD[OPv¾ OBLVDJBPQVT[LBQBMDB %JFUBFMJNJOBDZKOBQPMFHBOBXESPFOJVSFTUSZL DZKOFKEJFUZCF[MBLUP[PXFK6TUQJFOJFPCKBXËXUZQV CËMFJX[EÂDJBCS[VDIB LVSD[FOJB CJFHVOLBXD[BTJF EXËDI UZHPEOJ TUPTPXBOJB QPXZT[FK EJFUZ QS[FNB XJB[BOJFUPMFSBODKMBLUP[Z<> ,PMFKOPQDKEJBHOPTUZD[OKFTUQPNJBSQ)TUPM DB6PTËCOJFUSBXJDZDIMBLUP[ZQ)TUPMDBKFTUPCOJ POF [F X[HMÂEV OB EV JMPv¾ LSËULPBÉDVDIPXZDI LXBTËX UVT[D[PXZDI X LBMF 5FTU UFO DIBSBLUFSZ [VKF TJÂ KFEOBLF CBSE[P OJTL D[VPvDJ J TXPJTUP vDJ/BMFZKFEOBLOBENJFOJ¾ FVOJFNPXMU VLUË SZDIUFTUUFOXZEBXBTJÂT[D[FHËMOJFQS[ZEBUOZ Q) TUPMDBKFTUOJT[FOJVE[JFDJJEPSPTZDI8ZOJLBUP [ GJ[KPMPHJD[OFHP aQS[FBEPXBOJBo EJFUZ OJFNPXMÂDJB MBLUP[1SBXJEPXFXBSUPvDJQ)TUPMDBVOJFNPXMU PSB[E[JFDJJEPSPTZDIXZOPT[PEQPXJFEOJP q J q 0CFDOJFOBKOPXPD[FvOJFKT[NFUPEEJBHOPTUZD[ OKFTUCBEBOJFNPMFLVMBSOFQPMJNPSGJ[NVHFOVMBL UB[Z X VLBE[JF $5 #BEBOJF UP XZLB[VKF OBK XZT[ D[VPv¾ J TXPJTUPv¾ KFEOBL [F X[HMÂEV OB TUPTVOLPXP XZTPLJF LPT[UZ J NB EPTUÂQOPv¾ KFTU S[BELP XZLPOZXBOF /BMFZ QBNJÂUB¾ F TVZ PO XZD[OJF EP EJBHOPTUZLJ QJFSXPUOFK OJFUPMFSBODKJ MBLUP[Z .FUPE CF[QPvSFEOJ XZLPS[ZTUZXBO X EJB HOPTUZDF IJQPMBLUB[KJ KFTU PDFOB BLUZXOPvDJ EJTB DIBSZEB[ X CJPQUBDJF QPCSBOZN [ KFMJUB DJFOLJFHP /JFUPMFSBODKÂ MBLUP[Z QPEFKS[FXB TJÂ XËXD[BT HEZ BLUZXOPv¾ MBLUB[Z X CJPQUBDJF KFTU NOJFKT[B OJ *6HCJBLB BTUPTVOFLBLUZXOPvDJMBLUB[BTB DIBSZEB[B KFTU NOJFKT[Z OJ ;F X[HMÂEV KFEOBL OB EV JOXB[ZKOPv¾ QPXZT[FHP CBEBOJB OJF KFTU POPXZLPOZXBOFSVUZOPXP
Pediatria Polska tom 84, nr 6, listopad–grudzień 2009
565
566
PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS
Podsumowanie
#FKB1FSFJSB" -VJLBSU( &OHMBOE13 #SBEMFZ%( +BOO
/JFUPMFSBODKB MBLUP[Z KFTU D[ÂTUP TQPUZLBOB X DP E[JFOOFKQSBLUZDFMFLBSTLJFK,MVD[PXF[OBD[FOJFEMB KFKSP[QP[OBOJBQPTJBEBEPCS[F[FCSBOZXZXJBE;B TUPTPXBOJFPEQPXJFEOJDICBEBÉEJBHOPTUZD[OZDIQP [XBMBOBQPUXJFSE[FOJFKFKXZTUÂQPXBOJB
0$ #FSUPSFMMF(JXTQ(FOFDVMUVSFDPFWPMVUJPOCFUXFFO DBUUMF NJML QSPUFJO HFOFT BOE IVNBO MBDUBTF HFOFT /BU (FOFU q #VSHFS+ ,JSDIOFS. #SBNBOUJ# )BBL8 5IPNBT.( "CTFODFPGUIFMBDUBTFQFSTJTUFODFBTTPDJBUFEBMMFMFJOFBS MZ /FPMJUIJD &VSPQFBOT 1SPD /BUM "DBE 4DJ 6 4 " q
Piśmiennictwo )BVH" )øTUNBSL"5 )BSTUBE0.#PWJOFNJMLJOIVNBO OVUSJUJPOBSFWJFX -JQJET)FBMUI%JT
)FZNBO .# $PNNJUUFF PO /VUSJUJPO -BDUPTF JOUPMFSBO DFJOJOGBOUT DIJMESFO BOEBEPMFTDFOUT 1FEJBUSJDT q
-VDPDL..PMFDVMBS/VUSJUJPOBOE(FOPNJDTq/VUSJUJPO
(VBSJOP " "MCBOP ' "TILFOB[J 4 (FOESFM % )PFLTUSB
BOE UIF "TDFOU PG )VNBOLJOE 8JMFZ /FX +FSTFZ
+) 4IBNJS3JXTQ&VSPQFBO4PDJFUZGPS1BFEJBUSJD(B
q
TUSPFOUFSPMPHZ )FQBUPMPHZ BOE /VUSJUJPO &VSPQFBO 4P
)VUI1+ %J3JFO[P%# .JMMFS(%.BKPSTDJFOUJGJDBEWBO
DJFUZGPS1BFEJBUSJD*OGFDUJPVT%JTFBTFT&VSPQFBO4PDJFUZ
DFT XJUI EBJSZ GPPET JO OVUSJUJPO BOE IFBMUI + %BJSZ 4DJ
GPS 1BFEJBUSJD (BTUSPFOUFSPMPHZ )FQBUPMPHZ BOE /VUSJ
q
UJPO&VSPQFBO 4PDJFUZ GPS 1BFEJBUSJD *OGFDUJPVT %JTFBTFT
;FEFS." )FTTF#5IFJOJUJBMEPNFTUJDBUJPOPGHPBUT $B QSB IJSDVT JO UIF ;BHSPT NPVOUBJOT ZFBST BHP 4DJFODF q
FWJEFODFCBTFE HVJEFMJOFT GPS UIF NBOBHFNFOU PG BDVUF HBTUSPFOUFSJUJTJODIJMESFOJO&VSPQF+1FEJBUS(BTUSPFO UFSPM/VUS 4q
4BIJ5(FOFUJDTBOEFQJEFNJPMPHZPGBEVMUUZQFIZQPMBDUB TJB 4DBOE+(BTUSPFOUFSPM4VQQM q
7JMMB. .Á OBSE% 4FNFO[B( .BOUFJ/5IFFYQSFTTJPO PGMBDUBTFFO[ZNBUJDBDUJWJUZBOEN3/"JOIVNBOGFUBMKF
,TJZL + %ZEVDI " 5PNBT[FXTLJ - 0DFOB USBXJFOJB J XDIBOJBOJB XÂHMPXPEBOËX
KVOVN&GGFDUPGPSHBODVMUVSFBOEPGUSFBUNFOUXJUIIZ ESPDPSUJTPOF '-FUU q "OUPOPXJD[* $IBOH4, (SBOE3+%FWFMPQNFOUBOEEJ TUSJCVUJPO PG MZTPTPNBM FO[ZNFT BOE EJTBDDIBSJEBTFT JO
,XJFDJFÉ+ 4[BELPXTLJ- 4[PTUBL8 BCLB" ,BSD[FX TLB, ,BTOFS+)JQPMBLUB[KBVE[JFDJT[LPMOZDI[UFSFOV NJBTUB;BCS[B 1FEJBUSJB8TQËD[FTOB(BTUSPFOUFSPMPHJB )FQBUPMPHJBJ ZXJFOJF%[JFDLB q
IVNBOGFUBMJOUFTUJOF(BTUSPFOUFSPMPHZ q 3VTZOZL3" 4UJMM$%-BDUPTFJOUPMFSBODF"N0TUFPQBUI "TTPD 4q .BUUIFXT4# 8BVE+1 3PCFSUT"( $BNQCFMM",4ZTUF
4BIJ5 *TPLPTLJ. +VTTJMB+ -BVOJBMB, 1ZÎ S¼ M¼ ,3F DFTTJWF JOIFSJUBODF PG BEVMUUZQF MBDUPTF NBMBCTPSQUJPO -BODFU q
NJDMBDUPTFJOUPMFSBODFBOFXQFSTQFDUJWFPOBOPMEQSP CMFN 1PTUHSBE.FE+ q -FWJUU.% *OHFMGJOHFS'+)ZESPHFOBOENFUIBOFQSPEVD
&OBUUBI/4 4BIJ5 4BWJMBIUJ& 5FSXJMMJHFS+% 1FMUPOFO- +¼ SWFM¼ **EFOUJGJDBUJPOPGBWBSJBOUBTTPDJBUFEXJUIBEVMU UZQFIZQPMBDUBTJB /BU(FOFU q
UJPOJONBO"OO/:"DBE4DJ q 'SJU[. 4JFWFSU( ,BTQFS)%PTFEFQFOEFODFPGCSFBUI IZESPHFO BOE NFUIBOF JO IFBMUIZ WPMVOUFFST BGUFS JOHF
#VMIÚ FT"$ (PMEBOJ)" 0MJWFJSB'4 .BUUF64 .B[[VDB 3# 4JMWFJSB 53 $PSSFMBUJPO CFUXFFO MBDUPTF BCTPSQUJPO
TUJPOPGBDPNNFSDJBMEJTBDDIBSJEFNJYUVSF 1BMBUJOJU #S+ /VUS q
BOEUIF$5BOE("NVUBUJPOTPGUIFMBD
#KSOFLMFUU " +FOTTFO & 3FMBUJPOTIJQ CFUXFFO IZESPHFO
UBTFQIMPSJ[JOIZESPMBTF -$5 HFOFJOBEVMUUZQFIZQPMBD
BOE NFUIBOF QSPEVDUJPO JO NBO 4DBOE + (BTUSPFOUFSPM
UBTJB #SB[+.FE#JPM3FT q
q %J1BMNB+" /BSWBF[3.1SFEJDUJPOPGMBDUPTFNBMBQTPSQ UJPOJOSFGFSSBMQBUJFOUT %JH%JT4DJ q
Pediatria Polska tom 84, nr 6, listopad–grudzień 2009