- Email: [email protected]
Uwarunkowania środowiskowe a stan odżywienia dzieci i młodzieży województwa podlaskiego
PRACA ORYGINALNA / ORIGINAL ARTICLE
41
Uwarunkowania środowiskowe a stan odżywienia dzieci i młodzieży województwa podlaskiego Environmental conditions and nutritional status of children and adolescents of the Podlasie Region Beata Janina Olejnik, Izabela Roszko-Kirpsza, Sylwia Marcinkiewicz, Elżbieta Maciorkowska
STRESZCZENIE Wstęp. Stan odżywienia dzieci jest wynikiem zarówno odziedziczonych predyspozycji genetycznych, jak i czynników środowiskowych, wśród których wyróżnia się czynniki biogeograficzne i społeczno-ekonomiczne. Cel. Celem pracy była ocena wpływu uwarunkowań środowiskowych na stan odżywienia dzieci i młodzieży zamieszkujących województwo podlaskie. Materiał i metody. Badaniem objęto 592 dzieci, w wieku od 1. do 14. roku życia, zamieszkujących tereny wiejskomiejskie województwa podlaskiego. U wszystkich dzieci przeprowadzono badania kwestionariuszowe oraz pomiary antropometryczne z oceną wskaźnika masy ciała (BMI). Wyniki. Niedobór masy ciała w grupie badanych stwierdzano u 24,2% dzieci, natomiast nadwagę i otyłość u 12,5% badanych. Najwyższy odsetek dzieci z niedożywieniem (32,2%) stwierdzono w najmłodszej grupie wiekowej (1.–3. r. ż.) i ulegał on zmniejszeniu wraz z wiekiem. Niedożywienie występowało najczęściej w rodzinach, gdzie brak było środków finansowych na opłatę czynszu (30,7%) i zakup żywności (32,5%). Odsetek dzieci z nadwagą i otyłością we wszystkich grupach wiekowych był porównywalny i wynosił w przybliżeniu po około 12%. Najniższy, wynoszący zaledwie 7,0%, był w rodzinach wielodzietnych. Wnioski. Na stan odżywienia badanych dzieci miał wpływ status prawny, wielodzietność oraz deficyt finansowy rodzin. Największy odsetek niedożywionych dzieci odnotowano w rodzinach, gdzie istniejący deficyt finansowy nie zezwalał na opłatę czynszu i zakup żywności Słowa kluczowe: dzieci, nawyki żywieniowe, czynniki socjoekonomiczne, BMI
ABSTRACT Introduction. Children nutritional status results from both inherited genetic predispositions and environmental factors, such as biogeographic and social and economic ones. Aim. The aim of the study was to evaluate the influence of environmental factors on children and adolescents nutritional status in the Podlasie Province. Material and methods. The study was carried out on 592 children, aged 1–14, living in the urban and rural regions of the Podlasie Province. Questionnaires and anthropometric measurements with BMI were performed. Results. Body mass deficit was observed in 24.2% of the examined children while overweight and obesity – in 12.5%. The highest percentage of body mass deficit (32.2%) was in the youngest children (1–3 years of age) and it decreased with the age. Body mass deficit was also stated in families with lack of money for the rent (30.7%) and for food (32.5%). The percentage of children with overweight and obesity was comparable in all age groups and was approximately 12%. The lowest, 7.0%, was in large families. Conclusions. Nutritional status of the examined children was conditioned by the family status, the number of children in the family and financial deficit. The highest percentage of under nutritional children was observed in families with lack of money for the rent and food. Key words: children, nutritional habits, socio-economic factors, BMI
Wstęp 4UBOPEZXJFOJBE[JFDJKFTUXZOJLJFN[BSËXOPPE[JF E[JD[POZDI QSFEZTQP[ZDKJ HFOFUZD[OZDI KBL J D[ZO OJLËX vSPEPXJTLPXZDI XvSËE LUËSZDI XZSËOJB TJÂ D[ZOOJLJ CJPHFPHSBGJD[OF J TQPFD[OPFLPOPNJD[OF +FEOZN [ D[ZOOJLËX FLPOPNJD[OZDI KFTU XZTPLPv¾ [BSPCLËXSPE[JDËXPDFOJBOBXLPOUFLvDJFMJD[CZPTËC QP[PTUBKDZDI OB VUS[ZNBOJV X SPE[JOJF .B POB JTUPUOZ XQZX OB ZXJFOJF E[JFDJ J NPE[JFZ USZC ZDJB J [XJ[BOZ [ UZN TUBO JDI PEZXJFOJB *TUPU P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 7, n r 1 , s t y c z e ń – l u t y 2 0 1 2
OZN D[ZOOJLJFN KFTU SËXOJF NJFKTDF [BNJFT[LBOJB NJBTUP XJFv JXZOJLBKDF[UFHPUSBEZDKFJ[XZD[BKF TQPFD[OPLVMUVSPXF 8QZXBK POF OB SPE[BK TQP ZXBOFHP QPLBSNV OBXZLJ ZXJFOJPXF TUZM ZDJB J KBLF XBO EMB SP[XPKV LBEFHP E[JFDLB BLUZX OPv¾ GJ[ZD[O 8[SBTUBKDB vXJBEPNPv¾ [OBD[FOJB QPXZT[ZDID[ZOOJLËXOB[BDIPXBOJFQSBXJEPXZDI [BTBEZXJFOJBJTUBOPEZXJFOJBE[JFDJJNPE[JFZ KFTUQPXPEFNQPEFKNPXBOJBCBEBÉOBUFNBUXQZXV
Pediatr Pol 2012; 87(1): 41–46 © 2012 by Polskie Towarzystwo Pediatryczne Otrzymano/Received: 15.08.2011 Zaakceptowano do druku/Accepted: 11.10.2011 Zakład Medycyny Wieku Rozwojowego i Pielęgniarstwa Pediatrycznego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Elżbieta Maciorkowska Wkład pracy autorów/ Authors contribution: BJ. Olejnik – napisanie artykułu, zasadniczy wkład w koncepcję i projekt pracy, w zebranie danych, analizę i interpretację danych, odpowiedzialność za analizę statystyczną i przygotowanie wyników badań do analizy, I. Roszko-Kirpsza – napisanie artykułu, zasadniczy wkład w koncepcję i projekt pracy, w zebranie danych, analizę i interpretację danych, E. Maciorkowska – zasadniczy wkład w koncepcję i projekt pracy, w zebranie danych, analizę i interpretację danych, krytyczne zrecenzowanie artykułu pod kątem istotnej zawartości intelektualnej oraz akceptacja ostatecznej wersji do opublikowania, S. Marcinkiewicz – odpowiedzialność za analizę statystyczną i przygotowanie wyników badań do analizy. Konflikt interesu/ Conflicts of interest: Autorzy pracy nie zgłaszają konfliktu interesów Adres do korespondencji/ Address for correspondence: Dr n.med. Izabela Roszko-Kirpsza Zakład Medycyny Wieku Rozwojowego i Pielęgniarstwa Pediatrycznego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku ul. Waszyngtona 15 15-274 Białystok tel.(85) 745 05 65 fax (85) 745 05 68 e-mail: [email protected]
42
PRACA ORYGINALNA / ORIGINAL ARTICLE D[ZOOJLËXvSPEPXJTLPXZDIOBZXJFOJFJTUBOPEZ XJFOJBQPQVMBDKJXJFLVSP[XPKPXFHP $FMFN QSBDZ CZB PDFOB XQZXV VXBSVOLPXBÉ vSPEPXJTLPXZDI OB TUBO PEZXJFOJB E[JFDJ J NP E[JFZ NJFT[LBKDZDI OB PCT[BS[F XPKFXËE[UXB QPEMBTLJFHP
Materiał i metody 1S[FENJPUFN CBEBÉ PCKÂUP E[JFDJ X XJFLV PE EPMBUMPTPXPXZCSBOZDIQS[F[8PKFXËE[LJ0vSPEFL *OGPSNBUZLJ J 5FSFOPXZ #BOL %BOZDI XPKFXËE[UXB QPEMBTLJFHP#BEBOJBLXFTUJPOBSJVT[PXFPSB[QPNJB SZBOUSPQPNFUSZD[OF[PTUBZXZLPOBOFQS[F[[FTQPZ MFLBSTLPQJFMÂHOJBSTLJF X SBNBDI CBEBÉ XZKB[EP XZDIEPUS[FDIPvSPELËXXJFKTLPNJFKTLJDIXPKFXËE[ UXBQPEMBTLJFHP1S[FEQS[ZTUQJFOJFNEPCBEBÉLXF TUJPOBSJVT[PXZDI SPE[JDF MVC PQJFLVOPXJF LBEFHP E[JFDLBXZSB[JMJQJTFNO[HPEÂOBTQFDKBMOJFQS[ZHP UPXBOZNGPSNVMBS[V[HPEZ/BQSPXBE[FOJFXZFKXZ NJFOJPOZDICBEBÉ[HPEÂXZSB[JB,PNJTKB#JPFUZD[OB 6OJXFSTZUFUV.FEZD[OFHPX#JBZNTUPLV %PPDFOZTUBOVPEZXJFOJBCBEBOZDIE[JFDJXZ LPS[ZTUBOP XBSUPvDJ QPNJBSËX BOUSPQPNFUSZD[OZDI qNBTÂDJBBJX[SPTU OBJDIQPETUBXJFPCMJD[POP#.* #PEZ .BTT *OEFY XTLByOJL NBTZ DJBB
LUËSZ PE OJFTJPOP EP TJBUFL DFOUZMPXZDI E[JFDJ XBST[BXTLJDI PQSBDPXBOZDIQS[F[*OTUZUVU.BULJJ%[JFDLBX8BS T[BXJFTUPTPXOJFEPQDJJXJFLVCBEBOZDIE[JFDJ;B OPSNÂ QS[ZKÂUP XBSUPvDJ #.* [OBKEVKDF TJÂ NJÂE[Z q DFOUZMFN 8BSUPvDJ QPOJFK DFOUZMB PDF OJPOPKBLPOJFEPCËSNBTZDJBB QPXZFKDFOUZMB KBLPOBEXBHÂJQPXZFKDFOUZMBKBLPPUZPv¾ 6[ZTLBOFXZOJLJCBEBÉ[PTUBZQPEEBOFBOBMJ[JF TUBUZTUZD[OFK8QZX[NJFOOZDIPDIBSBLUFS[FKBLP vDJPXZNMVCQPS[ELPXZNOBTUBOPEZXJFOJBPDF OJBOP[BQPNPDUFTUËX$IJ%MBXFSZGJLBDKJIJQPUF[ TUBUZTUZD[OZDI [BPPOP QP[JPN JTUPUOPvDJ Q 8T[ZTULJFPCMJD[FOJBXZLPOBOPQS[ZVZDJVQBLJFUV TUBUZTUZD[OFHP4UBUJTUJDBGJSNZ4UBU4PGU
Wyniki #BEBOJBNJ PCKÂUP HSVQÂ E[JFDJ X UZN O TUBOPXJMJDIPQDZ B O E[JFXD[Â UB X XJFLV PE EP SPLV ZDJB hSFEOJB XJFLV X CBEBOFK HSVQJF XZOPTJB SPLV 4QPvSËE CBEBOZDIE[JFDJ O NJFT[LBPXNJFvDJF QP[PTUBF O OBXTJ8JÂLT[Pv¾E[JFDJ X NPNFODJF CBEBOJB VD[ÂT[D[BB EP T[LPZ QPETUBXPXFK MVC HJNOB[KVN EP PCLB MVC QS[FE T[LPMBVD[ÂT[D[BPE[JFDJ 1P[PTUBF E[JFDJ OJF LPS[ZTUBP [ BEOZDI QMBDËXFL PvXJBUP XZDIJQS[FCZXBPXEPNV /JFEPCËS NBTZ DJBB TUXJFSE[POP V CBEB OZDIE[JFDJ DIPQDËX E[JFXD[U 0ETF
UFLE[JFDJ[QSBXJEPXNBTDJBBXCBEBOFKHSVQJF XZOPTJ DIPQDZ J E[JFXD[ÂUB
[BvOBEXBHÂJPUZPv¾XZLB[BOPV E[JFDJ DIPQDZJ E[JFXD[ÂUB 0ETFUFLE[JFDJ[OJFEPCP SFNNBTZDJBBOBXTJJXNJFvDJFCZQPSËXOZXBMOZ J XZOPTJ PEQPXJFEOJP WT /BUPNJBTU PETFUFLE[JFDJ[OBEXBHMVCPUZPvDJCZOJFDPXJÂL T[ZXNJFvDJF OJOBXTJ /JFTUXJFS E[POP JTUPUOZDI TUBUZTUZD[OJF SËOJD X TUBOJF PEZ XJFOJBCBEBOZDIE[JFDJXNJFvDJFJOBXTJ Q 4UBO PEZXJFOJB E[JFDJ [ VX[HMÂEOJFOJFN XJFLV JQDJ 0DFOB TUBOV PEZXJFOJB X OBKNPET[FK HSVQJF XJF LPXFK qMBU CBEBOZDIE[JFDJXZLB[BBOJFEPZXJF OJFV E[JFXD[UJ DIPQDËX[BvOBEXBHÂ JPUZPv¾TUXJFSE[POPXQPEPCOZNPETFULVVDIPQ DËXJE[JFXD[U WT 8HSVQJFXJFLPXFKq MBUPETFUFLE[JFXD[UJDIPQDËXOJFEPZXJPOZDICZ KFEOBLPXZ QP 3ËOJDF X TUBOJF PEZXJFOJB E[JFXD[U J DIPQDËX XJEPD[OF CZZ X HSVQJF E[JFDJ [OBEXBHJPUZPvDJ HE[JFPEOPUPXBOPEXVLSPUOJF XJÂLT[ZPETFUFLE[JFXD[U OJDIPQDËX Q 8HSVQJFOBKTUBST[ZDICBEBOZDIE[JFDJ q MBU OJFEPZXJFOJFTUXJFSE[POPV E[JFXD[U J DIPQDËX /BEXBHB J PUZPv¾ [EFDZEPXBOJF XJÂLT[BCZBXHSVQJFDIPQDËX XPESËOJFOJV PEE[JFXD[U Q "OBMJ[BTUBOVPEZXJFOJBE[JFDJX[BMFOPvDJPE XJFLVXZLB[BB JPETFUFLE[JFDJ[OJFEPZXJFOJFN XSB[[XJFLJFNVMFHB[NOJFKT[FOJV8QPQVMBDKJOBK NPET[ZDIE[JFDJ qMBU TUXJFSE[POPOBKXJÂLT[ZPE TFUFL CBEBOZDI [ OJFEPZXJFOJFN 0ETFUFL UFOCZ[OBNJFOOJFTUBUZTUZD[OJFXZT[ZXQPSËXOB OJV[HSVQE[JFDJXXJFLVqMBUJqMBU Q 8 TUBST[ZDIHSVQBDIXJFLPXZDIqMBUJqMBUCZPO QPSËXOZXBMOZJXZOPTJPEQPXJFEOJP J 0ETFUFL E[JFDJ FVUSPGJD[OZDI OBKOJT[Z CZ X HSVQJF XJFLPXFK q MBUB
B OBKXJÂLT[Z X HSVQJF E[JFDJqMBU /JFTUXJFSE[POPKFEOBLSËOJD [OBNJFOOZDITUBUZTUZD[OJF/BUPNJBTUPETFUFLE[JFDJ [OBEXBHXFXT[ZTULJDIUS[FDIHSVQBDIXJFLPXZDI CZ QPSËXOZXBMOZ J XZOPTJ X HSVQJF OBKNPET[FK q MBU q X HSVQJF qMBULËX q [Bv XvSËEE[JFDJXXJFLVqMBUq 3ZD 4UBOPEZXJFOJBE[JFDJ[VX[HMÂEOJFOJFNNJFKTDB JDIPQJFLJJOBVLJ "OBMJ[JF QPEEBOP TUBO PEZXJFOJB CBEBOZDI E[JFDJ [VX[HMÂEOJFOJFNNJFKTDBJDIPQJFLJJOBVLJ8HSVQJF E[JFDJQS[FCZXBKDZDIXEPNVPETFUFLE[JFDJOJFEP ZXJPOZDIXZOPTJ JCZXJÂLT[ZXPEOJFTJFOJV EP E[JFDJ PCLPXPQS[FET[LPMOZDI Q JT[LPMOZDI Q 0ETFUFLE[JFDJ[OBEXBHJPUZPvDJCZQPSËXOZ XBMOZXHSVQJFE[JFDJQP[PTUBKDZDIXEPNV
P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 7, n r 1 , s t y c z e ń – l u t y 2 0 1 2
PRACA ORYGINALNA / ORIGINAL ARTICLE
43
VD[ÂT[D[BKDZDI EP PCLB MVC QS[FET[LPMB JXHSVQJFE[JFDJT[LPMOZDI /BUPNJBTUPETF UFL E[JFDJ FVUSPGJD[OZDI OBKXZT[Z CZ XvSËE E[JFDJ T[LPMOZDI J XZOPTJ [Bv X HSVQJF PCLPXP QS[FET[LPMOFKJE[JFDJQP[PTUBKDZDIXEPNVCZQP SËXOZXBMOZJXZOPTJPEQPXJFEOJP J 4UBOPEZXJFOJBE[JFDJ[VX[HMÂEOJFOJFNTUBUVTV QSBXOFHPJDISPE[JO 8 CBEBOFK HSVQJF E[JFDJ QPDIPE[JP [ SPE[JO QFOZDI5ZMLP CBEBOZDINJFT[LBPXSPE[JOBDI OJFQFOZDI"OBMJ[BTUBOVPEZXJFOJBE[JFDJX[BMF OPvDJ PE TUBUVTV QSBXOFHP SPE[JO XZLB[BB J PE TFUFLE[JFDJOJFEPZXJPOZDICZ[EFDZEPXBOJFXJÂL T[Z CSBLKFEOBL[OBNJFOOPvDJTUBUZTUZD[OFKQ XSPE[JOBDIOJFQFOZDI XQPSËXOBOJV[SP E[JOBNJ QFOZNJ 0ETFUFL E[JFDJ [ OBEXBH JPUZPvDJ XPCVHSVQBDICZKFEOBLPXZ QP 4UBOPEZXJFOJBE[JFDJBMJD[CBPTËCXHPTQPEBS TUXJFEPNPXZN 8HPTQPEBSTUXBDIEPNPXZDISPE[JOCBEBOZDIE[JF DJ[BNJFT[LJXBPPEEPJXJÂDFKPTËC8SPE[JOBDI MJD[DZDITJFENJPSPJXJÂDFKPTËCPETFUFLE[JFDJOJF EPZXJPOZDITUBOPXJ BPETFUFLE[JFDJ[OBE XBHMVCPUZPvDJCZXUZDISPE[JOBDIOBKNOJFKT[Z %[JFDJFVUSPGJD[OFXUZDISPE[JOBDITUBOPXJZ OBKXZT[ZPETFUFLCBEBOZDI 3ËOJDFXTUB OJFPEZXJFOJBCBEBOZDIE[JFDJ[SPE[JOEXVPTPCP XZDIJTJFENJPJXJÂDFKPTPCPXZDICZZJTUPUOFTUB UZTUZD[OJF Q 3ZD 4UBOPEZXJFOJBE[JFDJBQPXJFS[DIOJB NJFT[LBMOB 1PSËXOZXBMOZPETFUFLE[JFDJOJFEPZXJPOZDITUXJFS E[POP XvSËE E[JFDJ NJFT[LBKDZDI X NJFT[LBOJBDI P QPXJFS[DIOJ EP N KBL UF X NJFT[LB OJBDI P QPXJFS[DIOJ q N J QPXZFK N /BUPNJBTU OBEXBHÂ J PUZPv¾ X QP EPCOZN PETFULV TUXJFSE[POP V E[JFDJ [ SPE[JO [B NJFT[LVKDZDINJFT[LBOJBäN J N Q 4UBOPEZXJFOJBE[JFDJBCSBLXZQPTBFOJBNJFT[ LBOJBXNFEJB "OBMJ[BTUBOVPEZXJFOJBXCBEBOFKQPQVMBDKJE[JF DJ [ VX[HMÂEOJFOJFN XZQPTBFOJB NJFT[LBÉ X NF EJB CJFDB XPEB VCJLBDKB DFOUSBMOF PHS[FXBOJF HB[ XZLB[BB J X NJFT[LBOJBDI X LUËSZDI CSB LPXBP DFOUSBMOFHP PHS[FXBOJB J HB[V TUXJFSE[POP QPSËXOZXBMOZ PETFUFL E[JFDJ [ OJFEPCPSFN NBTZ DJBB PEQPXJFEOJP J
KBL UF E[JFDJ FVUSPGJD[OZDI J PSB[[OBEXBHJPUZ PvDJ J 8vSËE E[JFDJ NJFT[LBKDZDI XNJFT[LBOJBDI XLUËSZDICSBLPXBPCJFDFKXPEZ TUXJFSE[POP OBKNOJFKT[ HSVQÂ E[JFDJ [ OJFEPCPSFN P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 7, n r 1 , s t y c z e ń – l u t y 2 0 1 2
Ryc. 1. Stan odżywienia badanych dzieci z uwzględnieniem wieku Fig. 1. Nutritional status of the examined children by age
Ryc. 2. Stan odżywienia badanych dzieci a liczba osób w gospodarstwie domowym Fig. 2. Nutritional status of the examined children and the number of persons in the household
NBTZDJBB
BOBKXJÂLT[[OBEXBHJPUZPvDJ /BKXJÂDFKE[JFDJFVUSPGJD[OZDI NJFT[ LBPXEPNBDIOJFQPTJBEBKDZDIHB[V 0DFOB TUBOV PEZXJFOJB E[JFDJ X [BMFOPvDJ PE TZUVBDKJFLPOPNJD[OFKSPE[JOZ 0DFOB TUBOV PEZXJFOJB CBEBOZDI E[JFDJ X [BMF OPvDJ PE TZUVBDKJ FLPOPNJD[OFK X SPE[JOJF T[BDP XBOFKXBTQFLDJFQSPHVQPEBULPXFHPQS[ZPTUBUOJN SP[MJD[FOJV OJF XZLB[BB JTUOJFOJB SËOJD JTUPUOZDI TUBUZTUZD[OJF 8 SPE[JO QSËH QPEBULPXZ HPXZ SPE[JOZ XZOPTJ8UZDISPE[JOBDIOJFEPZXJFOJFTUXJFS E[POP V CBEBOZDI E[JFDJ [Bv OBEXBHÂ J PUZ Pv¾ PEOPUPXBOP V 5ZMLP V CBEBOZDI SPE[JO QSËH QPEBULPXZ XZOPTJ /JFEPZXJFOJF X UFK HSVQJF CBEBOZDI E[JFDJ TUXJFSE[POP V BOBEXBHÂJPUZPv¾V /BKXJÂLT[F OJFEPZXJFOJF TUXJFSE[POP X SPE[J OBDI HE[JFCSBLCZPvSPELËXGJOBOTPXZDIOBPQB UÂD[ZOT[V J[BLVQZXOPvDJ 8UZDI UFSPE[JOBDIOJTLJCZPETFUFLE[JFDJ[#.*QPXZFK D PEQPXJFEOJP J /JFTUXJFSE[POPOBE XBHJJPUZPvDJXvSËEE[JFDJ[SPE[JO XLUËSZDICSBLP XBPvSPELËXGJOBOTPXZDIOBPQBUÂSBDIVOLËX
44
PRACA ORYGINALNA / ORIGINAL ARTICLE 4UBO PEZXJFOJB E[JFDJ [ SPE[JO LPS[ZTUBKDZDI [QPNPDZJOTUZUVDKJTQPFD[OZDI "OBMJ[PXBOP SËXOJF TUBO PEZXJFOJB CBEBOZDI E[JFDJXSPE[JOBDILPS[ZTUBKDZDI[QPNPDZJOTUZUVDKJ TQPFD[OZDI4QPvSËECBEBOZDISPE[JO[QPNPDZJO TUZUVDKJTQPFD[OZDILPS[ZTUBP /JFEPZXJFOJF XZTUÂQPXBPV BOBEXBHBMVCPUZPv¾V E[JFDJ[UZDISPE[JO Q
Omówienie 0LSFT XJFLV SP[XPKPXFHP UP D[BT EZOBNJD[OZDI [NJBOXSP[XPKVQTZDIPSVDIPXZNE[JFDLBVXBSVO LPXBOZDI XJFMPNB D[ZOOJLBNJ X UZN SËXOJF PE QPXJFEOJNZXJFOJFN8BvDJXFZXJFOJFXQZXBOB SP[XËK J TQSBXOPv¾ CJPMPHJD[O SP[XJKBKDFHP TJÂ PS HBOJ[NV [EPMOPv¾EPVD[FOJBTJÂJEPCSFTBNPQPD[V DJF 8JFMF CBEBÉ EPXPE[J JTUOJFOJB vDJTFHP [XJ[LV QPNJÂE[ZTUBOFNPEZXJFOJBXE[JFDJÉTUXJFB[ESP XJFNPLSFTVXJFLVSP[XPKPXFHPJEPSPTFHP< > 8F XTQËD[FTOZN vXJFDJF OJFQPLPKDZN [KBXJ TLJFN KFTU XZTUÂQPXBOJF PUZPvDJ B T[D[FHËMOJF KFK T[ZCLJ X[SPTU X QPQVMBDKJ XJFLV SP[XPKPXFHP DP TUBOPXJ JTUPUOZ QSPCMFN [ESPXPUOZ /B VXBHÂ [B TVHVKF SËXOJF OJFEPZXJFOJF V E[JFDJ J UP HËXOJF XOBKNPET[FKHSVQJFXJFLPXFK LUËSTUBOPXJE[JFDJ PLSFTV PCLPXPQS[FET[LPMOFHP LUËSFNV QPvXJÂDB TJÂXQVCMJLBDKBDI[OBD[OJFNOJFKVXBHJ 8FEVH EBOZDI .JÂE[ZOBSPEPXFK 0SHBOJ[BDKJ EP TQSBX;XBMD[BOJB/BEXBHJJ0UZPvDJ *OUFSOBUJPOBUJP OBM 0CFTJUZ 5BTL 'PSDF *05'
X LSBKBDI 6OJJ &VSP QFKTLJFKPLPPE[JFDJNBOBENJFSONBTÂDJBB XUZNKFTUPUZZDI<> ,PMBS[ZL J XTQ < > [BOPUPXBMJ XvSËE E[JFDJ LSBLPXTLJDI OJT[Z PETFUFL E[JFDJ X XJFLV q MBU [OJFEPCPSFNNBTZDJBB JOJF[OBD[OJFXJÂLT[Z [OBEXBHJ PUZPvDJ XZOPT[DZ OBEXBHBq PUZPv¾q /BUPNJBTUXQPQVMBDKJE[JFDJ X XJFLV QS[FET[LPMOZN TUXJFSE[JMJ OJFEPCËS NBTZ DJBBV CBEBOZDI QSBXJEPXZTUBOPEZXJFOJB V [BvOBENJFSONBTÂDJBBV E[JFDJ 8 SFHJPOJF 1PEMBTJB CBEBOJB PDFOJBKDF TUBO PE ZXJFOJBE[JFDJXXJFLVqMBU[T[LË#JBFHP TUPLVXSQSPXBE[JMJ#JBPLP[JXTQ<> LUËS[Z XZLB[BMJ J OBEXBHB J PUZPv¾ XZTUÂQPXBB V OJFDP XJÂLT[FHPPETFULBCBEBOZDIE[JFDJ OJXOB T[ZDICBEBOJBDI 8 CBEBOJBDI XBTOZDI BOBMJ[PXBMJvNZ XQZX XZCSBOZDI D[ZOOJLËX vSPEPXJTLPXZDI OB TUBO PE ZXJFOJBE[JFDJJNPE[JFZvSPEPXJTLBXJFKTLPNJFK TLJFHPEPSPLVZDJBJXZLB[BMJvNZ FTUBUZTUZD[ OJF QSBXJF DP D[XBSUF E[JFDLP NJBP OJFEPCËS NBTZ DJBB 8 HSVQJF OBKNPET[ZDI E[JFDJ q MBUB QP[PTUB KDZDI X EPNV QPE PQJFL SPE[JDËX OJFEPCËS NBTZ DJBBXZTUÂQPXBV PHËVCBEBOZDI;KBXJTLP
UPD[ÂvDJFKTUXJFSE[BOPVE[JFXD[U OJDIPQ DËX 6X[HMÂEOJBKD X OBT[ZDI CBEBOJBDI HSVQZ XJFLPXF PEOPUPXBMJvNZ [NOJFKT[BOJF XSB[ [ XJFLJFN PETFULB E[JFDJ [ OJFEPCPSFN NBTZ DJBB /BEXBHÂ J PUZPv¾ TUXJFSE[BOP XvSËE OBKNPET[ZDI E[JFDJX[OBD[OJFNOJFKT[ZNPETFULVOJOJFEPZXJF OJF8QPQVMBDKJE[JFDJXXJFLVqMBUPSB[qMBU PEOPUPXBOPQPSËXOZXBMOZPETFUFLE[JFDJ[OJFEPCP SFNNBTZDJBB PEQPXJFEOJP J 4[QPOBSJXTQ<>OBQPETUBXJFCBEBÉFQJEFNJ MPHJD[OZDI QSPXBE[POZDI XvSËE E[JFDJ J NPE[JFZ XZCSBOZDIMPTPXP[UFSFOVDBFK1PMTLJXZLB[BMJ J OJFEPZXJFOJF XZTUFQPXBP X QPSËXOZXBMOZN PE TFULVXvSËEDIPQDËXJE[JFXD[U4UXJFSE[JMJOBUP NJBTU SËOJDF X [BMFOPvDJ PE NJFKTDB [BNJFT[LB OJB XJFvNJBTUP qXJÂLT[ZPETFUFLOJFEPZXJFOJB XZTUÂQPXBOBXTJVE[JFXD[UOJDIPQDËX WT "OBMJ[B TUBOV PEZXJFOJB E[JFDJ [ VX[HMFEOJF OJFN NJFKTDB [BNJFT[LBOJB X OBT[ZDI CBEBOJBDI XZLB[BB JOJFJTUOJBZJTUPUOFTUBUZTUZD[OJFSËOJ DF TUBOV PEZXJFOJB CBEBOZDI E[JFDJ B UZMLP OJFDP XJÂLT[Z PETFUFL E[JFDJ [ OBEXBH J PUZPvDJ TUXJFS E[POPXNJFvDJF OJOBXTJ 8ZLB[B OPUBLFQPEPCOZPETFUFLE[JFDJ[OJFEPCPSFNNBTZ DJBBOBXTJ JXNJFvDJF $[ZOOJLJ TQPFD[OPFLPOPNJD[OF SPE[JOZ D[ZMJ MJD[CB D[POLËX SPE[JOZ KFK TUSVLUVSB EPDIËE J BL UZXOPv¾[BXPEPXBSPE[JDËXXEVZNTUPQOJVEFUFS NJOVKZXJFOJFE[JFDJJNPE[JFZ;BTZUVBDKBGJOBO TPXBSPE[JOZVUSVEOJBSFBMJ[BDKÂ[BTBESBDKPOBMOFHP PEZXJBOJB T[D[FHËMOJF QPE X[HMÂEFN [BQFXOJFOJB PEQPXJFEOJFK JMPvDJ QPTJLËX X QPSËXOBOJV [ SPE[J OBNJEPCS[FTZUVPXBOZNJ 8 CBEBOJBDI XBTOZDI PDFOB XQZXV TUSVLUVSZ SPE[JOZ OB TUBO PEZXJFOJB CBEBOZDI E[JFDJ XZLB [BB F OBKNOJFKT[Z PETFUFL E[JFDJ [ OBEXBH J PUZ PvDJ [BOPUPXBOP X HPTQPEBSTUXBDI EPNPXZDI [B NJFT[LJXBOZDIQS[F[TJFEFNJXJÂDFKPTËC/BKXJÂDFK E[JFDJ [ OBEXBH CZP X SPE[JOBDI QPTJBEBKDZDI KFEOP E[JFDLP J PEOPUPXBOP XvSËE OJDI OBKNOJFKT[Z PETFUFL E[JFDJ OJFEPZXJPOZDI 8 SPE[JOBDI [ USËK LE[JFDJPETFUFLE[JFDJ[QSBXJEPXNBTDJBBCZ OBKXZT[Z 8JUBOPXTLBJXTQ<> BOBMJ[VKDXQZXD[ZOOJ LËX SPE[JOOZDI J vSPEPXJTLPXZDI OB TUBO PEZXJF OJBE[JFDJNJFT[LBKDZDIOB%PMOZNhMTLV XZLB[B B FSPE[BK[BNJFT[LJXBOFHPMPLBMV EPNKFEOPMVC XJFMPSPE[JOOZ OJFNJBJTUPUOFHPXQZXVOBTUBOPE ZXJFOJBCBEBOZDIE[JFDJ 8 CBEBOJBDI XBTOZDI PDFOB XQZXV XBSVO LËX NJFT[LBOJPXZDI OB TUBO PEZXJFOJB CBEBOZDI E[JFDJXPQBSDJVPXTLByOJLJ[BHÂT[D[FOJB XJFMLPv¾ QPXJFS[DIOJVZULPXFKNJFT[LBOJBQS[ZQBEBKDFKOB PTPCÂ JPEBOFEPUZD[DFTUPQOJBXZQPTBFOJBNJFT[ LBÉXJOTUBMBDKFUFDIOJD[OPTBOJUBSOFXZLB[BBSËX P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 7, n r 1 , s t y c z e ń – l u t y 2 0 1 2
PRACA ORYGINALNA / ORIGINAL ARTICLE OJF FXJFMLPv¾QPXJFS[DIOJNJFT[LBMOFKOJFNJBB JTUPUOFHP TUBUZTUZD[OJF XQZXV OB TUBO PEZXJFOJB CBEBOZDIE[JFDJ 8FEVHEBOZDI(64V<> XZQPTBFOJFNJFT[LBÉ XJOTUBMBDKFTBOJUBSOPUFDIOJD[OFXPTUBUOJDIMBUBDI TZTUFNBUZD[OJFQPQSBXJBTJÂ8FEVHPCTFSXBDKJXB TOZDI TUXJFSE[POP SËOJDF X XZQPTBFOJV X JOTUB MBDKF UFDIOJD[OPTBOJUBSOF NJFT[LBÉ [BKNPXBOZDI QS[F[ HPTQPEBSTUXB EPNPXF X NJBTUBDI J OB XTJ "OBMJ[B TUBOV PEZXJFOJB E[JFDJ [ VX[HMÂEOJFOJFN XZQPTBFOJB NJFT[LBOJB X NFEJB CJFDB XPEB DFOUSBMOF PHS[FXBOJF HB[ OJF XZLB[BB SËOJD PE TFULPXZDIXTUBOJFPEZXJFOJBCBEBOZDIE[JFDJ $[FD[FMFXTLJJXTQ<>XCBEBOJBDIQS[FQSPXB E[POZDI XvSËE VD[OJËX T[LË QPETUBXPXZDI J HJN OB[KBMOZDIXZLB[BMJ FXBSVOLJFLPOPNJD[OFNBK [OBD[DZXQZXOBTQPTËCZXJFOJBE[JFDJJNPE[JF Z /JFEPCËS TLBEOJLËX PEZXD[ZDI X EJFDJF E[JFDJ NJB [XJ[FL [ QPHBST[BKD TJÂ TZUVBDK GJOBOTPX JDISPE[JO 8 CBEBOJBDI XBTOZDI EPNJOPXBZ SPE[JOZ XLUËSZDIQSËHQPEBULPXZHPXZSPE[JOZQS[ZPTUBU OJN SP[MJD[FOJV XZOPTJ 8 UZDI SPE[JOBDI B KFEOBD[XBSUBCBEBOZDIE[JFDJNJBBOJFEPCËSNBTZ DJBB
BOBEXBHÂPEOPUPXBOPV 1S[FQSPXBE[POF CBEBOJB XZLB[BZ OBKXJÂLT[Z PETFUFLOJFEPZXJPOZDIE[JFDJXSPE[JOBDI HE[JFXZ TUQJCSBLvSPELËXGJOBOTPXZDIOBPQBUÂD[ZOT[V J[BLVQZXOPvDJ8TLByOJL#.* DPEOPUPXBOP V OJFNBM E[JFDJ [ SPE[JO LUËSF OJF CZZ X TUB OJFPQBDJ¾D[ZOT[VJLUËSZNCSBLPXBPvSPELËXOB [BLVQZXOPvDJ"OBMJ[BXZLB[BBJTUOJFOJFJTUPUOFK TUBUZTUZD[OJFSËOJDZXTUBOJFPEZXJFOJBCBEBOZDI E[JFDJ [ SPE[JO [ OJFXZTUBSD[BKD JMPvDJ QJFOJÂE[Z OBPQBUÂD[ZOT[VXTUPTVOLVEPSPE[JOOJFNBKDZDI QSPCMFNËXGJOBOTPXZDI 1S[FQSPXBE[POF CBEBOJB XZLB[BZ F TQPvSËE XT[ZTULJDI SPE[JO CBEBOZDI E[JFDJ LPS[ZTUB P [ QPNPDZ TQPFD[OFK 8 UFK HSVQJF DP US[FDJF CB EBOFE[JFDLPNJBPTUXJFSE[POZOJFEPCËSNBTZDJBB
BOBEXBHBJPUZPv¾XZTUÂQPXBBV (XBUPXOZX[SPTUUFNQBSP[XPKVHPTQPEBSD[FHP J QPTUÂQV DZXJMJ[BDZKOFHP PSB[ QPEKÂDJF QSBDZ QS[F[ NBULJNBZDIE[JFDJQP[BEPNFNTLVULVKFLPOJFD[ OPvDJPEEBOJBE[JFDLBXDJHVEOJBQPEPQJFLÂJO TUZUVDKJXZDIPXBXD[ZDI PCLB QS[FET[LPMB PCFL V[OBXBOZ KFTU [B QMBDËXLÂ PQJFLVÉD[P XZDIPXBXD[ [BQFXOJBKD E[JFDLV ZXJFOJF PE QPXJFEOJP [BQMBOPXBOF J VSFHVMPXBOF 5B TZUVBDKB NPF CZ¾ LPS[ZTUOB EMB E[JFDJ [ EPNËX X LUËSZDI OJFQS[FTUS[FHBTJÂQSBXJEPXZDIOBXZLËXZXJFOJP XZDI[VX[HMÂEOJFOJFNXJFLVE[JFDLB;EBOJFNBV UPSËXXHSVQJFSËXJFvOJD[FKE[JFDJDIÂUOJFKTQPZXBK QPTJLJJBLDFQUVKOPXFTNBLJ<> 8CBEBOJBDIXBTOZDIPEOPUPXBOP JXvSËEE[JF DJVD[ÂT[D[BKDZDIEPPCLBMVCQS[FET[LPMB P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 7, n r 1 , s t y c z e ń – l u t y 2 0 1 2
CBEBOZDI OJFEPCËS NBTZ DJBB XZTUÂQPXB OJFNBM VDPUS[FDJFHPE[JFDLB OBUPNJBTUOBEXBHBJ PUZPv¾ V /BUPNJBTU X QPQVMBDKJ E[JFDJ VD[ÂT[D[BK DZDI EP T[LPZ QPETUBXPXFK J HJNOB[KVN PETFUFL E[JFDJCF[[BCVS[FÉTUBOVPEZXJFOJBCZOBKXZT[Z JXZOPTJ /JFQPLPKDFKFTUUP JOJFEPZXJFOJF XZTUÂQPXBPBVDPQJUFHPE[JFDLBXXJFLVT[LPM OZN
Wnioski /BKXZT[ZPETFUFLE[JFDJ[OJFEPZXJFOJFN TUXJFSE[POP X OBKNPET[FK HSVQJF XJFLPXFK q S JVMFHBPO[NOJFKT[FOJVXSB[[XJFLJFN0E TFUFL E[JFDJ [ OBEXBH J PUZPvDJ XF XT[ZTULJDI HSVQBDI XJFLPXZDI CZ QPSËXOZXBMOZ J XZOPTJ QPPLPP /B TUBO PEZXJFOJB CBEBOZDI E[JFDJ NJB XQZX TUBUVTQSBXOZSPE[JOZ XJFMPE[JFUOPv¾SPE[JOPSB[ EFGJDZUGJOBOTPXZSPE[JO /BKXJÂLT[Z PETFUFL OJFEPZXJPOZDI E[JFDJ PEOP UPXBOP X SPE[JOBDI HE[JF JTUOJFKDZ EFGJDZU GJ OBOTPXZ OJF [F[XBMB OB PQBUÂ D[ZOT[V J [BLVQ ZXOPvDJ
Piśmiennictwo 1JFLVU. -BTLPXTLJ8;BTQPLBKBOJFQPUS[FCZXOPvDJP XZDIXSËOZDIUZQBDIHPTQPEBSTUXEPNPXZDIqQS[ZD[Z OZ OJFXBvDJXFHP ZXJFOJB 1FEJBUS 8TQËD[ q .BUFDLB . (PXBDLB3ÂCBB " ;BDIPXBOJB [ESPXPUOF SPE[JDËX B QSPCMFN PUZPvDJ V E[JFDJ ZX $[PX q ,PPE[JFK , 1JBTFD[OB1JPUSPXTLB " 4US[FMD[ZL + 6XB SVOLPXBOJB vSPEPXJTLPXF PSB[ SPE[JOOF XZTUÂQPXBOJB PUZPvDJVE[JFDJ1PM.FSL-FL q ,PMBS[ZL & )FMCJO + ,XJBULPXTLJ + -BOH.ZOBSTLB % 1PUPDLJ " 8PKUPXJD[ # 0DFOB XTLByOJLËX XBHPXP X[SPTUPXZDIE[JFDJLSBLPXTLJDIX XJFLVqMBU1SPCM )JH&QJEFNJPM q ,PMBS[ZL& +BOJL" ,XJBULPXTLJ+;XZD[BKFZXJFOJPXF E[JFDJXXJFLVQS[FET[LPMOZN1SPCM)JH&QJEFNJP q #JBPLP[,BMJOPXTLB* "CSBNPXJD[1 ,POTUBOUZOPXJD[+ 1JPUSPXTLB+BTUS[ÂCTLB + 0DFOB TUBOV PEZXJFOJB E[JF DJ X XJFLV XD[FTOPT[LPMOZN [ SFHJPOV 1PEMBTJB 1FEJBUS 8TQËD[ q 4[QPOBS - 0UBS[FXTLJ . &QJEFNJPMPHJB OJFEPZXJFOJB E[JFDJ J NPE[JFZ X 1PMTDF 1FEJBUS 8TQËD[ q 8JUBOPXTLB + 0CVDIPXJD[ " 8BSNV[8BODJTJFXJD[ " 8QZX D[ZOOJLËX SPE[JOOZDI J vSPEPXJTLPXZDI OB TUBO PEZXJFOJB E[JFDJ QS[FE PLSFTFN QPLXJUBOJB NJFT[LBK DZDI OB (ËSOZN hMTLV &OEPLSZOPM 0UZPv¾ q
45
46
PRACA ORYGINALNA / ORIGINAL ARTICLE (ËXOZ 6S[E 4UBUZTUZD[OZ %FQBSUBNFOU 8BSVOLËX Z DJB4ZUVBDKBHPTQPEBSTUXPEPNPXZDIXSXvXJFUMF XZOJLËXCBEBÉCVEFUËXHPTQPEBSTUXEPNPXZDI,POGF SFODKBQSBTPXBXEOJVNBKB $[FD[FMFXTLJ + .JDIBMTLB " 3BD[ZÉTLJ ( ;BTUPTPXB OJF BOBMJ[Z TLVQJFÉ EP PDFOZ TQPFD[OPFLPOPNJD[OZDI
J EFNPHSBGJD[OZDI VXBSVOLPXBÉ TQPTPCV ZXJFOJB E[JF DJXXJFLVMBUZX$[PX.FUBC q "EEFTTJ & (BMMPXBZ "5 7JTBMCFSHIJ & #JSDI -- 4QFDJ GJD TPDJBM JOGMVFODFT PO UIF BDDFQUBODF PG OPWFM GPPET JO ZFBSPMEDIJMESFO"QQFUJUF q
P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 7, n r 1 , s t y c z e ń – l u t y 2 0 1 2
41
Uwarunkowania środowiskowe a stan odżywienia dzieci i młodzieży województwa podlaskiego Environmental conditions and nutritional status of children and adolescents of the Podlasie Region Beata Janina Olejnik, Izabela Roszko-Kirpsza, Sylwia Marcinkiewicz, Elżbieta Maciorkowska
STRESZCZENIE Wstęp. Stan odżywienia dzieci jest wynikiem zarówno odziedziczonych predyspozycji genetycznych, jak i czynników środowiskowych, wśród których wyróżnia się czynniki biogeograficzne i społeczno-ekonomiczne. Cel. Celem pracy była ocena wpływu uwarunkowań środowiskowych na stan odżywienia dzieci i młodzieży zamieszkujących województwo podlaskie. Materiał i metody. Badaniem objęto 592 dzieci, w wieku od 1. do 14. roku życia, zamieszkujących tereny wiejskomiejskie województwa podlaskiego. U wszystkich dzieci przeprowadzono badania kwestionariuszowe oraz pomiary antropometryczne z oceną wskaźnika masy ciała (BMI). Wyniki. Niedobór masy ciała w grupie badanych stwierdzano u 24,2% dzieci, natomiast nadwagę i otyłość u 12,5% badanych. Najwyższy odsetek dzieci z niedożywieniem (32,2%) stwierdzono w najmłodszej grupie wiekowej (1.–3. r. ż.) i ulegał on zmniejszeniu wraz z wiekiem. Niedożywienie występowało najczęściej w rodzinach, gdzie brak było środków finansowych na opłatę czynszu (30,7%) i zakup żywności (32,5%). Odsetek dzieci z nadwagą i otyłością we wszystkich grupach wiekowych był porównywalny i wynosił w przybliżeniu po około 12%. Najniższy, wynoszący zaledwie 7,0%, był w rodzinach wielodzietnych. Wnioski. Na stan odżywienia badanych dzieci miał wpływ status prawny, wielodzietność oraz deficyt finansowy rodzin. Największy odsetek niedożywionych dzieci odnotowano w rodzinach, gdzie istniejący deficyt finansowy nie zezwalał na opłatę czynszu i zakup żywności Słowa kluczowe: dzieci, nawyki żywieniowe, czynniki socjoekonomiczne, BMI
ABSTRACT Introduction. Children nutritional status results from both inherited genetic predispositions and environmental factors, such as biogeographic and social and economic ones. Aim. The aim of the study was to evaluate the influence of environmental factors on children and adolescents nutritional status in the Podlasie Province. Material and methods. The study was carried out on 592 children, aged 1–14, living in the urban and rural regions of the Podlasie Province. Questionnaires and anthropometric measurements with BMI were performed. Results. Body mass deficit was observed in 24.2% of the examined children while overweight and obesity – in 12.5%. The highest percentage of body mass deficit (32.2%) was in the youngest children (1–3 years of age) and it decreased with the age. Body mass deficit was also stated in families with lack of money for the rent (30.7%) and for food (32.5%). The percentage of children with overweight and obesity was comparable in all age groups and was approximately 12%. The lowest, 7.0%, was in large families. Conclusions. Nutritional status of the examined children was conditioned by the family status, the number of children in the family and financial deficit. The highest percentage of under nutritional children was observed in families with lack of money for the rent and food. Key words: children, nutritional habits, socio-economic factors, BMI
Wstęp 4UBOPEZXJFOJBE[JFDJKFTUXZOJLJFN[BSËXOPPE[JF E[JD[POZDI QSFEZTQP[ZDKJ HFOFUZD[OZDI KBL J D[ZO OJLËX vSPEPXJTLPXZDI XvSËE LUËSZDI XZSËOJB TJÂ D[ZOOJLJ CJPHFPHSBGJD[OF J TQPFD[OPFLPOPNJD[OF +FEOZN [ D[ZOOJLËX FLPOPNJD[OZDI KFTU XZTPLPv¾ [BSPCLËXSPE[JDËXPDFOJBOBXLPOUFLvDJFMJD[CZPTËC QP[PTUBKDZDI OB VUS[ZNBOJV X SPE[JOJF .B POB JTUPUOZ XQZX OB ZXJFOJF E[JFDJ J NPE[JFZ USZC ZDJB J [XJ[BOZ [ UZN TUBO JDI PEZXJFOJB *TUPU P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 7, n r 1 , s t y c z e ń – l u t y 2 0 1 2
OZN D[ZOOJLJFN KFTU SËXOJF NJFKTDF [BNJFT[LBOJB NJBTUP XJFv JXZOJLBKDF[UFHPUSBEZDKFJ[XZD[BKF TQPFD[OPLVMUVSPXF 8QZXBK POF OB SPE[BK TQP ZXBOFHP QPLBSNV OBXZLJ ZXJFOJPXF TUZM ZDJB J KBLF XBO EMB SP[XPKV LBEFHP E[JFDLB BLUZX OPv¾ GJ[ZD[O 8[SBTUBKDB vXJBEPNPv¾ [OBD[FOJB QPXZT[ZDID[ZOOJLËXOB[BDIPXBOJFQSBXJEPXZDI [BTBEZXJFOJBJTUBOPEZXJFOJBE[JFDJJNPE[JFZ KFTUQPXPEFNQPEFKNPXBOJBCBEBÉOBUFNBUXQZXV
Pediatr Pol 2012; 87(1): 41–46 © 2012 by Polskie Towarzystwo Pediatryczne Otrzymano/Received: 15.08.2011 Zaakceptowano do druku/Accepted: 11.10.2011 Zakład Medycyny Wieku Rozwojowego i Pielęgniarstwa Pediatrycznego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Elżbieta Maciorkowska Wkład pracy autorów/ Authors contribution: BJ. Olejnik – napisanie artykułu, zasadniczy wkład w koncepcję i projekt pracy, w zebranie danych, analizę i interpretację danych, odpowiedzialność za analizę statystyczną i przygotowanie wyników badań do analizy, I. Roszko-Kirpsza – napisanie artykułu, zasadniczy wkład w koncepcję i projekt pracy, w zebranie danych, analizę i interpretację danych, E. Maciorkowska – zasadniczy wkład w koncepcję i projekt pracy, w zebranie danych, analizę i interpretację danych, krytyczne zrecenzowanie artykułu pod kątem istotnej zawartości intelektualnej oraz akceptacja ostatecznej wersji do opublikowania, S. Marcinkiewicz – odpowiedzialność za analizę statystyczną i przygotowanie wyników badań do analizy. Konflikt interesu/ Conflicts of interest: Autorzy pracy nie zgłaszają konfliktu interesów Adres do korespondencji/ Address for correspondence: Dr n.med. Izabela Roszko-Kirpsza Zakład Medycyny Wieku Rozwojowego i Pielęgniarstwa Pediatrycznego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku ul. Waszyngtona 15 15-274 Białystok tel.(85) 745 05 65 fax (85) 745 05 68 e-mail: [email protected]
42
PRACA ORYGINALNA / ORIGINAL ARTICLE D[ZOOJLËXvSPEPXJTLPXZDIOBZXJFOJFJTUBOPEZ XJFOJBQPQVMBDKJXJFLVSP[XPKPXFHP $FMFN QSBDZ CZB PDFOB XQZXV VXBSVOLPXBÉ vSPEPXJTLPXZDI OB TUBO PEZXJFOJB E[JFDJ J NP E[JFZ NJFT[LBKDZDI OB PCT[BS[F XPKFXËE[UXB QPEMBTLJFHP
Materiał i metody 1S[FENJPUFN CBEBÉ PCKÂUP E[JFDJ X XJFLV PE EPMBUMPTPXPXZCSBOZDIQS[F[8PKFXËE[LJ0vSPEFL *OGPSNBUZLJ J 5FSFOPXZ #BOL %BOZDI XPKFXËE[UXB QPEMBTLJFHP#BEBOJBLXFTUJPOBSJVT[PXFPSB[QPNJB SZBOUSPQPNFUSZD[OF[PTUBZXZLPOBOFQS[F[[FTQPZ MFLBSTLPQJFMÂHOJBSTLJF X SBNBDI CBEBÉ XZKB[EP XZDIEPUS[FDIPvSPELËXXJFKTLPNJFKTLJDIXPKFXËE[ UXBQPEMBTLJFHP1S[FEQS[ZTUQJFOJFNEPCBEBÉLXF TUJPOBSJVT[PXZDI SPE[JDF MVC PQJFLVOPXJF LBEFHP E[JFDLBXZSB[JMJQJTFNO[HPEÂOBTQFDKBMOJFQS[ZHP UPXBOZNGPSNVMBS[V[HPEZ/BQSPXBE[FOJFXZFKXZ NJFOJPOZDICBEBÉ[HPEÂXZSB[JB,PNJTKB#JPFUZD[OB 6OJXFSTZUFUV.FEZD[OFHPX#JBZNTUPLV %PPDFOZTUBOVPEZXJFOJBCBEBOZDIE[JFDJXZ LPS[ZTUBOP XBSUPvDJ QPNJBSËX BOUSPQPNFUSZD[OZDI qNBTÂDJBBJX[SPTU OBJDIQPETUBXJFPCMJD[POP#.* #PEZ .BTT *OEFY XTLByOJL NBTZ DJBB
LUËSZ PE OJFTJPOP EP TJBUFL DFOUZMPXZDI E[JFDJ XBST[BXTLJDI PQSBDPXBOZDIQS[F[*OTUZUVU.BULJJ%[JFDLBX8BS T[BXJFTUPTPXOJFEPQDJJXJFLVCBEBOZDIE[JFDJ;B OPSNÂ QS[ZKÂUP XBSUPvDJ #.* [OBKEVKDF TJÂ NJÂE[Z q DFOUZMFN 8BSUPvDJ QPOJFK DFOUZMB PDF OJPOPKBLPOJFEPCËSNBTZDJBB QPXZFKDFOUZMB KBLPOBEXBHÂJQPXZFKDFOUZMBKBLPPUZPv¾ 6[ZTLBOFXZOJLJCBEBÉ[PTUBZQPEEBOFBOBMJ[JF TUBUZTUZD[OFK8QZX[NJFOOZDIPDIBSBLUFS[FKBLP vDJPXZNMVCQPS[ELPXZNOBTUBOPEZXJFOJBPDF OJBOP[BQPNPDUFTUËX$IJ%MBXFSZGJLBDKJIJQPUF[ TUBUZTUZD[OZDI [BPPOP QP[JPN JTUPUOPvDJ Q 8T[ZTULJFPCMJD[FOJBXZLPOBOPQS[ZVZDJVQBLJFUV TUBUZTUZD[OFHP4UBUJTUJDBGJSNZ4UBU4PGU
Wyniki #BEBOJBNJ PCKÂUP HSVQÂ E[JFDJ X UZN O TUBOPXJMJDIPQDZ B O E[JFXD[Â UB X XJFLV PE EP SPLV ZDJB hSFEOJB XJFLV X CBEBOFK HSVQJF XZOPTJB SPLV 4QPvSËE CBEBOZDIE[JFDJ O NJFT[LBPXNJFvDJF QP[PTUBF O OBXTJ8JÂLT[Pv¾E[JFDJ X NPNFODJF CBEBOJB VD[ÂT[D[BB EP T[LPZ QPETUBXPXFK MVC HJNOB[KVN EP PCLB MVC QS[FE T[LPMBVD[ÂT[D[BPE[JFDJ 1P[PTUBF E[JFDJ OJF LPS[ZTUBP [ BEOZDI QMBDËXFL PvXJBUP XZDIJQS[FCZXBPXEPNV /JFEPCËS NBTZ DJBB TUXJFSE[POP V CBEB OZDIE[JFDJ DIPQDËX E[JFXD[U 0ETF
UFLE[JFDJ[QSBXJEPXNBTDJBBXCBEBOFKHSVQJF XZOPTJ DIPQDZ J E[JFXD[ÂUB
[BvOBEXBHÂJPUZPv¾XZLB[BOPV E[JFDJ DIPQDZJ E[JFXD[ÂUB 0ETFUFLE[JFDJ[OJFEPCP SFNNBTZDJBBOBXTJJXNJFvDJFCZQPSËXOZXBMOZ J XZOPTJ PEQPXJFEOJP WT /BUPNJBTU PETFUFLE[JFDJ[OBEXBHMVCPUZPvDJCZOJFDPXJÂL T[ZXNJFvDJF OJOBXTJ /JFTUXJFS E[POP JTUPUOZDI TUBUZTUZD[OJF SËOJD X TUBOJF PEZ XJFOJBCBEBOZDIE[JFDJXNJFvDJFJOBXTJ Q 4UBO PEZXJFOJB E[JFDJ [ VX[HMÂEOJFOJFN XJFLV JQDJ 0DFOB TUBOV PEZXJFOJB X OBKNPET[FK HSVQJF XJF LPXFK qMBU CBEBOZDIE[JFDJXZLB[BBOJFEPZXJF OJFV E[JFXD[UJ DIPQDËX[BvOBEXBHÂ JPUZPv¾TUXJFSE[POPXQPEPCOZNPETFULVVDIPQ DËXJE[JFXD[U WT 8HSVQJFXJFLPXFKq MBUPETFUFLE[JFXD[UJDIPQDËXOJFEPZXJPOZDICZ KFEOBLPXZ QP 3ËOJDF X TUBOJF PEZXJFOJB E[JFXD[U J DIPQDËX XJEPD[OF CZZ X HSVQJF E[JFDJ [OBEXBHJPUZPvDJ HE[JFPEOPUPXBOPEXVLSPUOJF XJÂLT[ZPETFUFLE[JFXD[U OJDIPQDËX Q 8HSVQJFOBKTUBST[ZDICBEBOZDIE[JFDJ q MBU OJFEPZXJFOJFTUXJFSE[POPV E[JFXD[U J DIPQDËX /BEXBHB J PUZPv¾ [EFDZEPXBOJF XJÂLT[BCZBXHSVQJFDIPQDËX XPESËOJFOJV PEE[JFXD[U Q "OBMJ[BTUBOVPEZXJFOJBE[JFDJX[BMFOPvDJPE XJFLVXZLB[BB JPETFUFLE[JFDJ[OJFEPZXJFOJFN XSB[[XJFLJFNVMFHB[NOJFKT[FOJV8QPQVMBDKJOBK NPET[ZDIE[JFDJ qMBU TUXJFSE[POPOBKXJÂLT[ZPE TFUFL CBEBOZDI [ OJFEPZXJFOJFN 0ETFUFL UFOCZ[OBNJFOOJFTUBUZTUZD[OJFXZT[ZXQPSËXOB OJV[HSVQE[JFDJXXJFLVqMBUJqMBU Q 8 TUBST[ZDIHSVQBDIXJFLPXZDIqMBUJqMBUCZPO QPSËXOZXBMOZJXZOPTJPEQPXJFEOJP J 0ETFUFL E[JFDJ FVUSPGJD[OZDI OBKOJT[Z CZ X HSVQJF XJFLPXFK q MBUB
B OBKXJÂLT[Z X HSVQJF E[JFDJqMBU /JFTUXJFSE[POPKFEOBLSËOJD [OBNJFOOZDITUBUZTUZD[OJF/BUPNJBTUPETFUFLE[JFDJ [OBEXBHXFXT[ZTULJDIUS[FDIHSVQBDIXJFLPXZDI CZ QPSËXOZXBMOZ J XZOPTJ X HSVQJF OBKNPET[FK q MBU q X HSVQJF qMBULËX q [Bv XvSËEE[JFDJXXJFLVqMBUq 3ZD 4UBOPEZXJFOJBE[JFDJ[VX[HMÂEOJFOJFNNJFKTDB JDIPQJFLJJOBVLJ "OBMJ[JF QPEEBOP TUBO PEZXJFOJB CBEBOZDI E[JFDJ [VX[HMÂEOJFOJFNNJFKTDBJDIPQJFLJJOBVLJ8HSVQJF E[JFDJQS[FCZXBKDZDIXEPNVPETFUFLE[JFDJOJFEP ZXJPOZDIXZOPTJ JCZXJÂLT[ZXPEOJFTJFOJV EP E[JFDJ PCLPXPQS[FET[LPMOZDI Q JT[LPMOZDI Q 0ETFUFLE[JFDJ[OBEXBHJPUZPvDJCZQPSËXOZ XBMOZXHSVQJFE[JFDJQP[PTUBKDZDIXEPNV
P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 7, n r 1 , s t y c z e ń – l u t y 2 0 1 2
PRACA ORYGINALNA / ORIGINAL ARTICLE
43
VD[ÂT[D[BKDZDI EP PCLB MVC QS[FET[LPMB JXHSVQJFE[JFDJT[LPMOZDI /BUPNJBTUPETF UFL E[JFDJ FVUSPGJD[OZDI OBKXZT[Z CZ XvSËE E[JFDJ T[LPMOZDI J XZOPTJ [Bv X HSVQJF PCLPXP QS[FET[LPMOFKJE[JFDJQP[PTUBKDZDIXEPNVCZQP SËXOZXBMOZJXZOPTJPEQPXJFEOJP J 4UBOPEZXJFOJBE[JFDJ[VX[HMÂEOJFOJFNTUBUVTV QSBXOFHPJDISPE[JO 8 CBEBOFK HSVQJF E[JFDJ QPDIPE[JP [ SPE[JO QFOZDI5ZMLP CBEBOZDINJFT[LBPXSPE[JOBDI OJFQFOZDI"OBMJ[BTUBOVPEZXJFOJBE[JFDJX[BMF OPvDJ PE TUBUVTV QSBXOFHP SPE[JO XZLB[BB J PE TFUFLE[JFDJOJFEPZXJPOZDICZ[EFDZEPXBOJFXJÂL T[Z CSBLKFEOBL[OBNJFOOPvDJTUBUZTUZD[OFKQ XSPE[JOBDIOJFQFOZDI XQPSËXOBOJV[SP E[JOBNJ QFOZNJ 0ETFUFL E[JFDJ [ OBEXBH JPUZPvDJ XPCVHSVQBDICZKFEOBLPXZ QP 4UBOPEZXJFOJBE[JFDJBMJD[CBPTËCXHPTQPEBS TUXJFEPNPXZN 8HPTQPEBSTUXBDIEPNPXZDISPE[JOCBEBOZDIE[JF DJ[BNJFT[LJXBPPEEPJXJÂDFKPTËC8SPE[JOBDI MJD[DZDITJFENJPSPJXJÂDFKPTËCPETFUFLE[JFDJOJF EPZXJPOZDITUBOPXJ BPETFUFLE[JFDJ[OBE XBHMVCPUZPvDJCZXUZDISPE[JOBDIOBKNOJFKT[Z %[JFDJFVUSPGJD[OFXUZDISPE[JOBDITUBOPXJZ OBKXZT[ZPETFUFLCBEBOZDI 3ËOJDFXTUB OJFPEZXJFOJBCBEBOZDIE[JFDJ[SPE[JOEXVPTPCP XZDIJTJFENJPJXJÂDFKPTPCPXZDICZZJTUPUOFTUB UZTUZD[OJF Q 3ZD 4UBOPEZXJFOJBE[JFDJBQPXJFS[DIOJB NJFT[LBMOB 1PSËXOZXBMOZPETFUFLE[JFDJOJFEPZXJPOZDITUXJFS E[POP XvSËE E[JFDJ NJFT[LBKDZDI X NJFT[LBOJBDI P QPXJFS[DIOJ EP N KBL UF X NJFT[LB OJBDI P QPXJFS[DIOJ q N J QPXZFK N /BUPNJBTU OBEXBHÂ J PUZPv¾ X QP EPCOZN PETFULV TUXJFSE[POP V E[JFDJ [ SPE[JO [B NJFT[LVKDZDINJFT[LBOJBäN J N Q 4UBOPEZXJFOJBE[JFDJBCSBLXZQPTBFOJBNJFT[ LBOJBXNFEJB "OBMJ[BTUBOVPEZXJFOJBXCBEBOFKQPQVMBDKJE[JF DJ [ VX[HMÂEOJFOJFN XZQPTBFOJB NJFT[LBÉ X NF EJB CJFDB XPEB VCJLBDKB DFOUSBMOF PHS[FXBOJF HB[ XZLB[BB J X NJFT[LBOJBDI X LUËSZDI CSB LPXBP DFOUSBMOFHP PHS[FXBOJB J HB[V TUXJFSE[POP QPSËXOZXBMOZ PETFUFL E[JFDJ [ OJFEPCPSFN NBTZ DJBB PEQPXJFEOJP J
KBL UF E[JFDJ FVUSPGJD[OZDI J PSB[[OBEXBHJPUZ PvDJ J 8vSËE E[JFDJ NJFT[LBKDZDI XNJFT[LBOJBDI XLUËSZDICSBLPXBPCJFDFKXPEZ TUXJFSE[POP OBKNOJFKT[ HSVQÂ E[JFDJ [ OJFEPCPSFN P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 7, n r 1 , s t y c z e ń – l u t y 2 0 1 2
Ryc. 1. Stan odżywienia badanych dzieci z uwzględnieniem wieku Fig. 1. Nutritional status of the examined children by age
Ryc. 2. Stan odżywienia badanych dzieci a liczba osób w gospodarstwie domowym Fig. 2. Nutritional status of the examined children and the number of persons in the household
NBTZDJBB
BOBKXJÂLT[[OBEXBHJPUZPvDJ /BKXJÂDFKE[JFDJFVUSPGJD[OZDI NJFT[ LBPXEPNBDIOJFQPTJBEBKDZDIHB[V 0DFOB TUBOV PEZXJFOJB E[JFDJ X [BMFOPvDJ PE TZUVBDKJFLPOPNJD[OFKSPE[JOZ 0DFOB TUBOV PEZXJFOJB CBEBOZDI E[JFDJ X [BMF OPvDJ PE TZUVBDKJ FLPOPNJD[OFK X SPE[JOJF T[BDP XBOFKXBTQFLDJFQSPHVQPEBULPXFHPQS[ZPTUBUOJN SP[MJD[FOJV OJF XZLB[BB JTUOJFOJB SËOJD JTUPUOZDI TUBUZTUZD[OJF 8 SPE[JO QSËH QPEBULPXZ HPXZ SPE[JOZ XZOPTJ8UZDISPE[JOBDIOJFEPZXJFOJFTUXJFS E[POP V CBEBOZDI E[JFDJ [Bv OBEXBHÂ J PUZ Pv¾ PEOPUPXBOP V 5ZMLP V CBEBOZDI SPE[JO QSËH QPEBULPXZ XZOPTJ /JFEPZXJFOJF X UFK HSVQJF CBEBOZDI E[JFDJ TUXJFSE[POP V BOBEXBHÂJPUZPv¾V /BKXJÂLT[F OJFEPZXJFOJF TUXJFSE[POP X SPE[J OBDI HE[JFCSBLCZPvSPELËXGJOBOTPXZDIOBPQB UÂD[ZOT[V J[BLVQZXOPvDJ 8UZDI UFSPE[JOBDIOJTLJCZPETFUFLE[JFDJ[#.*QPXZFK D PEQPXJFEOJP J /JFTUXJFSE[POPOBE XBHJJPUZPvDJXvSËEE[JFDJ[SPE[JO XLUËSZDICSBLP XBPvSPELËXGJOBOTPXZDIOBPQBUÂSBDIVOLËX
44
PRACA ORYGINALNA / ORIGINAL ARTICLE 4UBO PEZXJFOJB E[JFDJ [ SPE[JO LPS[ZTUBKDZDI [QPNPDZJOTUZUVDKJTQPFD[OZDI "OBMJ[PXBOP SËXOJF TUBO PEZXJFOJB CBEBOZDI E[JFDJXSPE[JOBDILPS[ZTUBKDZDI[QPNPDZJOTUZUVDKJ TQPFD[OZDI4QPvSËECBEBOZDISPE[JO[QPNPDZJO TUZUVDKJTQPFD[OZDILPS[ZTUBP /JFEPZXJFOJF XZTUÂQPXBPV BOBEXBHBMVCPUZPv¾V E[JFDJ[UZDISPE[JO Q
Omówienie 0LSFT XJFLV SP[XPKPXFHP UP D[BT EZOBNJD[OZDI [NJBOXSP[XPKVQTZDIPSVDIPXZNE[JFDLBVXBSVO LPXBOZDI XJFMPNB D[ZOOJLBNJ X UZN SËXOJF PE QPXJFEOJNZXJFOJFN8BvDJXFZXJFOJFXQZXBOB SP[XËK J TQSBXOPv¾ CJPMPHJD[O SP[XJKBKDFHP TJÂ PS HBOJ[NV [EPMOPv¾EPVD[FOJBTJÂJEPCSFTBNPQPD[V DJF 8JFMF CBEBÉ EPXPE[J JTUOJFOJB vDJTFHP [XJ[LV QPNJÂE[ZTUBOFNPEZXJFOJBXE[JFDJÉTUXJFB[ESP XJFNPLSFTVXJFLVSP[XPKPXFHPJEPSPTFHP< > 8F XTQËD[FTOZN vXJFDJF OJFQPLPKDZN [KBXJ TLJFN KFTU XZTUÂQPXBOJF PUZPvDJ B T[D[FHËMOJF KFK T[ZCLJ X[SPTU X QPQVMBDKJ XJFLV SP[XPKPXFHP DP TUBOPXJ JTUPUOZ QSPCMFN [ESPXPUOZ /B VXBHÂ [B TVHVKF SËXOJF OJFEPZXJFOJF V E[JFDJ J UP HËXOJF XOBKNPET[FKHSVQJFXJFLPXFK LUËSTUBOPXJE[JFDJ PLSFTV PCLPXPQS[FET[LPMOFHP LUËSFNV QPvXJÂDB TJÂXQVCMJLBDKBDI[OBD[OJFNOJFKVXBHJ 8FEVH EBOZDI .JÂE[ZOBSPEPXFK 0SHBOJ[BDKJ EP TQSBX;XBMD[BOJB/BEXBHJJ0UZPvDJ *OUFSOBUJPOBUJP OBM 0CFTJUZ 5BTL 'PSDF *05'
X LSBKBDI 6OJJ &VSP QFKTLJFKPLPPE[JFDJNBOBENJFSONBTÂDJBB XUZNKFTUPUZZDI<> ,PMBS[ZL J XTQ < > [BOPUPXBMJ XvSËE E[JFDJ LSBLPXTLJDI OJT[Z PETFUFL E[JFDJ X XJFLV q MBU [OJFEPCPSFNNBTZDJBB JOJF[OBD[OJFXJÂLT[Z [OBEXBHJ PUZPvDJ XZOPT[DZ OBEXBHBq PUZPv¾q /BUPNJBTUXQPQVMBDKJE[JFDJ X XJFLV QS[FET[LPMOZN TUXJFSE[JMJ OJFEPCËS NBTZ DJBBV CBEBOZDI QSBXJEPXZTUBOPEZXJFOJB V [BvOBENJFSONBTÂDJBBV E[JFDJ 8 SFHJPOJF 1PEMBTJB CBEBOJB PDFOJBKDF TUBO PE ZXJFOJBE[JFDJXXJFLVqMBU[T[LË#JBFHP TUPLVXSQSPXBE[JMJ#JBPLP[JXTQ<> LUËS[Z XZLB[BMJ J OBEXBHB J PUZPv¾ XZTUÂQPXBB V OJFDP XJÂLT[FHPPETFULBCBEBOZDIE[JFDJ OJXOB T[ZDICBEBOJBDI 8 CBEBOJBDI XBTOZDI BOBMJ[PXBMJvNZ XQZX XZCSBOZDI D[ZOOJLËX vSPEPXJTLPXZDI OB TUBO PE ZXJFOJBE[JFDJJNPE[JFZvSPEPXJTLBXJFKTLPNJFK TLJFHPEPSPLVZDJBJXZLB[BMJvNZ FTUBUZTUZD[ OJF QSBXJF DP D[XBSUF E[JFDLP NJBP OJFEPCËS NBTZ DJBB 8 HSVQJF OBKNPET[ZDI E[JFDJ q MBUB QP[PTUB KDZDI X EPNV QPE PQJFL SPE[JDËX OJFEPCËS NBTZ DJBBXZTUÂQPXBV PHËVCBEBOZDI;KBXJTLP
UPD[ÂvDJFKTUXJFSE[BOPVE[JFXD[U OJDIPQ DËX 6X[HMÂEOJBKD X OBT[ZDI CBEBOJBDI HSVQZ XJFLPXF PEOPUPXBMJvNZ [NOJFKT[BOJF XSB[ [ XJFLJFN PETFULB E[JFDJ [ OJFEPCPSFN NBTZ DJBB /BEXBHÂ J PUZPv¾ TUXJFSE[BOP XvSËE OBKNPET[ZDI E[JFDJX[OBD[OJFNOJFKT[ZNPETFULVOJOJFEPZXJF OJF8QPQVMBDKJE[JFDJXXJFLVqMBUPSB[qMBU PEOPUPXBOPQPSËXOZXBMOZPETFUFLE[JFDJ[OJFEPCP SFNNBTZDJBB PEQPXJFEOJP J 4[QPOBSJXTQ<>OBQPETUBXJFCBEBÉFQJEFNJ MPHJD[OZDI QSPXBE[POZDI XvSËE E[JFDJ J NPE[JFZ XZCSBOZDIMPTPXP[UFSFOVDBFK1PMTLJXZLB[BMJ J OJFEPZXJFOJF XZTUFQPXBP X QPSËXOZXBMOZN PE TFULVXvSËEDIPQDËXJE[JFXD[U4UXJFSE[JMJOBUP NJBTU SËOJDF X [BMFOPvDJ PE NJFKTDB [BNJFT[LB OJB XJFvNJBTUP qXJÂLT[ZPETFUFLOJFEPZXJFOJB XZTUÂQPXBOBXTJVE[JFXD[UOJDIPQDËX WT "OBMJ[B TUBOV PEZXJFOJB E[JFDJ [ VX[HMFEOJF OJFN NJFKTDB [BNJFT[LBOJB X OBT[ZDI CBEBOJBDI XZLB[BB JOJFJTUOJBZJTUPUOFTUBUZTUZD[OJFSËOJ DF TUBOV PEZXJFOJB CBEBOZDI E[JFDJ B UZMLP OJFDP XJÂLT[Z PETFUFL E[JFDJ [ OBEXBH J PUZPvDJ TUXJFS E[POPXNJFvDJF OJOBXTJ 8ZLB[B OPUBLFQPEPCOZPETFUFLE[JFDJ[OJFEPCPSFNNBTZ DJBBOBXTJ JXNJFvDJF $[ZOOJLJ TQPFD[OPFLPOPNJD[OF SPE[JOZ D[ZMJ MJD[CB D[POLËX SPE[JOZ KFK TUSVLUVSB EPDIËE J BL UZXOPv¾[BXPEPXBSPE[JDËXXEVZNTUPQOJVEFUFS NJOVKZXJFOJFE[JFDJJNPE[JFZ;BTZUVBDKBGJOBO TPXBSPE[JOZVUSVEOJBSFBMJ[BDKÂ[BTBESBDKPOBMOFHP PEZXJBOJB T[D[FHËMOJF QPE X[HMÂEFN [BQFXOJFOJB PEQPXJFEOJFK JMPvDJ QPTJLËX X QPSËXOBOJV [ SPE[J OBNJEPCS[FTZUVPXBOZNJ 8 CBEBOJBDI XBTOZDI PDFOB XQZXV TUSVLUVSZ SPE[JOZ OB TUBO PEZXJFOJB CBEBOZDI E[JFDJ XZLB [BB F OBKNOJFKT[Z PETFUFL E[JFDJ [ OBEXBH J PUZ PvDJ [BOPUPXBOP X HPTQPEBSTUXBDI EPNPXZDI [B NJFT[LJXBOZDIQS[F[TJFEFNJXJÂDFKPTËC/BKXJÂDFK E[JFDJ [ OBEXBH CZP X SPE[JOBDI QPTJBEBKDZDI KFEOP E[JFDLP J PEOPUPXBOP XvSËE OJDI OBKNOJFKT[Z PETFUFL E[JFDJ OJFEPZXJPOZDI 8 SPE[JOBDI [ USËK LE[JFDJPETFUFLE[JFDJ[QSBXJEPXNBTDJBBCZ OBKXZT[Z 8JUBOPXTLBJXTQ<> BOBMJ[VKDXQZXD[ZOOJ LËX SPE[JOOZDI J vSPEPXJTLPXZDI OB TUBO PEZXJF OJBE[JFDJNJFT[LBKDZDIOB%PMOZNhMTLV XZLB[B B FSPE[BK[BNJFT[LJXBOFHPMPLBMV EPNKFEOPMVC XJFMPSPE[JOOZ OJFNJBJTUPUOFHPXQZXVOBTUBOPE ZXJFOJBCBEBOZDIE[JFDJ 8 CBEBOJBDI XBTOZDI PDFOB XQZXV XBSVO LËX NJFT[LBOJPXZDI OB TUBO PEZXJFOJB CBEBOZDI E[JFDJXPQBSDJVPXTLByOJLJ[BHÂT[D[FOJB XJFMLPv¾ QPXJFS[DIOJVZULPXFKNJFT[LBOJBQS[ZQBEBKDFKOB PTPCÂ JPEBOFEPUZD[DFTUPQOJBXZQPTBFOJBNJFT[ LBÉXJOTUBMBDKFUFDIOJD[OPTBOJUBSOFXZLB[BBSËX P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 7, n r 1 , s t y c z e ń – l u t y 2 0 1 2
PRACA ORYGINALNA / ORIGINAL ARTICLE OJF FXJFMLPv¾QPXJFS[DIOJNJFT[LBMOFKOJFNJBB JTUPUOFHP TUBUZTUZD[OJF XQZXV OB TUBO PEZXJFOJB CBEBOZDIE[JFDJ 8FEVHEBOZDI(64V<> XZQPTBFOJFNJFT[LBÉ XJOTUBMBDKFTBOJUBSOPUFDIOJD[OFXPTUBUOJDIMBUBDI TZTUFNBUZD[OJFQPQSBXJBTJÂ8FEVHPCTFSXBDKJXB TOZDI TUXJFSE[POP SËOJDF X XZQPTBFOJV X JOTUB MBDKF UFDIOJD[OPTBOJUBSOF NJFT[LBÉ [BKNPXBOZDI QS[F[ HPTQPEBSTUXB EPNPXF X NJBTUBDI J OB XTJ "OBMJ[B TUBOV PEZXJFOJB E[JFDJ [ VX[HMÂEOJFOJFN XZQPTBFOJB NJFT[LBOJB X NFEJB CJFDB XPEB DFOUSBMOF PHS[FXBOJF HB[ OJF XZLB[BB SËOJD PE TFULPXZDIXTUBOJFPEZXJFOJBCBEBOZDIE[JFDJ $[FD[FMFXTLJJXTQ<>XCBEBOJBDIQS[FQSPXB E[POZDI XvSËE VD[OJËX T[LË QPETUBXPXZDI J HJN OB[KBMOZDIXZLB[BMJ FXBSVOLJFLPOPNJD[OFNBK [OBD[DZXQZXOBTQPTËCZXJFOJBE[JFDJJNPE[JF Z /JFEPCËS TLBEOJLËX PEZXD[ZDI X EJFDJF E[JFDJ NJB [XJ[FL [ QPHBST[BKD TJÂ TZUVBDK GJOBOTPX JDISPE[JO 8 CBEBOJBDI XBTOZDI EPNJOPXBZ SPE[JOZ XLUËSZDIQSËHQPEBULPXZHPXZSPE[JOZQS[ZPTUBU OJN SP[MJD[FOJV XZOPTJ 8 UZDI SPE[JOBDI B KFEOBD[XBSUBCBEBOZDIE[JFDJNJBBOJFEPCËSNBTZ DJBB
BOBEXBHÂPEOPUPXBOPV 1S[FQSPXBE[POF CBEBOJB XZLB[BZ OBKXJÂLT[Z PETFUFLOJFEPZXJPOZDIE[JFDJXSPE[JOBDI HE[JFXZ TUQJCSBLvSPELËXGJOBOTPXZDIOBPQBUÂD[ZOT[V J[BLVQZXOPvDJ8TLByOJL#.* DPEOPUPXBOP V OJFNBM E[JFDJ [ SPE[JO LUËSF OJF CZZ X TUB OJFPQBDJ¾D[ZOT[VJLUËSZNCSBLPXBPvSPELËXOB [BLVQZXOPvDJ"OBMJ[BXZLB[BBJTUOJFOJFJTUPUOFK TUBUZTUZD[OJFSËOJDZXTUBOJFPEZXJFOJBCBEBOZDI E[JFDJ [ SPE[JO [ OJFXZTUBSD[BKD JMPvDJ QJFOJÂE[Z OBPQBUÂD[ZOT[VXTUPTVOLVEPSPE[JOOJFNBKDZDI QSPCMFNËXGJOBOTPXZDI 1S[FQSPXBE[POF CBEBOJB XZLB[BZ F TQPvSËE XT[ZTULJDI SPE[JO CBEBOZDI E[JFDJ LPS[ZTUB P [ QPNPDZ TQPFD[OFK 8 UFK HSVQJF DP US[FDJF CB EBOFE[JFDLPNJBPTUXJFSE[POZOJFEPCËSNBTZDJBB
BOBEXBHBJPUZPv¾XZTUÂQPXBBV (XBUPXOZX[SPTUUFNQBSP[XPKVHPTQPEBSD[FHP J QPTUÂQV DZXJMJ[BDZKOFHP PSB[ QPEKÂDJF QSBDZ QS[F[ NBULJNBZDIE[JFDJQP[BEPNFNTLVULVKFLPOJFD[ OPvDJPEEBOJBE[JFDLBXDJHVEOJBQPEPQJFLÂJO TUZUVDKJXZDIPXBXD[ZDI PCLB QS[FET[LPMB PCFL V[OBXBOZ KFTU [B QMBDËXLÂ PQJFLVÉD[P XZDIPXBXD[ [BQFXOJBKD E[JFDLV ZXJFOJF PE QPXJFEOJP [BQMBOPXBOF J VSFHVMPXBOF 5B TZUVBDKB NPF CZ¾ LPS[ZTUOB EMB E[JFDJ [ EPNËX X LUËSZDI OJFQS[FTUS[FHBTJÂQSBXJEPXZDIOBXZLËXZXJFOJP XZDI[VX[HMÂEOJFOJFNXJFLVE[JFDLB;EBOJFNBV UPSËXXHSVQJFSËXJFvOJD[FKE[JFDJDIÂUOJFKTQPZXBK QPTJLJJBLDFQUVKOPXFTNBLJ<> 8CBEBOJBDIXBTOZDIPEOPUPXBOP JXvSËEE[JF DJVD[ÂT[D[BKDZDIEPPCLBMVCQS[FET[LPMB P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 7, n r 1 , s t y c z e ń – l u t y 2 0 1 2
CBEBOZDI OJFEPCËS NBTZ DJBB XZTUÂQPXB OJFNBM VDPUS[FDJFHPE[JFDLB OBUPNJBTUOBEXBHBJ PUZPv¾ V /BUPNJBTU X QPQVMBDKJ E[JFDJ VD[ÂT[D[BK DZDI EP T[LPZ QPETUBXPXFK J HJNOB[KVN PETFUFL E[JFDJCF[[BCVS[FÉTUBOVPEZXJFOJBCZOBKXZT[Z JXZOPTJ /JFQPLPKDFKFTUUP JOJFEPZXJFOJF XZTUÂQPXBPBVDPQJUFHPE[JFDLBXXJFLVT[LPM OZN
Wnioski /BKXZT[ZPETFUFLE[JFDJ[OJFEPZXJFOJFN TUXJFSE[POP X OBKNPET[FK HSVQJF XJFLPXFK q S JVMFHBPO[NOJFKT[FOJVXSB[[XJFLJFN0E TFUFL E[JFDJ [ OBEXBH J PUZPvDJ XF XT[ZTULJDI HSVQBDI XJFLPXZDI CZ QPSËXOZXBMOZ J XZOPTJ QPPLPP /B TUBO PEZXJFOJB CBEBOZDI E[JFDJ NJB XQZX TUBUVTQSBXOZSPE[JOZ XJFMPE[JFUOPv¾SPE[JOPSB[ EFGJDZUGJOBOTPXZSPE[JO /BKXJÂLT[Z PETFUFL OJFEPZXJPOZDI E[JFDJ PEOP UPXBOP X SPE[JOBDI HE[JF JTUOJFKDZ EFGJDZU GJ OBOTPXZ OJF [F[XBMB OB PQBUÂ D[ZOT[V J [BLVQ ZXOPvDJ
Piśmiennictwo 1JFLVU. -BTLPXTLJ8;BTQPLBKBOJFQPUS[FCZXOPvDJP XZDIXSËOZDIUZQBDIHPTQPEBSTUXEPNPXZDIqQS[ZD[Z OZ OJFXBvDJXFHP ZXJFOJB 1FEJBUS 8TQËD[ q .BUFDLB . (PXBDLB3ÂCBB " ;BDIPXBOJB [ESPXPUOF SPE[JDËX B QSPCMFN PUZPvDJ V E[JFDJ ZX $[PX q ,PPE[JFK , 1JBTFD[OB1JPUSPXTLB " 4US[FMD[ZL + 6XB SVOLPXBOJB vSPEPXJTLPXF PSB[ SPE[JOOF XZTUÂQPXBOJB PUZPvDJVE[JFDJ1PM.FSL-FL q ,PMBS[ZL & )FMCJO + ,XJBULPXTLJ + -BOH.ZOBSTLB % 1PUPDLJ " 8PKUPXJD[ # 0DFOB XTLByOJLËX XBHPXP X[SPTUPXZDIE[JFDJLSBLPXTLJDIX XJFLVqMBU1SPCM )JH&QJEFNJPM q ,PMBS[ZL& +BOJL" ,XJBULPXTLJ+;XZD[BKFZXJFOJPXF E[JFDJXXJFLVQS[FET[LPMOZN1SPCM)JH&QJEFNJP q #JBPLP[,BMJOPXTLB* "CSBNPXJD[1 ,POTUBOUZOPXJD[+ 1JPUSPXTLB+BTUS[ÂCTLB + 0DFOB TUBOV PEZXJFOJB E[JF DJ X XJFLV XD[FTOPT[LPMOZN [ SFHJPOV 1PEMBTJB 1FEJBUS 8TQËD[ q 4[QPOBS - 0UBS[FXTLJ . &QJEFNJPMPHJB OJFEPZXJFOJB E[JFDJ J NPE[JFZ X 1PMTDF 1FEJBUS 8TQËD[ q 8JUBOPXTLB + 0CVDIPXJD[ " 8BSNV[8BODJTJFXJD[ " 8QZX D[ZOOJLËX SPE[JOOZDI J vSPEPXJTLPXZDI OB TUBO PEZXJFOJB E[JFDJ QS[FE PLSFTFN QPLXJUBOJB NJFT[LBK DZDI OB (ËSOZN hMTLV &OEPLSZOPM 0UZPv¾ q
45
46
PRACA ORYGINALNA / ORIGINAL ARTICLE (ËXOZ 6S[E 4UBUZTUZD[OZ %FQBSUBNFOU 8BSVOLËX Z DJB4ZUVBDKBHPTQPEBSTUXPEPNPXZDIXSXvXJFUMF XZOJLËXCBEBÉCVEFUËXHPTQPEBSTUXEPNPXZDI,POGF SFODKBQSBTPXBXEOJVNBKB $[FD[FMFXTLJ + .JDIBMTLB " 3BD[ZÉTLJ ( ;BTUPTPXB OJF BOBMJ[Z TLVQJFÉ EP PDFOZ TQPFD[OPFLPOPNJD[OZDI
J EFNPHSBGJD[OZDI VXBSVOLPXBÉ TQPTPCV ZXJFOJB E[JF DJXXJFLVMBUZX$[PX.FUBC q "EEFTTJ & (BMMPXBZ "5 7JTBMCFSHIJ & #JSDI -- 4QFDJ GJD TPDJBM JOGMVFODFT PO UIF BDDFQUBODF PG OPWFM GPPET JO ZFBSPMEDIJMESFO"QQFUJUF q
P e d i a t r i a P o l s k a t o m 8 7, n r 1 , s t y c z e ń – l u t y 2 0 1 2