- Email: [email protected]
Częściowa monosomia ramienia krótkiego chromosomu 9 u siedmiomiesięcznej dziewczynki – opis przypadku
P R AC A K A Z U I S T YC Z N A
Częściowa monosomia ramienia krótkiego chromosomu 9 u siedmiomiesięcznej dziewczynki – opis przypadku Partial monosomy of the short arm of chromosome 9 – a case report Karolina A. Pesz, Robert Śmigiel, Izabela Makowska, Maria M. Sąsiadek Katedra i Zakład Genetyki Akademii Medycznej we Wrocławiu Kierownik: prof. dr hab. Maria M. Sąsiadek
Liczbowe i strukturalne aberracje chromosomowe stanowią jedną z przyczyn rozwojowych wad wrodzonych i opóźnienia rozwoju psychomotorycznego u dzieci. Poszczególne zespoły związane z zaburzeniami chromosomowymi występują rzadko i mogą stanowić problem diagnostyczny. Autorzy pragną przedstawić przypadek siedmiomiesięcznej dziewczynki, która została skierowana do Poradni Genetycznej z podejrzeniem zespołu Downa, a u której rozpoznano i potwierdzono badaniem cytogenetycznym częściową delecję ramienia krótkiego chromosomu 9. Zmiana ta okazała się niedziedziczna, powstała de novo u dziecka. Omówiono cechy fenotypowe występujące u probantki w odniesieniu do literatury. Występowanie cech dysmorficznych, wad wrodzonych lub niepełnosprawności intelektualnej u dziecka stanowi wskazanie do poradnictwa genetycznego. Słowa kluczowe: aberracja chromosomowa, delecja 9p, wady rozwojowe Numerical and structural chromosome aberrations are one of the causes of congenital abnormalities and mental retardation in children. Particular syndromes occur rarely and may prove to be a diagnostic dilemma. The authors present a case of a seven-month-old girl referred to a Genetic Clinic due to dysmorphic features suggestive of Down’s syndrome, who has been finally diagnosed with monosomy 9p syndrome. The deletion occurred de novo. The phenotypic features of the preposita are discussed in the context of existing literature. Dysmorphic features, congenital abnormalities, and mental retardation are indications for referral to genetic counselling. Key words: chromosomal aberration, 9p deletion, congenital anomalies Pediatr Pol 2007; 82 (9): 727–730 © 2007 by Polskie Towarzystwo Pediatryczne
C
zęstość występowania wrodzonych wad rozwojowych u noworodków żywo urodzonych sięga w Polsce około 3% [1]. Stanowią one problem zarówno diagnostyczny, jak i terapeutyczny; mogą im towarzyszyć zaburzenia rozwoju psychoruchowego, a ponadto są one jedną z przyczyn zgonów noworodków i niemowląt. W około 50–60% przypadków ustalenie etiologii powstawania wad wrodzonych nie jest możliwe. Wśród znanych przyczyn ważną rolę odgrywają uwarunkowania genetyczne, a wśród nich – liczbowe i strukturalne zaburzenia chromosomowe [2]. Na podstawie badań populacyjnych szacuje się, że częstość występowania liczbowych oraz strukturalnych aberracji chromosomowych u noworodków wynosi, około 0,92%, czyli występuje średnio u jednego na 109 urodzonych dzieci [3]. Wyniki te uzyskano stosując standardowe metody barwienia chromosomów, przy rozdzielczości prążków 400–500. W związku z powyższym, z powodu ograniczonej czułości badań cytogenetycznych, faktyczna liczba aberracji u żywo urodzonych dzieci jest z pewnością wyższa. W niniejszej pracy przedstawiono przypadek dziewczynki z zespołem monosomii 9p. Obraz kli-
Autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów
727
niczny choroby występującej u probantki porównano z opisami tego zespołu w piśmiennictwie. W artykule autorzy omawiają również konieczność wykonywania badań cytogenetycznych oraz konsultacji genetycznych u wszystkich dzieci z wadami wrodzonymi. Opis przypadku Probantka, 7-miesięczna dziewczynka, została skierowana do Poradni Genetycznej z powodu cech dysmorficznych mogących sugerować rozpoznanie zespołu Downa. Było to trzecie dziecko niespokrewnionych, młodych rodziców (wiek ojca: 31 lat, wiek matki: 32 lata). Rodzeństwo, 4,5-roczna siostra i 2,5-roczny brat, jest zdrowe i rozwija się prawidłowo. Przebieg ciąży był niepowikłany, poród odbył się o czasie (42 tydzień ciąży), siłami natury. Dziecko oceniono po urodzeniu na 9 punktów w skali Apgar, masa ciała wynosiła 3170 g, a długość 55 cm. Wywiad obejmujący 3 pokolenia, uwzględniający występowanie w rodzinie niepełnosprawności intelektualnej oraz zaburzeń neurologicznych w przypadku obu rodziców był nieobciążony. W dniu wizyty, w badaniu przedmiotowym stwierdzono masę ciała 7600 g
P E D I AT R I A P O L S K A tom 82, nr 9, wrzesień 2007
728
(25–50 centyl) oraz długość ciała 64 cm (poniżej 3 centyla), a także liczne cechy dysmorficzne: trójkątnogłowie, płaską twarz, wypukłe czoło, zwężony wymiar dwuskroniowy, zmarszczki nakątne, skośnie ku górze ustawione szpary powiekowe, płaską nasadę nosa, nos krótki z towarzyszącym przodopochyleniem nozdrzy, wydłużoną rynienkę nosowo-wargową, wysokie podniebienie, nisko osadzone uszy, szeroko rozstawione sutki. Zewnętrzne narządy płciowe były prawidłowe, żeńskie. Zarówno USG przezciemieniowe, jak i USG jamy brzusznej nie wykazało odchyleń od normy. Badanie hormonów tarczycy nie wykazało nieprawidłowości. Podczas kontrolnej wizyty w Poradni Genetycznej w wieku 14 miesięcy oceniono rozwój dziecka: dziewczynka zaczęła samodzielnie siadać około 9 miesiąca, obecnie uczy się stać bez podparcia, nie mówi. Badania cytogenetyczne Wykonane u dziecka badanie cytogenetyczne limfocytów krwi obwodowej metodą GTG według standardowej procedury wykazało nieprawidłowy kariotyp pod postacią utraty fragmentu ramienia krótkiego chromosomu 9: 46,XX,del(9)(p22). Następnie przeprowadzono badanie metodą fluoroscencyjnej hybrydyzacji in situ z sondą specyficzną dla telomeru ramienia krótkiego chromosomu 9, celem wykluczenia translokacji. Stwierdzono pojedynczy sygnał dla badanego telomeru. Z powodu nieprawidłowego kariotypu u dziecka, wykonano badania cytogenetyczne u obojga rodziców wykazując prawidłowe kariotypy.
Omówienie Zespół monosomii 9p (OMIM #158170), którego przyczyną jest utrata części ramienia krótkiego chromosomu 9, został po raz pierwszy opisany przez ALFIEGO i wsp. w 1973 r. [4]. Do najbardziej charakterystycznych cech dysmorficznych w tym zespole należą: trójkątnogłowie, niedorozwój środkowej części twarzy, skośnie ku górze ustawione szpary powiekowe, wydłużona rynienka nosowo-wargowa z towarzyszącym przodopochyleniem nozdrzy oraz krótka, płetwiasta szyja i długie, cienkie palce [5]. Stałą cechą tego zespołu jest również opóźniony rozwój psychoruchowy z występującą w różnym stopniu niepełnosprawnością intelektualną w wieku późniejszym. U przedstawionej przez autorów pacjentki występują klasyczne cechy zespołu monosomii 9p. Jedną ze stałych cech opisywanego zespołu jest trójkątnogłowie należące do grupy zaburzeń polegających na przedwczesnym zarastaniu jednego lub kilku szwów czaszkowych z następowym zniekształceniem czaszki i uciskiem na mózg. W przypadku trójkątnogło-
wia szwem zarastającym przedwcześnie jest szew czołowy, co powoduje zwężenie czaszki w wymiarze dwuskroniowym i uwypuklenie czoła. Trójkątnogłowie izolowane w zależności od nasilenia wady może powodować opóźnienie rozwoju mowy, zaburzenia zachowania pod postacią nadaktywności i/lub deficytu uwagi oraz zaburzenia rozwoju ruchowego. Sugeruje się jednak, że te same cechy w zespole wad wrodzonych spowodowane są raczej zaburzeniami w rozwoju mózgu niż faktycznym uciskiem. Niemniej jednak, w niektórych przypadkach przeprowadzona w odpowiednim czasie interwencja neurochirurgiczna umożliwia lepszy rozwój motoryczny i intelektualny dziecka. Innym zaburzeniem często występującym i opisywanym w zespole monosomii 9p jest nieprawidłowa budowa zewnętrznych narządów płciowych. U prezentowanej przez nas pacjentki nie obserwowano żadnych nieprawidłowości w obrębie narządów płciowych. W literaturze opisano przypadki zupełnego odwrócenia płci fenotypowej oraz mieszanej dysgenezji gonad u osób z delecją 9p i kariotypem zawierającym prawidłowy chromosom Y [6, 7]. Sugeruje się, że region 9p24 zawiera gen lub geny odpowiedzialne za rozwój jąder. Proces ten może przebiegać prawidłowo jedynie w obecności dwóch kopii genu [6]. Inną nieprawidłowością opisywaną u pacjentów z zespołem monosomii 9p jest niedoczynność tarczycy [8]. Dlatego zaleca się u pacjentów z delecją 9p kontrolne badania hormonów tarczycy. Niezrównoważonym aberracjom chromosomowym towarzyszy nieodłącznie opóźnienie rozwoju psychoruchowego, a w wieku późniejszym różnego stopnia niepełnosprawność intelektualna. CHILOSI i wsp. podjęli próbę scharakteryzowania fenotypu behawioralnego u dzieci z monosomią 9p [9]. Autorzy stwierdzili, że dzieci z zespołem monosomii 9p chętnie nawiązują kontakt z otoczeniem, wykazują dobre umiejętności językowe w zakresie mowy spontanicznej, pomimo obniżonych zdolności intelektualnych, globalnego deficytu umiejętności poznawczych, a zwłaszcza percepcji przestrzennej oraz początkowego opóźnienia w rozwoju mowy. Dużą rolę w stymulacji rozwoju dziecka odgrywa odpowiednio dobrana rehabilitacja. Na podstawie przeglądu literatury, HURET i wsp. [5] przedstawili i podsumowali 80 przypadków monosomii 9p. Stwierdzono, że w około połowie przypadków delecja części ramienia krótkiego chromosomu 9 powstaje de novo, a w pozostałej części przypadków towarzyszy jej częściowa trisomia innego chromosomu. Większość tych ostatnich powstaje w wyniku odziedziczenia w sposób niezrównoważony translokacji występującej u jednego z rodziców. Fenotyp w
P R AC A K A Z U I S T YC Z N A Karolina A. Pesz i inni
r
Częściowa monosomia ramienia krótkiego chromosomu 9 u siedmiomiesięcznej dziewczynki
729
Ryc. 1. Fenotyp dziewczynki z zespołem monosomii 9p Fig. 1. Phenotype of a girl with monosomy 9p syndrome
postaci „translokacyjnej” może różnić się od fenotypu występującego w postaci prostej delecji 9p, co zależy od tego, którego chromosomu dotyczy trisomia oraz jej wielkości. W zespole monosomii 9p najczęściej dochodzi do terminalnej utraty części ramienia krótkiego, chociaż opisano również przypadki delecji interstycjalnej [10]. Najczęściej opisywanym, na podstawie klasycznych badań cytogenetycznych, punktem złamania w zespole częściowej delecji ramienia krótkiego chromosomu 9 jest region 9p22. Przy zastosowaniu dodatkowych technik molekularnych wykazano, że nie istnieje jeden swoisty punkt złamania (site-specific breakpoint), ale raczej pewien obszar, w którym złamania występują ze zwiększoną częstotliwością [11]. Ponadto, podjęto próby identyfikacji najmniejszego regionu krytycznego, odpowiedzialnego za wystąpienie głównych cech zespołu delecji 9p [11, 12]. W ostatnim czasie region ten zawężono do obszaru obejmującego 4,7 Mpz [12]. Sugeruje się, że znajdują się tam m.in. geny, których utrata odpowiedzialna jest za wystąpienie takich cech jak trójkątnogłowie (gen CER1) oraz upośledzenia rozwoju intelektualnego (gen Z HHC21).
PIŚMIENNICTWO 1.
Latos-Bieleńska A i Zespół ds. PRWWR: Polski Rejestr Wrodzo-
2.
McLean SD. Congenital Anomalies. W: Avery GB, Fletcher
nych Wad Rozwojowych. OWN, Poznań 1998. MA, MacDonald MG, red. Neonatology. Pathophysiology and managment of the newborn. wyd. V, Lippincott Williams & Wilkins 2001; 839–858. 3.
Jacobs PA, Browne C, Gregson N, i wsp.. Estimates of the frequency of chromosome abnormalities detected in unselected newborns using moderate levels of banding. J Med Genet 1992; 29: 103–108.
4.
Alfi O, Donnell GN, Crandall BF, i wsp. Deletion of the short arm of chromosome no. 9 (46,9p-): a new deletion syndrome. Ann Genet 1973; 16: 17–22.
5.
Huret JL, Leonard C, Forestier B, i wsp. Eleven new cases of del(9p) and features from 80 cases. J Med Genet 1988; 25: 741–749.
6.
McDonald MT, Flejter W, Sheldon S, Putzi i wsp. XY sex reversal and gonadal dysgenesis due to 9p24 monosomy. Am J Med Genet 1997; 73: 321–326.
7.
Vialard F, Ottolenghi C, Gonzales M, i wsp. Deletion of 9p associated with gonadal dysfunction in 46,XY but not in 46,XX human fetuses. J Med Genet 2002; 39: 514–518.
8.
Bittel L, Dorant B, Wierzba J, i wsp. Hipertyreotropinemia
Wnioski
u niemowlęcia z zespołem krótkiego ramienia chromosomu
Zaburzenia liczbowe i strukturalne chromosomów stanowią jedną z przyczyn występowania wad wrodzonych oraz opóźnienia rozwoju psychomotorycznego u dzieci. Ustalenie rozpoznania u dziecka z nieprawidłowością w obrębie chromosomów jest korzystne nie tylko z punktu widzenia poradnictwa genetycznego i dalszych planów prokreacyjnych rodziców, ale także, a może przede wszystkim, z punktu widzenia dalszego postępowania diagnostycznego, terapeutycznego i rehabilitacyjnego wobec pacjenta.
9–opis przypadku. Endokrynologia Polska 2002; 53: 395–399. 9.
Chilosi A, Battaglia A, Brizzolara D, i wsp. Del (9p) syndrome: proposed behavior phenotype. 2001; 100: 138–144.
10. Eshel G, Lahat E, Reish O, i wsp. Neurodvelopmental and behavioral abnormalities associated with deletion of chromosome 9p. J Child Neurol 2002; 17: 50–51. 11. Christ LA, Crowe CA, Micale MA, i wsp. Chromosome breakage hotspots and delineation of the critical region for 9p-deletion syndrome. Am J Hum Genet 1999; 65: 1387–1395.
P E D I AT R I A P O L S K A tom 82, nr 9, wrzesień 2007
730
12. Kawara H, Yamamoto T, Harada N i wsp. Narrowing candida-
Adres do korespondencji:
te region for monosomy 9p syndrome to a 4.7-Mb segement at
lek. Karolina Pesz
9p22.2-p23. Am J Med Genet 2006; 140A: 373–377.
Katedra Genetyki AM we Wrocławiu ul. Marcinkowskiego 1 50-368 Wrocław tel.: (071) 784 12 34, fax.: (071) 784 00 63 e-mail: [email protected] Pracę nadesłano 8.03.2007 r.
Częściowa monosomia ramienia krótkiego chromosomu 9 u siedmiomiesięcznej dziewczynki – opis przypadku Partial monosomy of the short arm of chromosome 9 – a case report Karolina A. Pesz, Robert Śmigiel, Izabela Makowska, Maria M. Sąsiadek Katedra i Zakład Genetyki Akademii Medycznej we Wrocławiu Kierownik: prof. dr hab. Maria M. Sąsiadek
Liczbowe i strukturalne aberracje chromosomowe stanowią jedną z przyczyn rozwojowych wad wrodzonych i opóźnienia rozwoju psychomotorycznego u dzieci. Poszczególne zespoły związane z zaburzeniami chromosomowymi występują rzadko i mogą stanowić problem diagnostyczny. Autorzy pragną przedstawić przypadek siedmiomiesięcznej dziewczynki, która została skierowana do Poradni Genetycznej z podejrzeniem zespołu Downa, a u której rozpoznano i potwierdzono badaniem cytogenetycznym częściową delecję ramienia krótkiego chromosomu 9. Zmiana ta okazała się niedziedziczna, powstała de novo u dziecka. Omówiono cechy fenotypowe występujące u probantki w odniesieniu do literatury. Występowanie cech dysmorficznych, wad wrodzonych lub niepełnosprawności intelektualnej u dziecka stanowi wskazanie do poradnictwa genetycznego. Słowa kluczowe: aberracja chromosomowa, delecja 9p, wady rozwojowe Numerical and structural chromosome aberrations are one of the causes of congenital abnormalities and mental retardation in children. Particular syndromes occur rarely and may prove to be a diagnostic dilemma. The authors present a case of a seven-month-old girl referred to a Genetic Clinic due to dysmorphic features suggestive of Down’s syndrome, who has been finally diagnosed with monosomy 9p syndrome. The deletion occurred de novo. The phenotypic features of the preposita are discussed in the context of existing literature. Dysmorphic features, congenital abnormalities, and mental retardation are indications for referral to genetic counselling. Key words: chromosomal aberration, 9p deletion, congenital anomalies Pediatr Pol 2007; 82 (9): 727–730 © 2007 by Polskie Towarzystwo Pediatryczne
C
zęstość występowania wrodzonych wad rozwojowych u noworodków żywo urodzonych sięga w Polsce około 3% [1]. Stanowią one problem zarówno diagnostyczny, jak i terapeutyczny; mogą im towarzyszyć zaburzenia rozwoju psychoruchowego, a ponadto są one jedną z przyczyn zgonów noworodków i niemowląt. W około 50–60% przypadków ustalenie etiologii powstawania wad wrodzonych nie jest możliwe. Wśród znanych przyczyn ważną rolę odgrywają uwarunkowania genetyczne, a wśród nich – liczbowe i strukturalne zaburzenia chromosomowe [2]. Na podstawie badań populacyjnych szacuje się, że częstość występowania liczbowych oraz strukturalnych aberracji chromosomowych u noworodków wynosi, około 0,92%, czyli występuje średnio u jednego na 109 urodzonych dzieci [3]. Wyniki te uzyskano stosując standardowe metody barwienia chromosomów, przy rozdzielczości prążków 400–500. W związku z powyższym, z powodu ograniczonej czułości badań cytogenetycznych, faktyczna liczba aberracji u żywo urodzonych dzieci jest z pewnością wyższa. W niniejszej pracy przedstawiono przypadek dziewczynki z zespołem monosomii 9p. Obraz kli-
Autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów
727
niczny choroby występującej u probantki porównano z opisami tego zespołu w piśmiennictwie. W artykule autorzy omawiają również konieczność wykonywania badań cytogenetycznych oraz konsultacji genetycznych u wszystkich dzieci z wadami wrodzonymi. Opis przypadku Probantka, 7-miesięczna dziewczynka, została skierowana do Poradni Genetycznej z powodu cech dysmorficznych mogących sugerować rozpoznanie zespołu Downa. Było to trzecie dziecko niespokrewnionych, młodych rodziców (wiek ojca: 31 lat, wiek matki: 32 lata). Rodzeństwo, 4,5-roczna siostra i 2,5-roczny brat, jest zdrowe i rozwija się prawidłowo. Przebieg ciąży był niepowikłany, poród odbył się o czasie (42 tydzień ciąży), siłami natury. Dziecko oceniono po urodzeniu na 9 punktów w skali Apgar, masa ciała wynosiła 3170 g, a długość 55 cm. Wywiad obejmujący 3 pokolenia, uwzględniający występowanie w rodzinie niepełnosprawności intelektualnej oraz zaburzeń neurologicznych w przypadku obu rodziców był nieobciążony. W dniu wizyty, w badaniu przedmiotowym stwierdzono masę ciała 7600 g
P E D I AT R I A P O L S K A tom 82, nr 9, wrzesień 2007
728
(25–50 centyl) oraz długość ciała 64 cm (poniżej 3 centyla), a także liczne cechy dysmorficzne: trójkątnogłowie, płaską twarz, wypukłe czoło, zwężony wymiar dwuskroniowy, zmarszczki nakątne, skośnie ku górze ustawione szpary powiekowe, płaską nasadę nosa, nos krótki z towarzyszącym przodopochyleniem nozdrzy, wydłużoną rynienkę nosowo-wargową, wysokie podniebienie, nisko osadzone uszy, szeroko rozstawione sutki. Zewnętrzne narządy płciowe były prawidłowe, żeńskie. Zarówno USG przezciemieniowe, jak i USG jamy brzusznej nie wykazało odchyleń od normy. Badanie hormonów tarczycy nie wykazało nieprawidłowości. Podczas kontrolnej wizyty w Poradni Genetycznej w wieku 14 miesięcy oceniono rozwój dziecka: dziewczynka zaczęła samodzielnie siadać około 9 miesiąca, obecnie uczy się stać bez podparcia, nie mówi. Badania cytogenetyczne Wykonane u dziecka badanie cytogenetyczne limfocytów krwi obwodowej metodą GTG według standardowej procedury wykazało nieprawidłowy kariotyp pod postacią utraty fragmentu ramienia krótkiego chromosomu 9: 46,XX,del(9)(p22). Następnie przeprowadzono badanie metodą fluoroscencyjnej hybrydyzacji in situ z sondą specyficzną dla telomeru ramienia krótkiego chromosomu 9, celem wykluczenia translokacji. Stwierdzono pojedynczy sygnał dla badanego telomeru. Z powodu nieprawidłowego kariotypu u dziecka, wykonano badania cytogenetyczne u obojga rodziców wykazując prawidłowe kariotypy.
Omówienie Zespół monosomii 9p (OMIM #158170), którego przyczyną jest utrata części ramienia krótkiego chromosomu 9, został po raz pierwszy opisany przez ALFIEGO i wsp. w 1973 r. [4]. Do najbardziej charakterystycznych cech dysmorficznych w tym zespole należą: trójkątnogłowie, niedorozwój środkowej części twarzy, skośnie ku górze ustawione szpary powiekowe, wydłużona rynienka nosowo-wargowa z towarzyszącym przodopochyleniem nozdrzy oraz krótka, płetwiasta szyja i długie, cienkie palce [5]. Stałą cechą tego zespołu jest również opóźniony rozwój psychoruchowy z występującą w różnym stopniu niepełnosprawnością intelektualną w wieku późniejszym. U przedstawionej przez autorów pacjentki występują klasyczne cechy zespołu monosomii 9p. Jedną ze stałych cech opisywanego zespołu jest trójkątnogłowie należące do grupy zaburzeń polegających na przedwczesnym zarastaniu jednego lub kilku szwów czaszkowych z następowym zniekształceniem czaszki i uciskiem na mózg. W przypadku trójkątnogło-
wia szwem zarastającym przedwcześnie jest szew czołowy, co powoduje zwężenie czaszki w wymiarze dwuskroniowym i uwypuklenie czoła. Trójkątnogłowie izolowane w zależności od nasilenia wady może powodować opóźnienie rozwoju mowy, zaburzenia zachowania pod postacią nadaktywności i/lub deficytu uwagi oraz zaburzenia rozwoju ruchowego. Sugeruje się jednak, że te same cechy w zespole wad wrodzonych spowodowane są raczej zaburzeniami w rozwoju mózgu niż faktycznym uciskiem. Niemniej jednak, w niektórych przypadkach przeprowadzona w odpowiednim czasie interwencja neurochirurgiczna umożliwia lepszy rozwój motoryczny i intelektualny dziecka. Innym zaburzeniem często występującym i opisywanym w zespole monosomii 9p jest nieprawidłowa budowa zewnętrznych narządów płciowych. U prezentowanej przez nas pacjentki nie obserwowano żadnych nieprawidłowości w obrębie narządów płciowych. W literaturze opisano przypadki zupełnego odwrócenia płci fenotypowej oraz mieszanej dysgenezji gonad u osób z delecją 9p i kariotypem zawierającym prawidłowy chromosom Y [6, 7]. Sugeruje się, że region 9p24 zawiera gen lub geny odpowiedzialne za rozwój jąder. Proces ten może przebiegać prawidłowo jedynie w obecności dwóch kopii genu [6]. Inną nieprawidłowością opisywaną u pacjentów z zespołem monosomii 9p jest niedoczynność tarczycy [8]. Dlatego zaleca się u pacjentów z delecją 9p kontrolne badania hormonów tarczycy. Niezrównoważonym aberracjom chromosomowym towarzyszy nieodłącznie opóźnienie rozwoju psychoruchowego, a w wieku późniejszym różnego stopnia niepełnosprawność intelektualna. CHILOSI i wsp. podjęli próbę scharakteryzowania fenotypu behawioralnego u dzieci z monosomią 9p [9]. Autorzy stwierdzili, że dzieci z zespołem monosomii 9p chętnie nawiązują kontakt z otoczeniem, wykazują dobre umiejętności językowe w zakresie mowy spontanicznej, pomimo obniżonych zdolności intelektualnych, globalnego deficytu umiejętności poznawczych, a zwłaszcza percepcji przestrzennej oraz początkowego opóźnienia w rozwoju mowy. Dużą rolę w stymulacji rozwoju dziecka odgrywa odpowiednio dobrana rehabilitacja. Na podstawie przeglądu literatury, HURET i wsp. [5] przedstawili i podsumowali 80 przypadków monosomii 9p. Stwierdzono, że w około połowie przypadków delecja części ramienia krótkiego chromosomu 9 powstaje de novo, a w pozostałej części przypadków towarzyszy jej częściowa trisomia innego chromosomu. Większość tych ostatnich powstaje w wyniku odziedziczenia w sposób niezrównoważony translokacji występującej u jednego z rodziców. Fenotyp w
P R AC A K A Z U I S T YC Z N A Karolina A. Pesz i inni
r
Częściowa monosomia ramienia krótkiego chromosomu 9 u siedmiomiesięcznej dziewczynki
729
Ryc. 1. Fenotyp dziewczynki z zespołem monosomii 9p Fig. 1. Phenotype of a girl with monosomy 9p syndrome
postaci „translokacyjnej” może różnić się od fenotypu występującego w postaci prostej delecji 9p, co zależy od tego, którego chromosomu dotyczy trisomia oraz jej wielkości. W zespole monosomii 9p najczęściej dochodzi do terminalnej utraty części ramienia krótkiego, chociaż opisano również przypadki delecji interstycjalnej [10]. Najczęściej opisywanym, na podstawie klasycznych badań cytogenetycznych, punktem złamania w zespole częściowej delecji ramienia krótkiego chromosomu 9 jest region 9p22. Przy zastosowaniu dodatkowych technik molekularnych wykazano, że nie istnieje jeden swoisty punkt złamania (site-specific breakpoint), ale raczej pewien obszar, w którym złamania występują ze zwiększoną częstotliwością [11]. Ponadto, podjęto próby identyfikacji najmniejszego regionu krytycznego, odpowiedzialnego za wystąpienie głównych cech zespołu delecji 9p [11, 12]. W ostatnim czasie region ten zawężono do obszaru obejmującego 4,7 Mpz [12]. Sugeruje się, że znajdują się tam m.in. geny, których utrata odpowiedzialna jest za wystąpienie takich cech jak trójkątnogłowie (gen CER1) oraz upośledzenia rozwoju intelektualnego (gen Z HHC21).
PIŚMIENNICTWO 1.
Latos-Bieleńska A i Zespół ds. PRWWR: Polski Rejestr Wrodzo-
2.
McLean SD. Congenital Anomalies. W: Avery GB, Fletcher
nych Wad Rozwojowych. OWN, Poznań 1998. MA, MacDonald MG, red. Neonatology. Pathophysiology and managment of the newborn. wyd. V, Lippincott Williams & Wilkins 2001; 839–858. 3.
Jacobs PA, Browne C, Gregson N, i wsp.. Estimates of the frequency of chromosome abnormalities detected in unselected newborns using moderate levels of banding. J Med Genet 1992; 29: 103–108.
4.
Alfi O, Donnell GN, Crandall BF, i wsp. Deletion of the short arm of chromosome no. 9 (46,9p-): a new deletion syndrome. Ann Genet 1973; 16: 17–22.
5.
Huret JL, Leonard C, Forestier B, i wsp. Eleven new cases of del(9p) and features from 80 cases. J Med Genet 1988; 25: 741–749.
6.
McDonald MT, Flejter W, Sheldon S, Putzi i wsp. XY sex reversal and gonadal dysgenesis due to 9p24 monosomy. Am J Med Genet 1997; 73: 321–326.
7.
Vialard F, Ottolenghi C, Gonzales M, i wsp. Deletion of 9p associated with gonadal dysfunction in 46,XY but not in 46,XX human fetuses. J Med Genet 2002; 39: 514–518.
8.
Bittel L, Dorant B, Wierzba J, i wsp. Hipertyreotropinemia
Wnioski
u niemowlęcia z zespołem krótkiego ramienia chromosomu
Zaburzenia liczbowe i strukturalne chromosomów stanowią jedną z przyczyn występowania wad wrodzonych oraz opóźnienia rozwoju psychomotorycznego u dzieci. Ustalenie rozpoznania u dziecka z nieprawidłowością w obrębie chromosomów jest korzystne nie tylko z punktu widzenia poradnictwa genetycznego i dalszych planów prokreacyjnych rodziców, ale także, a może przede wszystkim, z punktu widzenia dalszego postępowania diagnostycznego, terapeutycznego i rehabilitacyjnego wobec pacjenta.
9–opis przypadku. Endokrynologia Polska 2002; 53: 395–399. 9.
Chilosi A, Battaglia A, Brizzolara D, i wsp. Del (9p) syndrome: proposed behavior phenotype. 2001; 100: 138–144.
10. Eshel G, Lahat E, Reish O, i wsp. Neurodvelopmental and behavioral abnormalities associated with deletion of chromosome 9p. J Child Neurol 2002; 17: 50–51. 11. Christ LA, Crowe CA, Micale MA, i wsp. Chromosome breakage hotspots and delineation of the critical region for 9p-deletion syndrome. Am J Hum Genet 1999; 65: 1387–1395.
P E D I AT R I A P O L S K A tom 82, nr 9, wrzesień 2007
730
12. Kawara H, Yamamoto T, Harada N i wsp. Narrowing candida-
Adres do korespondencji:
te region for monosomy 9p syndrome to a 4.7-Mb segement at
lek. Karolina Pesz
9p22.2-p23. Am J Med Genet 2006; 140A: 373–377.
Katedra Genetyki AM we Wrocławiu ul. Marcinkowskiego 1 50-368 Wrocław tel.: (071) 784 12 34, fax.: (071) 784 00 63 e-mail: [email protected] Pracę nadesłano 8.03.2007 r.