- Email: [email protected]
Guz Abrikossoffa (granular cell carcinoma) – opis przypadku i przegląd piśmiennictwa
polski przeglĄd otorynolaryngologiczny 3 (2014) 165–168
Dostępne online www.sciencedirect.com
ScienceDirect journal homepage: www.elsevier.com/locate/ppotor
Kazuistyka/Case report
Guz Abrikossoffa (granular cell carcinoma) – opis przypadku i przegląd piśmiennictwa Abrikossoff tumor (granular cel carcinoma) – case report and literature review Monika Maciejewska, Antoni Bruzgielewicz, Ewa Osuch-Wójcikiewicz, Kazimierz Niemczyk * Katedra i Klinika Otolaryngologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Kazimierz Niemczyk, Warszawa, Polska
informacje o artykule
abstract
Historia artykułu:
The authors describe a case of a 29-year-old man with rare granular cell tumor of the
Otrzymano: 07.07.2014
larynx. Surgical treatment was performed. The article includes etiology, diagnostic prob-
Zaakceptowano: 22.07.2014
lems and treatment methods.
Dostępne online: 01.08.2014
© 2014 Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.
Słowa kluczowe: guz Abrikossoffa guz ziarnistokomórkowy guz krtani Keywords: Abrikossoff tumor Granular cell tumor Tumor of the larynx
Wstęp Guz Abrikossoffa (granular cell myoblastoma, granular cell tumor, granular cell schwannoma, Abrikosoff tumor), nazywany inaczej guzem ziarnistokomórkowym lub mioblastomą, jest
rzadko występującym (około 0,019–0,03% wszystkich nowotworów), łagodnym nowotworem pochodzenia najprawdopodobniej neurektodermalnego. Po raz pierwszy został opisany w 1926 r. przez Abrikossoffa, rosyjskiego lekarza patologa [1, 2]. Makroskopowo guz stanowi dobrze odgraniczoną beztorebkową zmianę. W badaniu mikroskopowym
* Adres do korespondencji: Katedra i Klinika Otolaryngologii WUM, ul. Banacha 1a, 02-097 Warszawa, Polska. Tel.: +48 22 599 25 21; fax: +48 22 599 25 23. Adres email: [email protected] (K. Niemczyk). http://dx.doi.org/10.1016/j.ppotor.2014.07.008 2084-5308/© 2014 Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.
166
polski przeglĄd otorynolaryngologiczny 3 (2014) 165–168
można stwierdzić, że komórki tworzące miąższ nowotworu najprawdopodobniej są komórkami Schwanna lub bardzo zbliżonymi fenotypowo. W doniesieniach opisywane jest różne umiejscowienie zmian. Około 50% przypadków stwierdza się w rejonie głowy i szyi [2–8]. Okolice górnych dróg oddechowych, a w szczególności jama ustna, należą do najczęściej spotykanych lokalizacji guza [3]. Najczęstsze umiejscowienie stanowi język [2, 4, 5, 7, 9]. Drugie miejsce zajmuje krtań (3–10% wszystkich guzów ziarnistokomórkowych) [4]. Inne lokalizacje to: ośrodkowy układ nerwowy i nerwy czaszkowe, skóra i tkanka podskórna, ucho środkowe i zewnętrzne, ślinianka przyuszna, gardło (przypadki zlokalizowane w rejonie gardła dolnego opisywane są jako bardzo rzadkie), podniebienie miękkie, dno jamy ustnej [4]. W każdym stwierdzonym przypadku guza Abrikossoffa jako punkt wyjścia nowotworu należy brać pod uwagę osłonki najbliżej przebiegających nerwów. W opisanych dotychczas w literaturze światowej trzech przypadkach guzów ślinianki przyusznej jako pierwotne miejsce rozwoju zmiany przyjmuje się osłonki gałązek nerwu twarzowego [9]. Pozostałe lokalizacje występują jeszcze rzadziej, jednak należy pamiętać o możliwości ujawnienia tego typu nowotworów w diagnostyce różnicowej guzów głowy i szyi. W literaturze zostały opisane dwa przypadki guza wywodzącego się z przegrody nosa. Znany jest tylko jeden przypadek omawianego rodzaju nowotworu, którego początkiem rozwoju była błona śluzowa zatoki szczękowej, a guz penetrował w głąb zatoki [7].
Opis przypadku 29-letni pacjent został przyjęty do Kliniki Otolaryngologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, celem operacyjnego leczenia guza okolicy lewej nalewki. Guz wykryto przypadkowo podczas hospitalizacji pacjenta w Mazowieckim Centrum Leczenia Chorób Płuc i Gruźlicy w Otwocku. Pacjent był przyjęty z powodu wypadku komunikacyjnego, w wyniku którego rozwinęła się odma opłucnowa. W trakcie fiberoskopowej bronchoskopii w obrębie krtani uwidoczniono twardy, dobrze otorebkowany, biały, kulisty guz wielkości ziarna pieprzu. Zmianę określono jako polip w okolicy nalewki po stronie lewej. Fałdy głosowe były prawidłowej ruchomości. Pacjent został skierowany do dalszej diagnostyki otolaryngologicznej do Katedry i Kliniki Otolaryngologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Przed wypadkiem pacjent nie podawał w wywiadzie dolegliwości ze strony krtani oraz gardła. Nie zgłaszał również duszności oraz problemów z przełykaniem. Pacjent poinformował o wieloletnim nikotynizmie. Chorego poddano operacji mikrochirurgicznej w znieczuleniu ogólnym, podczas której stwierdzono obecność zmiany guzowatej o średnicy ok. 1 cm. W badaniu doraźnym wysunięto podejrzenie guza ziarnistokomórkowego. Zmiana została usunięta za pomocą wiązki lasera z marginesem zdrowych tkanek. Nie wystąpiły powikłania pooperacyjne. W drugiej dobie po zabiegu chorego wypisano do domu w dobrym stanie ogólnym i miejscowym. W badaniu histopatologicznym potwierdzono obecność fragmentu błony śluzowej z utkaniem guza Abrikossoffa. Barwienie na białko S-100 było dodatnie (Ryc. 1–3).
Ryc. 1 – Owalne i różnokształtne komórki nowotworowe z drobnoziarnistą, eozynochłonną cytoplazmą i hiperchromatycznymi jądrami komórkowymi (barwienie H + E – hematoksylina i eozyna) Fig. 1 – Oval and various shaped tumor cells with fine, eosinophilic cytoplasm and nuclei hiperchromatycznymi cell (H & E staining – hematoxylin and eosin)
Omówienie Guzy ziarnistokomórkowe krtani są rzadkie i występują między trzecią i szóstą dekadą życia [3–5, 7, 8]. Dwa razy częściej diagnozowane są u kobiet niż u mężczyzn [2, 8, 9]. Częste umiejscowienie w tym obszarze to 1/3 tylna fałdów głosowych [3, 4, 8]. Częste objawy u osób z guzem w tej lokalizacji to chrypka, dysfagia i uczucie ciała obcego w gardle [5]. Ryzyko rozwoju kolejnego guza w innej lokali-
Ryc. 2 – Widoczne ziarna glikogenu (barwienie PAS – Periodic acid-Schiff) Fig. 2 – Visible grain glycogen (PAS staining – Periodic acidSchiff)
polski przeglĄd otorynolaryngologiczny 3 (2014) 165–168
Ryc. 3 – Dodatni odczyn cytoplazmatyczny na białko S100 w komórkach utkania nowotworowego Fig. 3 – A positive cytoplasmic staining for S100 protein in the cells of the neoplasm
zacji u tego samego pacjenta wynosi 4–10% [3, 4]. Szacuje się, że zmiany o mnogim umiejscowieniu występują u 2– 16% pacjentów [9]. Rozróżniamy 2 typy guza ziarnistokomórkowego: zmiany wrodzone i zmiany pojawiające się u osób dorosłych [4]. Zmiany wrodzone lub inaczej guzy dziąseł dotyczą przedniego wyrostka zębodołowego u noworodków. Wzrost obserwuje się najczęściej po porodzie. Leczenie jest chirurgiczne. Nie zanotowano nawrotów ani zezłośliwienia, nawet jeżeli wycięcie nie było całkowite. U dorosłych zmiany są najczęściej bezobjawowe, jednakże u pacjentów może wystąpić chrypka, kaszel, osłabienie głosu, ból przy przełykaniu, ból ucha, świst krtaniowy i krwioplucie [3, 4]. Według niektórych autorów nie ma szczególnych predyspozycji do występowania guza ziarnistokomórkowego w odniesieniu do płci. Nowotwór ten częściej obserwuje się wśród Afroamerykanów [4, 8]. Rozpoznanie różnicowe powinno obejmować ziarniniaki, nerwiaki osłonkowe, przyzwojaki, amyloidozę, rakowiaki, naczyniaki, chrzęstniaki i chrzęstniakomięsaki oraz nowotwory płaskonabłonkowe [3]. W tomografii komputerowej guz Abrikossoffa jest widoczny w postaci litego, jednolicie wzmacniającego się guza, co często sugeruje raka płaskonabłonkowego. W obrazie rezonansu magnetycznego (MRI) guz widoczny jest jako zmiana hipointensywna w sekwencji T1 zależnej z homogennym wzmocnieniem po podaniu kontrastu. Histologicznie utkanie guza składa się z dużych poligonalnych komórek ułożonych w warstwy i włókna ze słabo zaznaczonymi granicami, co może przypominać naciekanie tkanek miękkich [3, 4]. Hiperplazja pseudonabłonkowa w przypadku guzów ziarnistokomórkowych występuje w około 10% przypadków i może sugerować raka płaskonabłonkowego [4, 5]. Według innych autorów dotyczy nawet 50–65% przypadków opisanych w wynikach biopsji komórek guza [8]. Diagnoza może często być stawiana na podstawie barwienia hematoksykliną-eozyną [2, 7]. Komórki te zawierają dużą ilość eozynofilowej cytoplazmy, PAS
167
(barwienie kwasem nadjodowym i fuksyną) dodatniej i dodatniej w przypadku barwienia czernią Sudan B, wypełnionej ziarnami z obecnymi lizosomami [3, 7]. Pierwotne koncepcje miejsca rozwoju omawianego nowotworu dotyczyły mięśni szkieletowych lub ich prekursorów [3]. Barwienie na białko S-100, niespecyficzną enolazę i Leu-7 wykazało, że tkanka ta bliższa jest prymitywnej tkance neuroektodermalnej lub komórkom Schwanna [3, 4, 10]. Komórki guza ziarnistokomórkowego wykazują też dodatnie barwienia w kierunku wimentyny oraz antygenu CD68(KP-1) [3, 4]. Negatywne wyniki uzyskiwano w przypadku barwień preparatów w kierunku keratyny, desminy, mioglobiny i aktyny mięśniowo specyficznej [8, 10]. W piśmiennictwie istnieją prace, w których opisano wyniki potwierdzające uzyskanie pozytywnego barwienia na C-terminalną hydrolazę ubikwityny. Jest to nowe białko obecne w dużej koncentracji w tkance mózgowej oraz w komórkach neuronów. Przytoczone badania skłaniają do potwierdzenia hipotezy neurogennego podłoża rozwoju guza Abrikossoffa [5, 8]. Łagodny charakter guza potwierdzić można, badając okresową reaktywność białka Ki-67 (MIB-1), markera komórkowej proliferacji oraz białka Bcl2 zapobiegającego apoptozie [8, 10, 11]. Wysoka ekspresja p53, białka będącego czynnikiem transkrypcyjnym o właściwościach supresora nowotworowego, nadal nie została wyjaśniona – prawdopodobnie nie jest związana z zachowaniem komórek guza [8, 10]. Guzy złośliwe wydają się być podobne w budowie morfologicznej do zmian łagodnych, chociaż można obserwować w tym przypadku większy pleomorfizm i aktywność mitotyczną komórek nowotworowych [3–5, 12]. Szacunkowo dotyczą one 1–3% pacjentów z rozpoznanym guzem Abrikossoffa [9]. Zmiany złośliwe są większe niż 4 cm i często penetrują głębiej niż zmiany o charakterze łagodnym, zajmując w większym stopniu tkanki miękkie i nerwy obwodowe [3–5]. Przerzuty umiejscawiają się najczęściej w węzłach chłonnych szyjnych i płuc [3]. Obserwowano przypadki, gdzie zmiana histologicznie łagodna klinicznie przypominała zmianę złośliwą [3]. Histologicznie złośliwą zmianę opisuje się, gdy spełnia 3 z 6 następujących kryteriów: większy stosunek jądra do cytoplazmy, pleomorfizm komórek, zwiększona aktywność mitotyczna, pęcherzykowe jądro z dużymi jąderkami czy też obecność martwicy [3]. W przypadku zmian złośliwych zgon może wystąpić w ciągu 2 lat od rozpoznania, a większość pacjentów nie przeżywa 5 lat od diagnozy [1]. Leczeniem z wyboru jest leczenie chirurgiczne [3, 4]. Zmiana jest oporna na radioterapię [9]. Mimo całkowitej resekcji guza nawroty zdarzają się z częstością 8–21% przypadków. Uważa się, że niektóre z tych zmian mogą być w rzeczywistości nowym ogniskiem [3]. Mniejsze guzy krtani mogą zostać usunięte przy użyciu narzędzi mikrochorurgicznych lub lasera CO2. Większe zmiany oraz zmiany o innej lokalizacji mogą wymagać rozleglejszych zabiegów [3, 8]. W każdym przypadku należy rozważyć korzyści z leczenia zabiegowego w stosunku do możliwości pogorszenia jakości życia po zabiegu. Subtotalna resekcja w przypadku krtani jest preferowana, jeżeli daje gwarancję zarówno odpowiedniego wytwarzania głosu, jak i wydolności dróg oddechowych [3, 4]. W każdym przypadku wymagana jest długoterminowa obserwacja pacjenta z uwzględnieniem badania przedmiotowego i okresowych badań obrazowych – MRI [1, 8].
168
polski przeglĄd otorynolaryngologiczny 3 (2014) 165–168
Podsumowanie Guz Abrikossoffa jest zmianą o charakterze łagodnym wywodzącą się prawdopodobnie z osłonek nerwów i występującą w różnej lokalizacji – najczęściej w regionie głowy i szyi. Rozpoznawany jest częściej u kobiet i wśród Afroamerykanów. Szczyt zapadalności przypada na okres 30.–60. roku życia. Rozpoznanie ustalane jest na podstawie wyniku badania histopatologicznego z badaniem immunohistochemicznym w kierunku białka S-100. W leczeniu metodą z wyboru jest chirurgiczna resekcja guza. Ze względu na ryzyko wznowy należy pamiętać o stałym monitorowaniu pacjenta po leczeniu.
Wkład autorów/Authors' contributions Według kolejności.
Konflikt interesu/Conflict of interest Nie występuje.
Finansowanie/Financial support Nie występuje.
Etyka/Ethics Treści przedstawione w artykule są zgodne z zasadami Deklaracji Helsińskiej, dyrektywami EU oraz ujednoliconymi wymaganiami dla czasopism biomedycznych.
pi smiennictwo/references
[1] Sataloff R, Ressuc J, Portell M, Harris R, Ossoff R, Merati A, et al. Granular Cell Tumors of the Laryn. Journal of Voice 2000;14:119–134. [2] Sposto M, Navarro C, de Andrade C. Granular cell tumor (Abrikossoff's tumor): Case series. Oral Oncology Extra 2006;42:194–197. [3] White J, Glade R, Rossi Ch, Bielamowicz S. Granular Cell Tumors of the Larynx. Journal of Voice 2007;4:516–517. [4] Farmer W, Scher R. Granular cell tumor of the larynx presenting with airway obstruction. Otolaryngology – Head and Neck Surgery 1998;118:874–876. [5] Hung K, Chu Y, Lin Y. Granular cell tumor of the hypopharynx. Otolaryngology – Head and Neck Surgery 2008;138:533–534. [6] Luaces Rey R, Crespo Escudero JL, Sironvalle S, LopezCedrun JL. Abrikossoff's tumour: three case reports. Journal of Cranio-Maxillofacial Surgery 2006;34:202. [7] Yang Ch, Chin Sz. Granular cell tumor of the left maxillary paranasal sinus in a 24-year-old man. Tzu Chi Medical Journal 2012;24:16–18. [8] Arevalo C, Maly B, Eliashar R, Gross M. Laryngeal Granular Cell Tumor. Journal of Voice 2008;22:339–342. [9] Carinci F, Marzola A, Hassanipour A. Granular cell tumor of the parotid gland. A case report. Int Oral and Maxillofacial Surgery 1999;28:383–384. [10] Lassaletta L, Alonso S, Ballestin C, Martinez-Tello F, Alvarez-Vincent J. Immunoreactivity in granular cell tumors of the larynx. Auris Nasus Larynx 1999;26:305–310. [11] Chrysomali E, Nikitakis N, Tosios K, Sauk J, Papanicolaou S. Immunohistochemical evaluation of cell proliferation antigen Ki-67 and apoptosis-related proteins Bcl-2 nd caspase 3 in oral granular cell tumor. Oral Surgery Oral Medicine Oral Pathology 2003;5:566–572. [12] Sonobe H, Iwata J, Furihata M, Moriki T, Ohtsuki Y. Malignant Granular Cell Tumor: Report of a Case and Review of the Literature. Pathology Research and Practice 1998;194:507–513.
Dostępne online www.sciencedirect.com
ScienceDirect journal homepage: www.elsevier.com/locate/ppotor
Kazuistyka/Case report
Guz Abrikossoffa (granular cell carcinoma) – opis przypadku i przegląd piśmiennictwa Abrikossoff tumor (granular cel carcinoma) – case report and literature review Monika Maciejewska, Antoni Bruzgielewicz, Ewa Osuch-Wójcikiewicz, Kazimierz Niemczyk * Katedra i Klinika Otolaryngologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Kazimierz Niemczyk, Warszawa, Polska
informacje o artykule
abstract
Historia artykułu:
The authors describe a case of a 29-year-old man with rare granular cell tumor of the
Otrzymano: 07.07.2014
larynx. Surgical treatment was performed. The article includes etiology, diagnostic prob-
Zaakceptowano: 22.07.2014
lems and treatment methods.
Dostępne online: 01.08.2014
© 2014 Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.
Słowa kluczowe: guz Abrikossoffa guz ziarnistokomórkowy guz krtani Keywords: Abrikossoff tumor Granular cell tumor Tumor of the larynx
Wstęp Guz Abrikossoffa (granular cell myoblastoma, granular cell tumor, granular cell schwannoma, Abrikosoff tumor), nazywany inaczej guzem ziarnistokomórkowym lub mioblastomą, jest
rzadko występującym (około 0,019–0,03% wszystkich nowotworów), łagodnym nowotworem pochodzenia najprawdopodobniej neurektodermalnego. Po raz pierwszy został opisany w 1926 r. przez Abrikossoffa, rosyjskiego lekarza patologa [1, 2]. Makroskopowo guz stanowi dobrze odgraniczoną beztorebkową zmianę. W badaniu mikroskopowym
* Adres do korespondencji: Katedra i Klinika Otolaryngologii WUM, ul. Banacha 1a, 02-097 Warszawa, Polska. Tel.: +48 22 599 25 21; fax: +48 22 599 25 23. Adres email: [email protected] (K. Niemczyk). http://dx.doi.org/10.1016/j.ppotor.2014.07.008 2084-5308/© 2014 Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.
166
polski przeglĄd otorynolaryngologiczny 3 (2014) 165–168
można stwierdzić, że komórki tworzące miąższ nowotworu najprawdopodobniej są komórkami Schwanna lub bardzo zbliżonymi fenotypowo. W doniesieniach opisywane jest różne umiejscowienie zmian. Około 50% przypadków stwierdza się w rejonie głowy i szyi [2–8]. Okolice górnych dróg oddechowych, a w szczególności jama ustna, należą do najczęściej spotykanych lokalizacji guza [3]. Najczęstsze umiejscowienie stanowi język [2, 4, 5, 7, 9]. Drugie miejsce zajmuje krtań (3–10% wszystkich guzów ziarnistokomórkowych) [4]. Inne lokalizacje to: ośrodkowy układ nerwowy i nerwy czaszkowe, skóra i tkanka podskórna, ucho środkowe i zewnętrzne, ślinianka przyuszna, gardło (przypadki zlokalizowane w rejonie gardła dolnego opisywane są jako bardzo rzadkie), podniebienie miękkie, dno jamy ustnej [4]. W każdym stwierdzonym przypadku guza Abrikossoffa jako punkt wyjścia nowotworu należy brać pod uwagę osłonki najbliżej przebiegających nerwów. W opisanych dotychczas w literaturze światowej trzech przypadkach guzów ślinianki przyusznej jako pierwotne miejsce rozwoju zmiany przyjmuje się osłonki gałązek nerwu twarzowego [9]. Pozostałe lokalizacje występują jeszcze rzadziej, jednak należy pamiętać o możliwości ujawnienia tego typu nowotworów w diagnostyce różnicowej guzów głowy i szyi. W literaturze zostały opisane dwa przypadki guza wywodzącego się z przegrody nosa. Znany jest tylko jeden przypadek omawianego rodzaju nowotworu, którego początkiem rozwoju była błona śluzowa zatoki szczękowej, a guz penetrował w głąb zatoki [7].
Opis przypadku 29-letni pacjent został przyjęty do Kliniki Otolaryngologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, celem operacyjnego leczenia guza okolicy lewej nalewki. Guz wykryto przypadkowo podczas hospitalizacji pacjenta w Mazowieckim Centrum Leczenia Chorób Płuc i Gruźlicy w Otwocku. Pacjent był przyjęty z powodu wypadku komunikacyjnego, w wyniku którego rozwinęła się odma opłucnowa. W trakcie fiberoskopowej bronchoskopii w obrębie krtani uwidoczniono twardy, dobrze otorebkowany, biały, kulisty guz wielkości ziarna pieprzu. Zmianę określono jako polip w okolicy nalewki po stronie lewej. Fałdy głosowe były prawidłowej ruchomości. Pacjent został skierowany do dalszej diagnostyki otolaryngologicznej do Katedry i Kliniki Otolaryngologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Przed wypadkiem pacjent nie podawał w wywiadzie dolegliwości ze strony krtani oraz gardła. Nie zgłaszał również duszności oraz problemów z przełykaniem. Pacjent poinformował o wieloletnim nikotynizmie. Chorego poddano operacji mikrochirurgicznej w znieczuleniu ogólnym, podczas której stwierdzono obecność zmiany guzowatej o średnicy ok. 1 cm. W badaniu doraźnym wysunięto podejrzenie guza ziarnistokomórkowego. Zmiana została usunięta za pomocą wiązki lasera z marginesem zdrowych tkanek. Nie wystąpiły powikłania pooperacyjne. W drugiej dobie po zabiegu chorego wypisano do domu w dobrym stanie ogólnym i miejscowym. W badaniu histopatologicznym potwierdzono obecność fragmentu błony śluzowej z utkaniem guza Abrikossoffa. Barwienie na białko S-100 było dodatnie (Ryc. 1–3).
Ryc. 1 – Owalne i różnokształtne komórki nowotworowe z drobnoziarnistą, eozynochłonną cytoplazmą i hiperchromatycznymi jądrami komórkowymi (barwienie H + E – hematoksylina i eozyna) Fig. 1 – Oval and various shaped tumor cells with fine, eosinophilic cytoplasm and nuclei hiperchromatycznymi cell (H & E staining – hematoxylin and eosin)
Omówienie Guzy ziarnistokomórkowe krtani są rzadkie i występują między trzecią i szóstą dekadą życia [3–5, 7, 8]. Dwa razy częściej diagnozowane są u kobiet niż u mężczyzn [2, 8, 9]. Częste umiejscowienie w tym obszarze to 1/3 tylna fałdów głosowych [3, 4, 8]. Częste objawy u osób z guzem w tej lokalizacji to chrypka, dysfagia i uczucie ciała obcego w gardle [5]. Ryzyko rozwoju kolejnego guza w innej lokali-
Ryc. 2 – Widoczne ziarna glikogenu (barwienie PAS – Periodic acid-Schiff) Fig. 2 – Visible grain glycogen (PAS staining – Periodic acidSchiff)
polski przeglĄd otorynolaryngologiczny 3 (2014) 165–168
Ryc. 3 – Dodatni odczyn cytoplazmatyczny na białko S100 w komórkach utkania nowotworowego Fig. 3 – A positive cytoplasmic staining for S100 protein in the cells of the neoplasm
zacji u tego samego pacjenta wynosi 4–10% [3, 4]. Szacuje się, że zmiany o mnogim umiejscowieniu występują u 2– 16% pacjentów [9]. Rozróżniamy 2 typy guza ziarnistokomórkowego: zmiany wrodzone i zmiany pojawiające się u osób dorosłych [4]. Zmiany wrodzone lub inaczej guzy dziąseł dotyczą przedniego wyrostka zębodołowego u noworodków. Wzrost obserwuje się najczęściej po porodzie. Leczenie jest chirurgiczne. Nie zanotowano nawrotów ani zezłośliwienia, nawet jeżeli wycięcie nie było całkowite. U dorosłych zmiany są najczęściej bezobjawowe, jednakże u pacjentów może wystąpić chrypka, kaszel, osłabienie głosu, ból przy przełykaniu, ból ucha, świst krtaniowy i krwioplucie [3, 4]. Według niektórych autorów nie ma szczególnych predyspozycji do występowania guza ziarnistokomórkowego w odniesieniu do płci. Nowotwór ten częściej obserwuje się wśród Afroamerykanów [4, 8]. Rozpoznanie różnicowe powinno obejmować ziarniniaki, nerwiaki osłonkowe, przyzwojaki, amyloidozę, rakowiaki, naczyniaki, chrzęstniaki i chrzęstniakomięsaki oraz nowotwory płaskonabłonkowe [3]. W tomografii komputerowej guz Abrikossoffa jest widoczny w postaci litego, jednolicie wzmacniającego się guza, co często sugeruje raka płaskonabłonkowego. W obrazie rezonansu magnetycznego (MRI) guz widoczny jest jako zmiana hipointensywna w sekwencji T1 zależnej z homogennym wzmocnieniem po podaniu kontrastu. Histologicznie utkanie guza składa się z dużych poligonalnych komórek ułożonych w warstwy i włókna ze słabo zaznaczonymi granicami, co może przypominać naciekanie tkanek miękkich [3, 4]. Hiperplazja pseudonabłonkowa w przypadku guzów ziarnistokomórkowych występuje w około 10% przypadków i może sugerować raka płaskonabłonkowego [4, 5]. Według innych autorów dotyczy nawet 50–65% przypadków opisanych w wynikach biopsji komórek guza [8]. Diagnoza może często być stawiana na podstawie barwienia hematoksykliną-eozyną [2, 7]. Komórki te zawierają dużą ilość eozynofilowej cytoplazmy, PAS
167
(barwienie kwasem nadjodowym i fuksyną) dodatniej i dodatniej w przypadku barwienia czernią Sudan B, wypełnionej ziarnami z obecnymi lizosomami [3, 7]. Pierwotne koncepcje miejsca rozwoju omawianego nowotworu dotyczyły mięśni szkieletowych lub ich prekursorów [3]. Barwienie na białko S-100, niespecyficzną enolazę i Leu-7 wykazało, że tkanka ta bliższa jest prymitywnej tkance neuroektodermalnej lub komórkom Schwanna [3, 4, 10]. Komórki guza ziarnistokomórkowego wykazują też dodatnie barwienia w kierunku wimentyny oraz antygenu CD68(KP-1) [3, 4]. Negatywne wyniki uzyskiwano w przypadku barwień preparatów w kierunku keratyny, desminy, mioglobiny i aktyny mięśniowo specyficznej [8, 10]. W piśmiennictwie istnieją prace, w których opisano wyniki potwierdzające uzyskanie pozytywnego barwienia na C-terminalną hydrolazę ubikwityny. Jest to nowe białko obecne w dużej koncentracji w tkance mózgowej oraz w komórkach neuronów. Przytoczone badania skłaniają do potwierdzenia hipotezy neurogennego podłoża rozwoju guza Abrikossoffa [5, 8]. Łagodny charakter guza potwierdzić można, badając okresową reaktywność białka Ki-67 (MIB-1), markera komórkowej proliferacji oraz białka Bcl2 zapobiegającego apoptozie [8, 10, 11]. Wysoka ekspresja p53, białka będącego czynnikiem transkrypcyjnym o właściwościach supresora nowotworowego, nadal nie została wyjaśniona – prawdopodobnie nie jest związana z zachowaniem komórek guza [8, 10]. Guzy złośliwe wydają się być podobne w budowie morfologicznej do zmian łagodnych, chociaż można obserwować w tym przypadku większy pleomorfizm i aktywność mitotyczną komórek nowotworowych [3–5, 12]. Szacunkowo dotyczą one 1–3% pacjentów z rozpoznanym guzem Abrikossoffa [9]. Zmiany złośliwe są większe niż 4 cm i często penetrują głębiej niż zmiany o charakterze łagodnym, zajmując w większym stopniu tkanki miękkie i nerwy obwodowe [3–5]. Przerzuty umiejscawiają się najczęściej w węzłach chłonnych szyjnych i płuc [3]. Obserwowano przypadki, gdzie zmiana histologicznie łagodna klinicznie przypominała zmianę złośliwą [3]. Histologicznie złośliwą zmianę opisuje się, gdy spełnia 3 z 6 następujących kryteriów: większy stosunek jądra do cytoplazmy, pleomorfizm komórek, zwiększona aktywność mitotyczna, pęcherzykowe jądro z dużymi jąderkami czy też obecność martwicy [3]. W przypadku zmian złośliwych zgon może wystąpić w ciągu 2 lat od rozpoznania, a większość pacjentów nie przeżywa 5 lat od diagnozy [1]. Leczeniem z wyboru jest leczenie chirurgiczne [3, 4]. Zmiana jest oporna na radioterapię [9]. Mimo całkowitej resekcji guza nawroty zdarzają się z częstością 8–21% przypadków. Uważa się, że niektóre z tych zmian mogą być w rzeczywistości nowym ogniskiem [3]. Mniejsze guzy krtani mogą zostać usunięte przy użyciu narzędzi mikrochorurgicznych lub lasera CO2. Większe zmiany oraz zmiany o innej lokalizacji mogą wymagać rozleglejszych zabiegów [3, 8]. W każdym przypadku należy rozważyć korzyści z leczenia zabiegowego w stosunku do możliwości pogorszenia jakości życia po zabiegu. Subtotalna resekcja w przypadku krtani jest preferowana, jeżeli daje gwarancję zarówno odpowiedniego wytwarzania głosu, jak i wydolności dróg oddechowych [3, 4]. W każdym przypadku wymagana jest długoterminowa obserwacja pacjenta z uwzględnieniem badania przedmiotowego i okresowych badań obrazowych – MRI [1, 8].
168
polski przeglĄd otorynolaryngologiczny 3 (2014) 165–168
Podsumowanie Guz Abrikossoffa jest zmianą o charakterze łagodnym wywodzącą się prawdopodobnie z osłonek nerwów i występującą w różnej lokalizacji – najczęściej w regionie głowy i szyi. Rozpoznawany jest częściej u kobiet i wśród Afroamerykanów. Szczyt zapadalności przypada na okres 30.–60. roku życia. Rozpoznanie ustalane jest na podstawie wyniku badania histopatologicznego z badaniem immunohistochemicznym w kierunku białka S-100. W leczeniu metodą z wyboru jest chirurgiczna resekcja guza. Ze względu na ryzyko wznowy należy pamiętać o stałym monitorowaniu pacjenta po leczeniu.
Wkład autorów/Authors' contributions Według kolejności.
Konflikt interesu/Conflict of interest Nie występuje.
Finansowanie/Financial support Nie występuje.
Etyka/Ethics Treści przedstawione w artykule są zgodne z zasadami Deklaracji Helsińskiej, dyrektywami EU oraz ujednoliconymi wymaganiami dla czasopism biomedycznych.
pi smiennictwo/references
[1] Sataloff R, Ressuc J, Portell M, Harris R, Ossoff R, Merati A, et al. Granular Cell Tumors of the Laryn. Journal of Voice 2000;14:119–134. [2] Sposto M, Navarro C, de Andrade C. Granular cell tumor (Abrikossoff's tumor): Case series. Oral Oncology Extra 2006;42:194–197. [3] White J, Glade R, Rossi Ch, Bielamowicz S. Granular Cell Tumors of the Larynx. Journal of Voice 2007;4:516–517. [4] Farmer W, Scher R. Granular cell tumor of the larynx presenting with airway obstruction. Otolaryngology – Head and Neck Surgery 1998;118:874–876. [5] Hung K, Chu Y, Lin Y. Granular cell tumor of the hypopharynx. Otolaryngology – Head and Neck Surgery 2008;138:533–534. [6] Luaces Rey R, Crespo Escudero JL, Sironvalle S, LopezCedrun JL. Abrikossoff's tumour: three case reports. Journal of Cranio-Maxillofacial Surgery 2006;34:202. [7] Yang Ch, Chin Sz. Granular cell tumor of the left maxillary paranasal sinus in a 24-year-old man. Tzu Chi Medical Journal 2012;24:16–18. [8] Arevalo C, Maly B, Eliashar R, Gross M. Laryngeal Granular Cell Tumor. Journal of Voice 2008;22:339–342. [9] Carinci F, Marzola A, Hassanipour A. Granular cell tumor of the parotid gland. A case report. Int Oral and Maxillofacial Surgery 1999;28:383–384. [10] Lassaletta L, Alonso S, Ballestin C, Martinez-Tello F, Alvarez-Vincent J. Immunoreactivity in granular cell tumors of the larynx. Auris Nasus Larynx 1999;26:305–310. [11] Chrysomali E, Nikitakis N, Tosios K, Sauk J, Papanicolaou S. Immunohistochemical evaluation of cell proliferation antigen Ki-67 and apoptosis-related proteins Bcl-2 nd caspase 3 in oral granular cell tumor. Oral Surgery Oral Medicine Oral Pathology 2003;5:566–572. [12] Sonobe H, Iwata J, Furihata M, Moriki T, Ohtsuki Y. Malignant Granular Cell Tumor: Report of a Case and Review of the Literature. Pathology Research and Practice 1998;194:507–513.